Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ 10 cilddə Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ
Yüklə 3,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ƏDƏBİ-BƏDİİ DİL VƏ MƏTBUAT DİLİ
I ölkəşünaslıq qurultayının qərarı ilə türkoloji yarımbölmə tarix-etnoqrafiya bölməsindən ayrılır və müstəqil bölməyə çevrilir, lakin Ə.Haqverdiyev bu sahədən əlaqəsini kəsmir, axıra qədər dilçilərlə əməkdaşlıq edir. Bunu 1930-cu ildə I cildi nəşr olunmuş «Azərbaycan türk xalq şivələri lüğəti»nin «…tərtibi işində mütəşəbbüs rolunu oynayan və onu qövldən felə çıxaran işçilərin adları» arasında Ə.Haqverdiyevin adının olması da təsdiq edir.
Bütün bunlar göstərir ki, Ə.Haqverdiyev bu dövrdə dilçi alimlərlə daha yaxın əlaqə və münasibətdə olmuş, dil məsələlərinin müzakirələrində mərkəzi mövqe tutmuşdur. Onun «Ədəbi dilimiz haqqında» adlı dəyərli məqaləsini də bu hadisələrin ümumi nəticəsi hesab etmək olar.
Ə.Haqverdiyev həmin məqaləsində ədəbi dilin inkişafında bədii ədəbiyyatın və mətbuatın rolundan, əlifba, orfoqrafiya, terminologiya məsələlərindən danışır, ədəbi dilin inkişafına mane olmuş və mane olmaqda davam edən bəzi nöqsanları qeyd edir. O, danışdığı məsələlər barəsində müstəqil fikir yürüdür, ədəbi dil ilə əlaqədar müzakirələrin daha ciddi və qızğın aparılmasını istədiyi üçün deyir: «Mənim aşağıda yazdığım sözlər mübahisəyə səbəb olarlarsa, daha gözəl».
). раз удинский могут быть сочтены за такое участие 2.
,
Желательно знать конкретное в чем и как должно выразится мое учас
(
). тие Если мое первое предложение ошибочно 3.
На всякий случай я уже сделал заявление в Академию Наук о ко- ман
(
) дировании меня чтобы получить разрешение ехать на четыре неде
ли в Азербайджан и вообще на Кавказ и от ответа Общест ва и возможнос
ти ехать будет зависеть как я использую командировку
. или использую ее вообще
. С отменным уважением Марр
,
В числе прочего я расчитываю что на месте мне будет обеспе-
чено по . . 31
1924 . ». мещение Марр марта года Ленинград 73
Məqalədə Azərbaycan ədəbiyyatının XIX əsrdə və XX əsrin əvvəllərindəki inkişaf yolu və bu ədəbiyyatın öz inkişafı dövründə Azərbaycan ədəbi dilinə böyük təsiri əsasən düzgün xarakterizə edilmişdir. Ə.Haqverdiyev ədəbi dilin zənginləşməsində, səlisləşməsində bədii ədəbiyyatın mühüm rola malik olduğunu bilirdi; o həm də aydın başa düşürdü ki, ədəbi dilin xalq dilinə daha çox yaxınlaşması, ədəbi dil ilə xalq dili arasındakı uçurumun ləğv edilməsi üçün nəsrlə yazılmış əsərlər şerə nisbətən daha çox iş görə bilər. O, ədəbi dilimizin inkişafında poeziyanın uzunmüddətli rolunu inkar etmirdi, lakin milli ədəbi dilin ümumxalq dili əsasında zənginləşməsində nəsr üslubunun əvəzsiz roluna daha çox ümid bəsləyirdi. Azərbaycan ədəbiyyatında isə, məlum olduğu üzrə, bədii nəsrin tarixi qısadır, əsasən, XIX əsrin ikinci yarısından – M.F.Axundovdan başlayır. Axundovun əsərlərindən sonra yenidən poeziya davam edir. Yalnız 90-cı illərdə yeni nasir və dramaturqlar yetişir ki, bunların da yaradıcılığı daha çox 1905-ci il inqilabından sonra yüksəlir. Beləliklə, Azərbaycanda nəşr olunmuş bədii nəsr nümunələri az idi və bu mənada ədib yazırdı ki, 1905-ci il inqilabınadək «… Azərbaycanda ədəbiyyat yoxluğunu cürətlə etiraf etmək olar. Nərimanov, Qənizadə və mənim tərəfimdən beş-üç kitabça bu- raxılmışdısa da, bunlar dəryada bir qətrə hesab oluna bilərdilər». Yeni realist ədəbiyyatın banisi M.F.Axundovun ədəbi dil sa- həsində xidməti, prof. B.