Qozon qurilmalari

3.1-jadval

	Тyo
Yoqilg'i	=1	=1, 3	=1, 5	=2
Antrasit	2270	1845	1665	1300
Qo'ng'ir ko'mir	1870	1590	1425	1150
Torf	1700	1510	1370	1110
O'tin	1855	1575	1435	1165
Mazut	2125	1740	1580	1265
Tabiiy gaz	2000	1749	1478	1167

Yoqilg'ining yonish harorati. Yoqilg'i issiqlik isroflarisiz yondirilganda, yonish mahsulotlari qaysi haroratgacha qizisa, shu harorat yonish harorati deyiladi va Tyo bilan belgilanadi. Chunki yoqilg'i real sharoitlarda yondirilganda issiqliq isrof bo'lganligi sababli, yonishning haqiqiy harorati doimo nazariy hisoblangan haroratdan past bo'ladi.
NAZORAT SAVOLLARI

1. 
   Havoning tarkibida necha foiz kislorod va azot bor?
   
2. 
   Azot oksidlanish jarayonida ishtirok etadimi?
   
3. 
   Yoqilg'ining yonuvchan moddalari nimalardan iborat?
   
4. 
   Yoqilg'ining yonish reaksiyasi nimadan iborat?
   
5. 
   Yoqilg'ining yonish usullarini ko'rsating.
   
6. 
   Ortiqcha havo koeffisienti nima va u qanday aniqlanadi?
   

3.4. Yonish mahsulotlarining tarkibi. Yonish mahsulotlarning hajmi

Tayanch iboralar: uch atomli gazlar, uglerod oksidi, oltingugurt angidridi, entalpiya
Yoqilg'ilarning yonish jarayonida uglerod oksidi СO₂, oltingugurt angidridi SO₂ va suv bug'i Н₂O mahsulotlari hosil bo'ladi. Bundan tashqari yonish mahsulotlari tarkibiga azot N2 va ortiqcha kislorod O2 ham kiradi. Uglerod oksidi СO₂, oltingugurt angidridi SO₂ va kislorod O₂ quruq gazlar deb ataladi. Uglerod oksidi va oltingugurt angidridining yig'indisi uch atomli gazlar deb ataladi
RО₂ = СО₂ + SО₂ (3.9)
Yoqilg'ilarning to'la yonishi uchun, qozon o'thonasiga havoning nazariy sarfiga nisbatan ko'proq havo beriladi. Agar kerakli havo sarfini uning nazariy sarfiga bo'lgan nisbatini olsak, u holda ortiqcha havo koeffisientini aniqlash mumkin:
V^x
 _o , (3.10)
V_x
bu erda: VX - yonish jarayoniga xaqiqatdan kerakli havo sarfi; VX0 -
nazariy havo sarfi.
Qozon o'txonasidagi ortiqcha havo koeffisienti , ishlatiladigan yoqilg'i turlariga bog'liq. Shu ko'rsatkich qattiq yoqilg'i uchun 1,15 ÷ 1,25, suyuq yoqilg'i uchun - 1,02 ÷ 1,1 va tabiiy gaz uchun 1,05 ÷ 1,1 ga teng.
Yonish mahsulotlarning hajmi
Yoqilg'ilar to'la yonishi uchun kerak bo'lgan nazariy havo hajmi va natijada hosil bo'lgan yonish mahsulotlari hajmlarini 3.2-jadvalda keltirilgan formulalar yordamida aniqlash mumkin.
3.2 - j a d v a l

Hajm Yoqilg'i	Yoqilg'i		Hisoblash formulasi
1	2		3
Havoning nazariy hajmi	Qattik suyuq	va	Vx^0 0,0889C ^и 0,375^и и и  0,265H  0,0333*О
	Gaz		2СH4  0,5СО 0,5Н2  Vx^0 0,0476^m n4 CmHn О2 ^
Uch atomli gazlar	Qattiq suyuq	va	VRO2  0,01866C^и 0,375S^и
	2		3
	Gaz		VRO2 	0,01CH4 COCO2 	CmHn
Suv bug'i	Qattiq suyuq	va	VH02O	 0,111^и 0,0124W ^и	 0,0161*V[^0x
	Gaz		2CH 4  H 2     VH^02O  0,01  n    Cm H n  0,124dг   2   0,0161*Vx^0
Azot	Qattiq suyuq	va	VN^02  0,79V^0 0,008N^и
	Gaz		VN^02  0,79Vx^0 0,01N2

