R. H. MƏMMƏdov, tofđq bəHƏRÇĐ

1 

Istilik elektrik stansiyası (ĐES)  63,3 

63,2 

63,0 

2 

Su elektrik stansiyası (SES) 

19,9 

19,5 

19,0 

3 

Atom     elektrik     stansiyası 

(AES) 

16,1 

17,3 

17,0 

4 

Alternativ enerji mənbələri 

0,8 

0,9 

1,0 

 

 

 

 

Cədvəl 7 

Ölkələr üzrə elektrik stansiyalarının gücü 

 

№ 

Ölkələr 

Elektrik stansiyalarının gücü 

milyon kvt. 

1 

ABŞ 

800 

2 

Çin 

270 (80 min.kvt.SES) 

3 

Yaponiya 

- 

4 

AFR 

- 

5 

Rusiya Federasiyası 

214,1 (43 mln.kvt.SES) 

(25 AES) 

6 

Đtaliya 

72 

7 

Fransa 

- 

8 

Böyük Britaniya 

- 

9 

Azərbaycan 

5,2 

10 

Hindistan 

85,0 

11 

Braziliya 

213(ancaqSES) 

12 

Ukrayna 

20 (AES) 

 

Ərəbistanında,  Küveytdə,  BƏƏ-də,  Meksikada,  Əlcəzairdə;  100% 

qazla  işləməklə  -  Rumıniyada,  Niderlandda;  100%  neftlə-qazla 

işləməklə  -  Azərbaycanda;  mazutla,  torfla  işləyənlər  -  RF-də 

(Đvanovo,  Şatura,  Yaroslavl),  Belorusiyada  (Smoleviç),  şistlə 

işləyənlər  -  Baltikayanı  ölkələrdə  (Koxtla-Yarve,  Pribaltika),  qazla 

işləyənlər  Rusiya  Federasiyasında  (Kostroma),  odunla  işləyənlər 

Rusiya  Federasiyasının  Avropa  hissəsində,  Latın  Amerikasında 

tikilmişdir.  ĐES-lər  təbii  şəraitdən  asılı  olaraq  2  tipdə  olurlar.  Sərt 

iqlim  şəraitinə  malik  olan  regionlarda  örtülü  şəraitdə,  isti-cənub 

---

rayonlarında isə açıq hava şəraitində fəaliyyət göstərirlər. Avropada 

ilk  dəfə  açıq  tipli  ĐES  1962-ci  ildə  Azərbaycanın  Əli-Bayramlı 

şəhərində  fəaliyyətə  başlamışdır.  Onun  gücü  1,2  mln.  kvt,  illik 

elektrik enerjisi hasilatı isə 1,0 mlrd. kvt. saatdan çoxdur. 

Nüvə  enerjisindən  istifadənin  müasir  istiqamətlərindən  biri 

AES-lərin  və  Atom  istilik  elektrik  mərkəzlərinin  (AĐEM) 

yaradılmasıdır.  Bunlar,  o  cümlədən  RF-nin  Voronej,  Nijnı  - 

Novqorod  şəhərlərində  fəaliyyət  göstərirlər.  Đri  ĐEM-lərin 

tikilməsinə  müasir  dövrdə  geniş  yer  verilir.  Çünki  ayrı-ayrı  sənaye 

sahələrini,  kommunal  təsərrüfatını,  məişəti,  ictimai  və  yaşayış 

binalarını, oranjereyaları vahid mərkəzdən idarə etməklə qızdırmaq 

onun  səmərəliliyini  daha  da  artırır.  ĐEM-lər  istehlak  rayonlarından 

10-12-km məsafədə yerləşdirilir. 