Çobanzadənin qeyd etdiyi kimi, bütün türk-tatar dilləri üçün yeni bir hadisə idi. 25 Axundovun işinin görkəmli davametdiricilərindən olan Ə.Haqverdiyev öz böyük sələfinin elm, mədəniyyət və dil sahəsində xidmətlərini düzgün qiymətləndirmiş, onun böyük novatorluğu haqqında yazmışdır: «O zaman (XIX əsrin ortalarında – Q.K.) Azərbaycan ədəbiyyatı nə vəziyyətdə idi? İranın lirik şairləri Sədi və Hafizin təsiri altında inkişaf edən poeziya qəzəllərdən, varlı şəxslərə həsr edilən mədhiyyələrdən ibarət idi. Müftəxor şairlər varlıların ətrafında fır- fır fırlanırdılar. Ədəbiyyatın başqa formaları haqqında nə 25
. « Бах Б Ч о б а н з а д я М Ф Ахундовда азяри лящъяси Маариф », 1928, 3, .6. ишчиси
№ сящ 74
şairlərin, nə də ki xalqın təsəvvürü var idi. Belə bir zamanda Mirzə Fətəli dram ədəbiyyatının nümunəsini yaratdı». 26 Ə.Haqverdiyev başqa bir məqaləsində yazır: «Mirzə Fətəli Axundovun onun yolunu davam etdirənlər üçün nümunə olan pyesləri ona görə qiymətlidir ki, bu pyeslərdə son dərəcə gözəl tiplər və təmiz xalq dili vardır». 27 Ə.Haqverdiyev M.F.Axundovun bədii əsərlərinin dilindən danışarkən onun dramları ilə «Aldanmış kəvakib» hekayəsinin dili arasında müəyyən fərq olduğunu qeyd edir və göstərir ki, böyük ədib öz komediyalarını «…Azərbaycanın el dilində yazmış, hekayə isə fars əlfazının və ibarələrinin çoxluğundan lüğətsiz çətin oxunur». 28 Ə.Haqverdiyev Mirzə Fətəlinin öz bədii yaradıcılığı ilə ədəbi dilimizə xidmətini düzgün təyin edə bilmiş, bununla da, ümumiyyətlə, ədəbi dilimizin inkişafında XIX əsrin ortalarındakı Azərbaycan ədəbiyyatının rolunu doğru qiymətləndirmişdir. O, «Ədəbi dilimiz haqqında» məqaləsində Azərbaycan mətbuatı tarixinə də nəzər salmış, sosialist inqilabına qədərki dövrdə nəşr olunmuş bəzi qəzet və jurnalların dilinə öz münasibətini bildirmişdir. Müəllif XIX əsrdə Azərbaycanda qəzet və jurnal nəşrinin zəifliyini çar hökumətinin ucqarlardakı siyasəti ilə əlaqələndirir, göstərir ki, çar hökuməti 70-80-ci illərdə iki-üç qəzetin nəşrinə icazə verdisə də, onların nəşrini tezliklə dayandırdı. Onun fikrincə, XIX əsrdə mətbuatın zəif inkişafına bir səbəb də mətbəə yoxluğu idi: «Türklərin bir mətbəəsi yox idi, quberniya mətbəəsində türk hürufatı var idisə, o da xırda elanlar tərcüməsi üçün olub, bərbad bir halda idi». Ə.Haqverdiyev ədəbi dilin inkişafında mətbuat dilinin rolunu yüksək qiymətləndirir, 26 . . . Я Щ а г в е р д и й е в Сечилмиш ясярляри II , , 1957,
ъилд Бакы
. 362. сящ 27 . . . Я Щ а г в е р д и й е в Сечилмиш ясярляри II , , 1957,
ъилд Бакы
.396. сящ 28 . .
, . Я Щ а г в е р д и й е в Ядяби дилимиз щаггында ялйазмасы .2 сящ
75 Yüklə 3,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|