vaxta qədər radioaktiv tullantı maddələri ilə doldurulmuş yüz
minlərlə konteyneri Sakit və Atlantik okeanının dərinliklərinə
atmışdır. MAQATE-nin siyahısında okeanlara daimi belə radioaktiv
tullantıları atan 20-yə qədər ölkənin adı hallanır. Fransa, Đsveçrə,
Đsveç, Yaponiya, Belçika, Almaniya, Đtaliya, Cənubi Koreya və
başqaları bu tip dövlətlər siyahısına daxildir. AES-lər eyni zamanda
işlədikləri
vaxtı
atmosferə
ĐES-lərdən
çox
az
miqdarda
radionuklidlər buraxırlar. AES-lər texnologiyasına görə istismar
vaxtı ĐES-lərə nisbətən daha çox su işlədirlər. Ona görə də ĐES-
lərdən fərqli olaraq üzərində tikilmiş olduğu çayın suyuna daha çox
isti su və atmosferə isə isti bııraxırlar. Belə hal, ekoloji tarazlığı
pozaraq hətta çayın canlı aləminin məhv olması ilə nəticələnir.
Son illər neftin, qazın dünya bazarlarında ucuzlaşması və ya
bahalaşması, 1986-cı ildə Ukraynanın Çernobıl və 1979-cu ildə
Amerikanın «Tri-Maykl-Aylend» (Pensilvaniya ştatının Harrisberq
şəhərində) AES-lərində baş verən qəzaların psixoloji təsiri, nüvə
enerjisi hasilatı tərəfdarlarının azalması, stansiyaların daha çox
kapital tutumlu olmaları, tikilməsinə və istifadəyə verilməsinə
lisenziyaların alınması vaxtının uzadılması, tikilmə layihələrinin çox
uzun müddətə götür-qoy edilməsi, təhlükəsizliyin təmin edilməsində
iri texniki aspektlərin çətin həll olunması və radioaktiv tullantılara
münasibət AES-lərin saylarının, habelə elektrik enerjisi əldə
edilməsində xüsusi çəkilərinin azlığa doğru alçalması müşahidə
edilir. Ona görə də bir çox ölkələrdə, o cümlədən Avstriyada,
Đtaliyada (4), Polşada, Đsveçrədə, Niderlandda, Đsveçdə (12 AES-in
hamısı) AES-lərin bir çoxunun fəaliyyətləri dayandırılmışdır. Lakin
elə ölkələr vardır ki, AES-lərin sayı nəinki azaldılmışdır, əksinə,
hətta artırılmış və gələcəkdə də artırılması nəzərdə tutulmuşdur. Belə
ölkələrdən Rusiya Federasiyasını (Balakov, Cənubi Ural, Beloyar,
Kursk, Voronej AES-lərində blokların sayının artırılması, Uzaq
Şərqə 3 stansiyanın tikilməsi nəzərdə tutulur), ABŞ-ı, Fransanı,
Yaponiyanı (yaxın 20 ildə 40 AES tikilməlidir), Koreya
Respublikasını, AFR-i göstərə bilərik. Qeyd etmək lazımdır ki,
Yaponiya dünyada ən böyük gücü olan AES-ə malikdir. Bu, Sakit
okean sənaye qurşağında yerləşərək 80-ci illərin ortalarından
fəaliyyətdə
olan
və
ümumi
gücü
10,5
mln.kvt-a
çatan
«Fukusima»AES-idir. Tokio şəhərindən 200 km şimalda yerləşən
«Fukusima»nın 1998-ci ildə 7-ci bloku istifadəyə verilərək hələlik
8,2 mln.kvt-lıq gücü elektrik enerjisi hasil edir.
Alternativ enerji mənbələri dünyada illik enerji istehsalında
1,0 % xüsusi çəkiyə malikdir. Müasir dünyanın inkişaf etməkdə olan
ölkələrinin çoxunda illik elektrik enerjisi hasilatının 10 faizə qədərini
alternativ enerji mənbələri verir. Söhbət, hər şeydən əvvəl geotermal,
dəniz və okean sularının qabarına-çəkilməsi, günəş, külək və sair
enerji mənbələrindən gedir. Qeyri-ənənəvi və ya alternativ enerji
ehtiyatları çox olsa da onlardan hələ maksimum istifadə etməyin
effektli metodları tapılmamışdır. Bu əsasdan da hələlik onlar coğrafı
baxımdan qiymətləndirilərək yerli əhəmiyyət kəsb edirlər.
Geotermal enerjinin formalaşması yerin daxilində baş verən
radioaktiv parçalanmaların, kimyəvi reaksiyaların və digər
proseslərin gedişi ilə bağlıdır. Məlumdur ki, yerin 2000-3000 m
dərinliklərində temperatur 100°S-dən çox olur. Qızmış su tektonik
çatlarla, habelə buruqlar vasitəsi ilə yerin səthinə çıxır.
Temperaturun yüksək olması bəzən suların tektonik çatlar vasitəsilə
buxar halında yerin səthində görülməsinə də imkan verir. Geotermal
mənbələr temperatur şəraitinə görə aşağı, orta və yüksək
temperaturlu olurlar. Birinci ikisi adətən qızdıncı və istilik
təminatçısı kimi gərəklidirlər. Belə mənbələr Đslandiyada özünü daha
qabarıq şəkildə büruzə verir. Belə ki, Đslandiya dünyada ilk dəfə
yeraltı isti sulardan binaların qızdırılmasında və isti suya olan digər
tələbatın ödənilməsində geniş miqyasda istifadə edən yeganə ölkədir.
Bu məqsədlə hələ XX əsrin 30-cü illərindən başlayaraq Reykyavikdə
mərkəzdən idarə olunmaqla xüsusi təmizləyicisi olan geniş boru-
kəmər şəbəkəsi sistemi yaradılmışdır. Onun əsasında da geotermal
sistemlər daha da genişləndirilərək alma, pomidor, yemiş, eləcə də
banan yetişdirilərək onların məhsullarına olan illik tələbatı ödəmək
mümkün olur. Belə təbii isti su ehtiyatından istifadə Đtaliyada,
Fransada, Macarıstanda, Yaponiyada, ABŞ-da, Mərkəzi Amerikanın
bir çox ölkələrində, Yeni Zelandiyada, Filippində və Rusiyada da
həyata keçirilir.
Yüksək temperaturlu mənbələrdən quru buxar halında isə
GeoĐES-lərin yaradılması üçün istifadə edilməsi daha sərfəlidir. Bu
məqsədlə ilk GeoĐES 1827-ci ildə Đtaliyanın Toskana əyalətinin
Larderello yaşayış məntaqəsində yaradılmışdır. Bunu əslən fransalı
olan qraf F.de Larderello öz kimya müəssisəsinin təminatı üçün
həyata keçirmişdir. Belə ki, hələ 30-cu illərdən başlayaraq
Reykyavikin ictimai və yaşayış binaları, sənaye müəssisələri, habelə
oranjereyaları
xüsusi
tənzimləyiciləri
olan
boru
xətti
ilə