Elektroenergetikanın aparıcı mənbələrindən biri də su elektrik 

stansiyalarıdır  (SES).  Onlar  bir  qayda  olaraq  çox  sulu  və  iti  sürətə 

malik  olan  çaylar  üzərində  yaradılır.  Lakin  düzənlik  çayları 

üzərində  də  SES-lər  yaradılır.  Belə  halda  əlavə  xərclərin  çəkilməsi 

tələb  olunur.  SES-lərin  üstün  cəhətləri  çoxdur.  Onlardan  ən  ucuz 

elektrik  enerjisi  hasil  edilir.  Çünki  tükənməyən  təbii  sərvətə 

əsaslanırlar.  Eyni  zamanda,  onların  yaradılması  çaylarda  suyun 

axınını tənzimləyir, gəmiçiliyin, kənd təsərrüfatının inkişafını təmin 

edir,  eyni  hövzədə  bir  neçə  stansiyaların  yaradılmasına  şərait 

yaradır,  yaradılmış  stansiyalar  bir-birilə  birləşdirilərək  kaskadlar 

yaratmaq,  onları  ĐES-lərlə  birləşdirmək,  kompleks  hidrotexniki 

məsələlərin  həlli  mümkünləşir  və  sairə.  Bölgədə  elektrik  enerjisi 

artıqlıq etdiyi hər bir anda istənilən vaxtı onları dayandırmaq, eləcə 

də  necə  deyərlər  pik  saatlarında  qısa  vaxt  müddətində  iş  rejiminə 

qoşmaq  mümkündür.  Ona  görə  də  SES-lər  inkişaf  etmiş  ölkələrin 

çoxunda, necə deyərlər, pik rolunu oynayırlar. Bu funksiyanı HAES 

yerinə  yetirirlər.  HAES-lərə  misal  olaraq  Rusiya  Federasiyasmda 

Zaqorski  (Moskva  rayonunda),  Ukraynada  Kiyev,  Baltikyanı 

ölkələrdə Kayşador, Moldovada Dnestri göstərə bilərik. 

SES-lərin  çatışmayan  cəhətləri  də  mövcuddur.  Çaylarda 

suyun  artıb-azalması  ilə  əlaqədar  olaraq  il  boyu  sabit  elektrik 

enerjisi  əldə  edilmir,  gec  başa  gəlir,  işçi  qüvvəsini  daha  çox  tələb 

edir,  təbii  sərvətlərin  məhv  olması  baş  verir,  yaradılmış  bəndlər 

balıqların miqrasiyasına mane olur, kaskad rayonlarında gəmiçiliyin 

normal  həyata  keçirilməsində  şlyuzların,  gəmiburaxan  qurğuların-

tikintilərin  yaradılması  üçün  əlavə  xərclər  tələb  olunur.  Göstərmək 

---

yerinə  düşərdi  ki,  Rusiya  Federasıyasında  yerləşən  və  gücü  6,0 

mln.kvt  olan  Krasnoyarski  SES-i  (Yenisey  çayı  üzərində)  25  ilə 

(1943-1968) tikilib istifadəyə verilmişdir. 

Planetin  hidroenerji  ehtiyatı  49  trln.kvt.  saat  müəyyən  edilsə 

də  texnikanın  müasir  inkişaf  səviyyəsində  onun  20  trln.kvt. 

saatından  istifadə  etmək  mümkündür.  SES-lərdən  alınan  illik 

elektrik enerjisinin miqdarı 2,0 trln.kvt.saata çatır. 

 

Cədvəl 8  

SES-lərdən ən çox elektrik enerjisi hasil edən ölkələr 

 

1970 

1980 

1990 

2002 

№  Ölkələr 

Gücü 

mlrd.kvt.saat 

1 

ABŞ 

 

251,2 

282,8 

295,8 

323,5 

2 

Kanada 

 

156,7 

253,1 

294,0 

330,0 

3 

SSRĐ 

 

124,0 

184,0 

231,0 

- 

4 

Yaponiya 

 

80,3 

93,2 

88,4 

80 

5 

Fransa 

 

57,4 

69,6 

52,8 

71,4 

6 

Norveç 

 

57,3 

84,0 

120,0 

121,0 

7 

Đtaliya 

 

44,0 

50,2 

50,2 

50,2 

8 

Đsveç 

 

41,5 

59,2 

72,0 

67,1 

9 

Braziliya 

 

40,0 

129,0 

205,0 

245,0 

10  Isveçrə 

 

29,3 

30,0 

30,0 

35,0 

11  Çin 

75 

- 

58,2 

125,1 

365,0 

12  Hindistan 

 

- 

- 

70,9 

71,0 

13  RF 

 

- 

- 

179 

185 

 

Cədvəl 9 

Dünyanın iri SES-ləri 

 

№ 

SES-lərin adı 

Gücü 

mln.kvt 

Çayın adı 

Ölkə 

1 

Đtaypu 

12,6 

Parana 

Braziliya, 

Paraqvay 

2 

Quri 

10,3 

Karono 

Venesuela 

3 

Qrand-Kuli 

9,8 

Kolumbiya 

ABŞ 

---