QəRİbov asəF ƏZİzov anar

227 
 
hüquqi  tənzimlənməsinin  əsaslarının  formalaşdırılmasına  aid-
dir.  Azərbaycanda  bu  məsələlər  Azərbaycan  Respublikasının 
Konstitusiyası,  "Sahibkarlıq  fəaliyyəti  haqqında",  "Mülkiyyət 
haqqında",  "Antiinhisar  fəaliyyəti  haqqında",  "Haqsız  rəqabət 
haqqında",  "İstehlakçıların  hüquqlarının  qorunması  haqqında" 
Azərbaycan Respublikasının qanunları ilə tənzimlənir. 
Bunlarla yanaşı, dövlət xüsusi qanunverici aktlarla da - 
məsələn,  təbii  inhisar  sahələrində  fəaliyyətin  yalnız  dövlət 
müəssisələri tərəfindən həyata keçirilməsinin müəyyən edilmə-
si, bəzi kommersiya fəaliyyəti növlərinin lisenziyalaşdırılması, 
onlara  vergi  güzəştlərinin  və  ya  artırılmış  vergilərin  tətbiqi, 
haqsız  rəqabətin  qarşısının  alınması  və  s.  Kommersiya  fəaliy-
yətini tənzimləyə bilər. 
Qeyd etmək lazımdır ki, istisnasız olaraq bütün ölkələr-
də  dövlət  qiymətlərin  tənzimlənməsinə  təsir  göstərir  və  ya 
müəyyən məhsulların satışının son qiymətini müəyyən edir və 
ona  nəzarət  edir.  Bu  məqsədlə  bir  çox  ölkələrdə  qiymətlərin 
tənzimlənməsinin  qanunverici  bazasının  yaradılması  üçün 
müvaiq qanun, sərəncamlar, qərarlar qəbul edilmiş, qiymətlərin 
səviyyəsi  və  dinamikası  haqında  etibarlı  statistik  infor-masiya 
toplanması şəbəkəsi yaradılmışdır ki, bu da əhalinin real gəlir-
lərinin  səviyyəsini  müəyyən  etməyə  və  bunun  əsasında  əmək 
haqqının və pensiyaların indeksləşdirilməsini həyata keçirməyə 
imkan verir. 
Heç bir kapitalist ölkəsində, eləcə də  yenicə bazar iqti-
sadiyyatı yolu seçmiş Azərbaycanda, qiymətlərin - xüsusilə də 
ölkədə qiymətlərin ümumi səviyyəsinə və iqtisadiyyatın sosial 
sektorunda  vəziyyətə  təsir  edən  sahələrdə  -  müəyyən 
edilməsində  tam  sərbəstlik  yoxdur.  Bu  sahələrə  əsasən  enerji 
daşıyıcıları,  dərman  preparatları,  rabitə-teleqraf,  telefon  və 
dəmiryol  tarifləri  aiddir.  Qiymətlərin  tənzimlənməsi  iqtisadiy-
yatın,  sabitliyini  və  balanslaşdırılmasını,  eləcə  də  məhsulların 
dünya  bazarlarında  rəqabətqabiliyyətini  təmin  edir.  Qiymət-

