Rafiq Verdiyev, Su ehtiyatları üzrə ekspert
Yüklə 221,11 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qrunt Suları Ümumi su ehtiyatları
Yerüstü su obyektləri Çaylar:
Transsərhəd çaylar Yerli Çaylar Göllər Su anbarları Buzlaqlar
Suyun keyfiyyəti Qrunt Suları Ümumi su ehtiyatları:
Çay suları: 28.5 to 30.5 km 3 , bunun 9.5-10.0 km 3 - i daxili çaylara və Xəzər dənizinə tökülən çaylara aiddir
Şirinsulu göllər: 0.03 - 0.05 km 3
Su anbarları: tam tutum- 20.6 km 3 , istifadəyə yararlı hissə - 12.4 km 3
Qrunt sularının istismar potensialı: 8.0 -9.0 km 3
Buzlaqların su ehtiyatları: 0.080 - 0.085 km 3
ONLARDAN İSTİFADƏ Yerüstü su ehtiyatları
Ümumilikdə su ehtiyatları yerüstü və yeraltı sulardan ibarətdir. Yerüstü sular çaylar, göllər, anbarlar və buzlaqlardır. Su ehtiyatlarının təqribən 67 - 70 % (19.0 - 20.5 km 3 )
çaylarında və 9.5 - 10 km 3
əsasən daxili çaylarda formalaşır. Quraqlıq illərində su ehtiyatları 27.0- 22.6 km
3 düşür. Müvafiq olaraq, bu suların 17.1 - 14.3 km 3
Birbaşa Xəzər Dənizinə axan çayların illik su ehtiyatı (Samur çayı istisna olmaqla) 2.2- 2.5 km 3 - dir, bunun 1.0-1.1 km 3 Böyük Qafqaz dağlarının şimal-qərb yamacından axan çaylara, 1.2 -1.4 km 3
isə Lənkəran regionunun çaylarına aiddir. Kür hövzəsinin daxili çaylarının su ehtiyatı 7.5 -7.8 km 3 - dir. Kür-Araz çaylarının su ehtiyatı qonşu ölkələrin ərazisində sugötürücü qurğularla mənimsənilmə nəticəsində 20% qədər azaldılır. Bu da ölkədə su çatışmazlığının artmasına gətirib çıxarır (ildə təqribən 4 -6 km 3 ) və Azərbaycanda su tələbatının ödənməsində çətinlik yaradır. Azərbaycanda əsas buzlaq zonaları Böyük Qafqaz dağlarında Qusar çayı üzərində yerləşir. 3.24 km 2
sahəsi olan doqquz buzlaq mövcuddur və buzlaqların ehtiyatı təqribən 0.08 km 3
təşkil edir. SU EHTIYATLARININ HAZIRKI VƏZİYYƏTİ VƏ ONLARDAN İSTİFADƏ Regionalr üzrə yerüstü su ehtiyatları Azərbaycanda ümumi su ehtiyatı 9.0 və 11.0 kub km arasında dəyişir və regionlar arasında aşağıdakı kimi paylanır: Qazax – Gəncə – 1.40-1.50 Kür çayının sağ qolları (Gəncəçaydan aşağıya doğru) -1.10-1.16 Şəki-Zaqatala regionu- 1.41-1.51 Şirvan- 1.60-1.70 Naxçıvan- 0.85- 1.00 Azərbaycan Respublikası daxilində Araz çayının aşağı axarından ayrılan qollar- 1,05 - 1.15
Quba- Xaçmaz regionu- 1.30-.1.40 Lənkəran- 1.25-1.40
Qrunt suları Azərbaycanda qrunt (yeraltı) sular yüksək keyfiyyəti ilə seçilir. Onlardan əksər hallarda kənd təsərrüfatı və geniş yayılmış sənaye sahələrində istifadə edilir. Gəncə-Qazax və Qarabağ-Mil düzlərindəki qrunt sularından regionun müxtəlif ərazilərində əsasən suvarma məqsədilə istifadə edilir. İstismara yararlı qrunt (yeraltı) suların ümumu tutumu bir il
üçün 8-9
km3 arasında hesablanmışdır ki,
bu da
Azərbaycanın davamlı
su təchizatında əhəmiyyətli rol
oynaya bilər.
SU EHTIYATLARININ HAZIRKI VƏZİYYƏTİ VƏ ONLARDAN İSTİFADƏ Suyun çirklənməsi
Azərbaycanda çay sularının keyfiyyəti (Kür, Araz və digər transsərhəd çaylar) əsasən qonşu ölkələr tərəfindən pisləşdirilir. Üç ölkənin müvafiq nazirliklərinin 2000-ci ilə aid məlumatlarına görə, Kür çayı hövzəsinə 468 Mm3 tullantı suları axıdılmışdır ki, bunun 227 Mm3-u (51%) Gürcüstanın, 219 Mm3-u (46%) 12 Mm3-u (3%) Azərbaycanın payına düşür. Bu məlumatlara görə, 2000-ci illə müqayisədə 1992-ci ildə Kür çayına axıdılan tullantı sularının miqdarı orta hesabla 55 faiz çox idi. Bu
vəziyyət son illərdə dəsaxlanılmaqdadır
Qonşu ölkələrdən Kür çayına və onun qollarına axıdılan tullantı sularının təsiri nəticəsində\bu çayların suları ölkə ərazisinə azot birləşmələri, fenol, neft məhsulları, metal və digər kimyəvi birləşmələrlə çirklənmiş vəziyyətdə daxil olur. Daha sonra Qanıx, Araz və digər transsərhəd çaylar və ayrı – ayrı bölgələr üzrə suyun keyfiyyəti şərh edilir
Yüklə 221,11 Kb. Dostları ilə paylaş:
|