Quran elmleri dersliyi indd
Yüklə 2 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fəslin əsas mətləbləri: 1.
- Beşinci fəsil Quranın yazı xətti A) Quranın yazı xətti
137 ona istinad etmiş və öz ardıcıllarına camaatın qiraəti kimi qiraət etməyi göstəriş vermişlər. Tam əminliklə demək olar ki, Əli ibn Əbu Talibin (ə) xilafət tərəfindən cəm edilən mushəfə etiraz bildirməməsinin səbəbi, o həzrətin Quran təfsiri barədəki baxışı olmuşdur: Quran ayələri bir-birini təfsir edir, bu təfsir üslubun- da məkki və mədəni ayələrin və surələrin nüzul ardıcıllığı ilə qeyd edilməməsi məzmuna və hədəfə heç bir xələl gətirmir. Hansısa bir ayənin təfsirində bütün ayələr nəzərə alınmalıdır... 1 Rəvayətlərin birində nəql olunur ki, xəlifə Osmanın dövründə vahid mushəf yaradıldıqdan sonra Təlhə Əli ibn Əbu Talibə (ə) təklif edir ki, Peyğəmbərin (s) vəfatından sonra tərtib etdiyi mushəfi camaata təqdim etsin. O, Təlhəyə heç bir cavab vermir. Təlhə israrla deyir ki: “O mushəfi camaata təqdim etməyəcəksən?”. Əli ibn Əbu Talib (ə) isə ona belə cavab verir: “Ey Təlhə, bilərəkdən sənə heç bir cavab demədim. Mənə de görüm, Əbu Bəkrin və Osmanın cəm etdiyi Quranda əlavə nə isə var, yoxsa elə Quranın özüdür?” Təlhə deyir: “Onlarda heç bir əlavə yoxdur, başdan-ayağa Quranın özüdür.” O həzrət buyurur: “Əgər həmin mushəfin ehtiva etdiyini əxz etsəniz, oddan xilas olar və cənnətə daxil olarsınız. Çünki bu Quranda bizim dəlilimiz və haqqımız, bizə itaətin vacibliyi bəyan olunubdur.” 2 Əhli-sünnə qaynaqlarında Suveyd ibn Ğəfələdən nəql olunur: “Əli (ə) buyur- du: “Osman barədə yalnız yaxşı sözlər deyin! And olsun Allaha, o, müsfəhlərin işlərini bizim hüzurumuzda yerinə yetirmişdir.” Daha sonra buyurdu: “Qiraət barəsində bu nə söz-söhbətdir? Eşitmişəm bir-birinizə deyirsiniz ki, mənim qiraətim səninkindən üstündür. Bu, küfrə yaxındır.” Biz ərz etdik: “Bu barədə si- zin fikriniz nədir?” Buyurdu: “Fikrim budur ki, bütün müsəlmanlar bir mushəfdən qiraət etsinlər və arada heç bir fikirayrılığı olmasın.” Dedik: “Gözəl fikirdir.” 3 Haris Məhasibi deyir ki, Əli (ə) belə buyurdu: “Əgər mən xəlifə olsaydım, mushəflər barəsində eynilə Osmanın etdiyini edərdim.” 4 Yenə də Haris Məhasibi “Fəhmus-sunən” adlı əsərində qeyd edir ki, Əli ibn Əbu Talib (ə) belə buyurdu: .ِﻦْﻴَﺣْﻮﱠﻠﻟﺍ َﻦْﻴَﺑ َﻊَﻤَﺟ ْﻦَﻣ ُﻝﱠﻭﺃ َﻮُﻫ َﺮْﻜَﺑ ﻮُﺑﺃ ُﷲ َﻢِﺣَﺭ “Allah Əbu Bəkrə rəhmət etsin! O, (Quranı) iki lövhə arasında (iki üz qapağı arasında) cəm edən ilk kəs idi.” 5 Bu rəvayət “əl-İtqan” və “Mənahilul-irfan”da belə qeyd edilmişdir: “ ْﻦَﻣ ُﻝﱠﻭﺃ َﻮُﻫ ﷲ َﺏﺎَﺘِﻛ َﻊَﻤَﺟ”. Yəni: “O, Allahın kitabını cəm edən ilk kəs idi.” 6 1 “Quran dər İslam”, s.195-196. 2 “Biharul-ənvar”, c.89. s.42. 3 “əl-Mizan”, c.12, s.123; “əl-İtqan” c.1, s.188. 4 “əl-İtqan”, c.1, s.189. 5 “əl-Burhan”, c.1, s.333. 6 “əl-İtqan”, c.1, s.183; “Mənahilul-irfan”, c.1, s.253. 138 Fəslin əsas mətləbləri: 1. Qurani-Kərim birinci xəlifə Əbu Bəkrin göstərişi ilə cəm edildikdən təxminən on üç il sonra Quran yenidən cəm edildi. Quranın yenidən cəm edilməsinə səbəb, müsəlmanlar arasında fərqli qiraətlərin ortaya çıxması idi. 2. Huzeyfə ibn Yəman vahid qiraətin yaradılması təklifini üçüncü xəlifəyə ver- di. Peyğəmbər (s) səhabələri ilə məşvərət keçirildi və İbn Məs`uddan başqa hamı bu təklifi qəbul etdi. 3. Abdullah ibn Məs`ud “Osmani mushəflər”in cəm edilməsi üçün təşkil edilən heyətin üzvlərinin seçimində Osmanla razılaşmırdı. 