---

228 
 
lərin  tənzimlənməsi  güzəştli  kreditləşdirmənin  və  vergitut-
manın tətbiqi,  ayrı  -  ayrı sahələrə və istehsallara  dotasiyaların 
verilməsi ilə tamamlanır. 
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  dünyanın  müxtəlif  ölkələrində 
qiymətlərin  dövlət  tənzimlənməsinə  müxtəlif  tərzdə  yanaşılır. 
Məsələn  ABŞ-da  təbii  inhisar  sahələrində  qiymətlər  dövlət 
tərəfindən  tənzimlənir  –  tənzimlənən  qiymətlər  bu  ölkədə 
mövcud  qiymətlərin  5,0  -  10,0  %-ni  təşkil  edir.  ABŞ-da  faiz 
dərəcələri  dövlətin  nəzarətindədir.  Bu  istehsal  xərclərinin 
yüksəldilməsinə imkan vermir. 
Yaponiyada qiymətqoyma sahəsi, dövlətin ən minimum 
müdaxilə  sahəsidir.  Ölkədə  antiinhisar  qanunları  (1977-ci 
ildən)  fəaliyyətdədir.  Həmin  antiinhisar  qanunlarından  "Ərzaq 
məhsulları  bazarının  tənzimlənməsi  qanunu",  "Heyvandarlıq 
məhsullarına  qiymətin  sabitləşməsi  qanunu"  ölkədə  tətbiqi 
zəruri olan hüquqi sənədlər sayılırlar. 
Yaponiyada qeyd  edilən işlərlə  "Ədalətli  bağlaşma Ko-
missiyası"  məşğul  olur.  Həmin  komissiya  qanunu  pozan  sub-
yektlər  üzrə  məsuliyyət  işi  qaldırmaq  hüququna  malikdir. 
Yaponiyada bütövlükdə qiymətlərin 20,0 %-i dövlət tərəfindən 
tənzimlənir. 
İtaliyada qiymət üzrə nəzarət sistemi 1944-cü ildən hə-
yata  keçirilir.  Bu  ölkədə  qiymətlərin  dövlət  tənzimlənməsi 
Sənaye  Nazirliyinə  tabe  olan  "İdarələrarası  qiymət  komitəsi" 
tərəfindən  həyata  keçirilir.  Bu  Komitə  istehsalın  inkişafına 
şərait  yaradan  məhsulların  qiymətini  müəyyən  edir.  Bununla 
yanaşı  Komitə,  ilk  tələbat  məhsullarının  qiymətini  də 
müəyyənləşdirir. 
Bu sistemin zəruriliyi müharibədən sonrakı dövrdə ölkə 
iqtisadiyyatının  vəziyyətinin  ağır  olması  ilə  əlaqədar  idi    və 
həmin dövrdə çoxlu sayda məhsullar üzrə qıtlıq vardı. Qiymət-
lərin  belə  tənzimlənməsi  1960-cı  ilə  qədər  davam  etmişdi. 
İtaliya  iqtisadiyyatının  yüksək  inkişafa  nail  olması  1960-cı  il-

---

229 
 
dən  qiymətlərin  liberallaşması  sisteminə  keçməyə  imkan  ver-
mişdir.  Ancaq  bəzi  məhsulların  qiymətinin  dövlət  tərəfindən 
tənzimlənməsi davam edir. Qiymətlər üzərində nəzarətin təşkili 
praktiki olaraq inflyasiyanı saxlamaq məqsədi güdür. 
Azərbaycan  Respublikasında  da  qiymətlərin  dövlət 
tənzimlənməsi  həyata  keçirilir. Qiymətlərin tənzimləməsi  haq-
qında  Azərbaycan  Respublikasının  qanunvericiliyi  "Tənzim-
lənən qiymətlər haqqında",  «Təbii inhisarlar haqqında»,  «Qiy-
mətləndirmə fəaliyyəti haqqında» Azərbaycan Respublikasının 
qanunlarından,  digər  normativ  hüquqi  aktlardan,  habelə 
Azərbaycan  Respublikasının  tərəfdar  çıxdığı  beynəlxalq 
müqavilələrdən ibarətdir. 
Azərbaycan  Respublikasının  Nazirlər 
Kabinetinin 
28.09.2005-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  «Qiymətləri  (tarifləri)  dövlət 
tərəfindən tənzimlənən malların (işlərin, xidmətlərin) Siyahısı» 
təsdiq  edilmişdir.  Həmin  qərarla  aşağıdakı  40  adda  məhsul  və 
xidmətlərin  qiymətlərinin  dövlət  tərəfindən  tənzimlənməsi 
nəzərdə tutulur: 
1.
 
Elektrik enerjisi. 
2.
 
Xam neft və neftdən emal olunan əsas məhsullar. 
3.
 
 Təbii qaz. 
4.
 
 Maye qaz (topdansatış) 
5.
 
 Dövlət  mənzil  fondunun  yaşayış  sahələrindən  sosial 
kirayə  və  ya  kirayə  müqavilələri  üzrə  istifadəyə  (kirayəyə), 
həmin sahələrin saxlanması və təmirinə görə haqlar. 
6.
 
 Daşınmaz  əmlakın  və  torpaq  sahələrinin  kadastrı, 
qeydiyyatı  və  texniki  inventarlaşdırılması  ilə  bağlı  xidmətlər 
(«Dövlət  rüsumu  haqqında»  Azərbaycan  Respublikasının 
Qanununda nəzərdə tutulmuş xidmətlər istisna olmaqla), dövlət 
və bələdiyyə torpaqlarının icarə haqqı, satış qiymətləri, sahələr 
üzrə məlumatların verilməsi xidmətləri. 
7.
 
İçməli və texniki su. 
8.
 
İstilik enerjisi. 

---