Rah im o V v. R., Ubayd ullayev n. U

l - § . Pulni belgilangan vaqtdagi qiymatini aniqlash usullari
Har qanday buyum qatori pulni ham ijaraga olish mumkin. 
Bunday arenda to'lovi «foiz miqdori» degan nom bilan yuritiladi 
va shartnomada belgilangan muddatida to'lanadi. Foiz miqdorining 
o'lchami, olingan qarz to'liq to'lanishi kerak bo'lgan muddatida 
to'liq to'lanishi, kredit beruvchining tavakkalchilik darajasi va kredit 
oluvchining ishonchliligi asosida tuzilgan shartnomada ko'rsatilgan 
bo'lishi kerak.
29

---

Bank kredit berishda odatda, yillik foiz o'lchamini (masalan 
8% yillik kredit miqdoridan) arendaga berilgan mablag' miqdoridan 
hisoblab belgilaydi. Ushbu foiz miqdoriga ba’zi qo'shimchalar 
tavakkalchiligi uchun kredit qaytarilgunicha o'tgan muddatdagi 
inflatsiya darajasi uchun to'lov degan qo'shimchalar ham hisobga 
olinadi.
Ushbu qarzga olingan pul «kapital» deyiladi. Pul qiymatining 
vaqt davomida o'zgarish mohiyatini soddalashtirish uchun moliyaviy 
matematika degan «kalitli» tushuncha qo'llaniladi.
i - yillik foiz miqdori (interest per year);
PV - joriy qiymat (hozirgi davr narxi) yoki investitsiya (qarzning 
asosiy summasi);
PM T — har yillik bir xil o'lchamdagi to'lov (Payment) 
miqdorida;
FV - kelajak narxi (future value) yoki bir yil ichida qaytarib 
to'lanadigan qarz pulning miqdori;
t — yillar soni.
a) Oddiy foiz shaklidagi pul oqimi hisobi
Boshqalar mablag‘idan yoki boshqa material resurslaridan 
foydalanishga huquq berilganligi uchun to'lanadigan yillik foiz 
o'lchamining miqdori shartnoma asosida shakllanib belgilanadi.
Bunda pul narxining vaqt bo'yicha hisobi ikki xil usul bilan 
amalga oshiriladi: foiz miqdorini oddiy formula bilan hisoblab yoki 
murakkab foiz hisoblash usuli bilan hisoblab amalga oshiradi.
Oddiy foiz usulida to'lanadigan foiz miqdorini hisoblaganda 
yillik daromad doimiyligi shartidan, shartnomada qabul qilingan 
foiz o'lchamiga muvofiq hisoblanadi. Bu holda hisob-kitob ishlari 
ushbu formulaga muvofiq amalga oshiriladi:
FV = PV (1 + i t) 
(2,1.)
bu yerda , 
- yillik foiz miqdori sanoq sonlar bilan
ifodalangan; n - yillik foiz miqdori,%.
1-misol. Bir kompaniya besh yil muddatga yiliga 10% daromad 
to'lash sharti bilan 100 mln so'm kredit oldi.
30

---

Besh yildan keyin toMash uchun kerak bo'lgan pul miqdorini 
aniqlang: yuqoridagi (2.1) formulaga muvofiq qiymatlarni joy-
• 
10
joyiga qo'yamiz. PV = 100000000; >
 = 
= 0,1; t = 5 yil.
PV = 100000000x( 1 +0,1 x5) = 150000000 so‘m.
Muomala qilish oddiyligiga qaramasdan, oddiy foiz formulasi 
avvalgi yillardagi daroniadni hisobga olmaydi, ya’ni ikkinchi yiigi 
to'lanadigan foiz miqdorini hisoblaganda boshlang'ich kreditdagi 
pul miqdori emas, balki yillik kredit stavkasidagi foiziga teng.