4. Vahid mushəfin yaradılması üçün təşkil edilən heyətin ilk üzvləri bu şəxslər idi: Zeyd ibn Sabit Ənsari, Abdullah ibn Zubeyr, Səid ibn As və Əbdurrəhman ibn Haris. Bu şəxslərin xəlifə ilə səmimi münasibəti və yaxın qohumluq əlaqəsi var idi. 5. Vahid mushəfin yaradılması işinin mərhələləri bundan ibarət oldu: a) İslam məmləkətinin bütün mərkəzi şəhərlərindən mushəflərin yığışdırılması və yandırılması; b) Əbu Bəkrin mushəfinə - bu mushəf Ömərin qızı Həfsədə idi – və Ubəyy ibn Kə`bin mushəfinə istinadən, həmçinin Peyğəmbərin (s) səhabələrə təlim etdiyi qiraətə istinadən Quranın yazılması; c) Mushəflərin qiraətinin eyni olduğuna və düzgün yazıldığına əmin olmaq üçün yazılan mushəfləri tutuşdurmaq; ç) Yazılan mushəflərin o dövrdə İslam məmləkətinin mühüm və mərkəzi şəhərlərinə göndərilməsi və müsəlmanlardan Quranı bu qiraətlə qiraət etmələrini tələb etmək. 6. Böyük ehtimalla, Osmani mushəflər beş mushəf olmuşdur. Şam, Kufə, Bəsrə və Məkkə şəhərlərinin hər birinə bir mushəf göndərilmiş, bir mushəf də xilafətin mərkəzi olan Mədinədə saxlanmışdı. 7. Osmani mushəflərlə birlikdə bir qari də həmin şəhərlərə ezam edildi. Bu qarilər Muğeyrə ibn Şəhab, Əbu Əbdurrəhman Suləmi, Amir ibn Əbdul-Qeys, Abdullah ibn Saib və Zeyd ibn Sabit idi. 8. Osmani mushəflərdə surələrin qruplaşdırılması əvvəlki mushəflərdə olduğu kimi idi. Bu mushəflərdə sözlərin hərəkəsi, hərflərin nöqtəsi və heç bir işarə yox idi. Hal-hazırda bu müshəflərdən bir əsər qalmamışdır. 9. Quranın tarixi və onun cəm edilməsi araşdırıldıqda məlum olur ki, surələrin ardıcıllığı toqifi deyildir. 10. Quranın xəlifələr tərəfindən cəm edilməsinə Məsum İmamların (ə) münasibəti müsbət idi və onlar bu işə qarşı, yaxud cəm edilən mushəflərə qarşı heç bir etiraz bildirməmişlər. 139 Beşinci fəsil Quranın yazı xətti A) Quranın yazı xətti Bəlkə də bu hissənin birinci fəslində Quranın kitabəti və vəhy katibləri barədə bəhs edərkən Quranın yazı xətti barədə də məlumat verməyimiz münasib olardı. Lakin Quranın yazı xəttindən söz açarkən “Osmani yazı xətti”, eləcə də, “va- hid mushəf” yaradıldıqdan sonra Quranın yazı xəttində aparılan dəyişikliklər və tətbiq edilən yeniliklər – yəni sözlərin hərəkələnməsi və hərflərin nöqtələnməsi – barədə məlumat verməyin lazımlı olduğunu nəzərə alaraq, bu mövzunu “Quranın cəm edilməsi” barədə olan bəhslərdən sonra yerləşdirdik. Ümumiyyətlə, yazı xəttinin yaranması və təkmilləşməsi ayrıca bir tarixi möv- zudur. Müasir tədqiqatçıların fikrincə, ən qədim və ilk yazı xətti misirlilərin yarat- dığı “mixi xətti” olmuşdur. Sonralar finikiyalılar hal-hazırda dünya yazı xətlərinin mənşəyi sayılan yazı xəttini icad etdilər. Yazı xətləri silsiləsində finikiliyalıların yazı xəttindən şaxələnən “arami” xətti üçüncü yerdə durur. Deyilənlərə görə, yəhudilərin istifadə etdikləri “ibrani” yazı xətti “arami” yazı xəttindən yaranmışdır. Əslində, demək olar ki, “ibrani” yazı xətti “arami” yazı xəttinin yeni formasıdır. “Aramı” yazı xəttindən bir çox yazı xətləri, o cümlədən, “nəbti” yazı xətti şaxələnmişdir ki, bu xətt də öz növbəsində “nəsx” və “kufi” xətlərinin mənşəyi hesab olunur. 1 Lakin şərqşünaslar “siryani” xəttini “nəbti” xəttinin kənarında qərar verir və bu fikirdədirlər ki, yazı xətti Ərəbistan yarımadasına iki şəkldə daxil olmuşdur: “siryani” xətti və “nəbti” xətti. 1 Seyid Məhəmmədbaqir Huccə , “Tarix-e Quran”, s.161-162. Yüklə 2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|