Shunday qilib, yonish mahsulotlarining jamlangan nazariy hajmi
V_Т^о RO₂ V_H^o ₂O V_N^o ₂ (3.11.)
Yonish mahsulotlarining haqiqiy hajmi quyidagi formuladan aniqlanadi
V_Т V_Т^о  1V_x^o . (3.12)

3.5. Yonish mahsulotlarining entalpiyasi

Entalpiya Н- termodinamik tizimning holat funksiyasi bo'lib, u ichki energiyaning U va bosim Р bilan hajm V ning ko'paytmasi yig'indisiga teng: Н = U + РV . Izobarik jarayon (R=sonst) da entalpiya orttirmasi tizimiga uzatilgan issiqlik miqdoriga teng.
Yonish mahsulotlarining nazariy hajmining entalpiyasi quyidagi formuladan aniqlanadi:
 AP  о o
V_Т  _V_RO2 C_RO2 V_N2  C_N2 V_H2O C_H2O  a_{у 100} C_k _, (3.13) kJ/kg yoki kJm3,
_
bu erda: C , C , C - tutun gazlaridagi komponentlarning issiqlik sig'imi
RO₂ N₂ H O 2
koeffisentlari, gazning berilgan haroratida aniqlanadi, kJ/(m3.K); С_K- kulzarralarning issiqlik sig'imi koeffisenti, kJ/(m3.K); aU - tutun bilan uchib ketgan kul zarralarining qismi; -tutun gazining harorati, K.
NAZORAT SAVOLLARI
1.Yonish mahsulotlarining tarkibini keltiring.
2. Yonish mahsulotlarining hajmi qanday aniqlanadi?
3.Yonish mahsulotlarining entalpiyasi nima?
4.Entalpiya nimaga teng?

3.6.O‘txona qurilmalari. Qatlamli, kamerali va uyurmali o‘txonalar

Tayanch iboralar: o’txona, o’choq, kamera, yuqori temperatura
Yoqilg‘ining yonish jarayoni kechadigan qurilma o‘txona deyiladi. Yonish jarayonining borishini ta’minlaydigan va boshqaradigan uskunalar majmui o‘txona qurilmasi deyiladi. Har qanday o‘txonani yondirish qurilmasi bilan o‘txona bo‘shlig‘i (kamerasi) ning qo‘shilmasidan iborat deb qarash mumkin. Qattiq yoqilg‘ini yoqishda yoqilg‘i bo‘laklarini tutib turadigan panjarali cho‘g‘don yondirish qurilmasi bo‘lib xizmat qiladi. Suyuq va gaz holatidagi yoqilg‘ini yoqishda o‘txonaga to‘zitilgan yoqilg‘ini va yonish uchun zaruriy havoni purkab beradigan forsunka yoki gorelkalar yondirish qurilmasi bo‘ladi. O‘txona va uning yo‘llarida qozonni isish sirtlari joylashadi, ular o‘txonada yoqilg‘i yonganda hosil bo‘ladigan issiqlikni o‘ziga oladi. Hozirgi o‘txonalarda yoqilg‘i shunchalik yuqori temperaturada yonadiki, yoqilg‘ining yonishi natijasida hosil bo‘lgan kul suyuqlanib shlakka aylanadi. O‘txonaning yuqori temperaturasi va o‘txona devoriga o‘tirib qolgan suyuqlangan shlak ta’sirida o‘txonaning ichki qoplamasi tez yemirilishi mumkin. Bundan tashqari, tutun gazlar bilan birga chiqib ketayotgan kulning suyuq zarralari isitish sirtlariga o‘tirib, issiqlik uzatilishini yomonlashtiradi. Shu sababli o‘txona devorlari ekranlanadi, ya’ni ularning oldiga ichida suv aylanib yuradigan metall quvurlar o‘rnatiladi. Yoqilg‘ini yoqish usuliga qarab o‘txonalar qatlamli va kamerali o‘txonalarga bo‘linadi. Qatlamli o‘txonalarda qattiq yoqilg‘i qatlam usulida yoqiladi. Kamerali o‘txonalar changsimon holidagi qattiq yoqilg‘i, suyuq va gaz holidagi yoqilg‘ini yoqishga mo‘ljallangan. Kamerali o‘txonalar mash’alali va uyurmali o‘txonalarga bo‘linadi.