RamiL ƏLİyev azərbaycan şİfahi xalq əDƏBİyyati
Yüklə 2,05 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İpəkçi nəğmələri.
- Hana nəğmələri.
81 nəğmələrinin ən qədim forması vətəkə nəğmələridir. Xəzərətrafı regionlarda vətəkə nəğmələrini bilməyəni balıq tutmağa qoymazlarmış. Bu nəğmələrin əsas mahiyyəti balığı tilova, tora çağırmaqdan ibarətdir. Bu nəğmələrdəki “Yahu” çağırış nidası olub balıqçıları himayə edir, “Yahu”nun (dəniz tanrısının) insana balıq tutmaqda kömək edən onqon və ya tanrı olmasını da düşünmək olar. Balıqçı nəğmələrində su hövzələri ətrafında yaşayan əhalinin balıqçılıq fəaliyyəti ilə bağlı dünyagörüşləri, ibtidai təsəvvürləri qalmaqdadır. O biri nəğmələrdə olduğu kimi, balıqçılıq nəğmələrində də struktur model eynidir. Hətta nəqarətli nəğmələrdə də bu struktur dəyişilməzdir. Dənizdə olan balıqçı da, sahildə olan adamlar da “Yahu” adlı mifoloji varlığa tapınır, ovlarının uğurlu keçməsini, dənizdən sağ-salamat dönmələrini “Yahu”dan diləyirlər. Bu nəğmənin quruluşu balıq ovu ilə bağlı ritualın keçirilməsi zamanı “Yahu”nun şərəfinə oxunan bir neçə bənd şeir təşkil edir. Başlanğıc nəqarətdə balıqçı “Yahu”nu çağırır. Birinci bənddə balıqçı “Yahu”nun ona kömək etməsini xahiş edir: Yahu, hu, hu Hu, hu, Yahu… (nəqarət) Röyama girdi Yahu Sirrimi bildi Yahu Dəryalara Tor atdım Üzümə güldü Yahu… Bəndin axırında nəqarət yenə təkrar olunur. İkinci 82 bənddə “Yahu”dan fəlakətə uğramış balıqçıya kömək etməsi istənilir. Balıqçının qayığı aşıb, dalğalar qayığı aparır. Kətan üzüldü, Yahu Suya düzüldü, Yahu, Qayığım yelə düşdü, Buruldu selə düşdü Sal gətir Sala gəlsin… Yenə nəqarət təkrar olunur. Nəğmənin axırıncı bəndindən görünür ki, dənizdən “Yahu”ya şikayət edilir: Qara yel əsdi, Yahu Səbrimi kəsdi, Yahu, Yeddi novcavanım uddun, Qan etdin, bəsdi, Yahu. Yahu, hu, hu Hu, hu, Yahu. A.Nəbiyev bu nəğmənin ya əvvəldən axıradək xorla oxunmasını, ya da nəqarətlərin xorla oxunmasını və axırıncı bəndin bayatı formasında qoşulduğunu yazır. İpəkçi nəğmələri. Əmək nəğmələrinin xalq arasında yayılan bir qismini də ipəkçi nəğmələri təşkil edir. Belə nəğmələr baramaçılıqla məşğul olan kənd rayonlarının əhalisi arasında yayılmışdır. Baramanın yetişdirilməsi fevral ayından başlayır və barama qurdunun beş yuxusu olur. İpəkçilik nəğmələrində də baramanın ipək sarıması xüsusi təşbehlərlə qeyd olunur. Məsələn, barama haqqında olan tapmacada buna rast gəlirik: 83 Bir quşum var alaca, Gedər qonar ağaca. Özünə bir ev tikər Nə qapı qoyar, nə baca. Bu nəğmələrin hələlik ilk toplayıcısı olan A.Nəbiyev barama haqqında olan nəğmələrin tapmacalaşmasını həmin əmək prosesinin kütləviləşməsi ilə izah edir. Azərbaycan ərazisində yayılan nəğmələrin coğrafiyasını yaratmış olsaq, spesifik nəğmələrin konkret ərazilərdə yayıldığını müşahidə edə bilərik. O sıradan kümçü-ipəkçi nəğmələrinin də barama qurdu yetişdirilən ərazilərdə yayıldığını görə bilərik. Azərbaycanda bu ərazilər Şirvan, Şəki, Oğuz, Qax, Balakən, Zaqatala, Qarabağ, Ordubad tərəflərdir. Vaxtilə kümçü-ipəkçi nəğmələrinin bu rayonların əhalisi arasında geniş şöhrət tapmasını, lakin bu mətnlərin çox yığılmadığını tədqiqatçılar təəssüflə qeyd edirlər. Buna baxmayaraq, “El nəğmələri, Xalq oyunları” kitabında bir neçə kümçü nəğməsi toplanaraq çap edilmişdir. Bunun əksinə olaraq, hana nəğmələri kifayət qədər toplanmış, müxtəlif kitablarda çap olunmuşdur. Azərbaycanda xalçaçılıq geniş inkişaf etdiyindən bu ağır prosesi yüngülləşdirmək üçün hana nəğmələrindən istifadə edilmişdir. Hana nəğmələri. Hələ XX əsrin əvvəllərində xalçaçılığın kustar üsulla davam etdirilməsi barədə etnoqrafik məlumatlar vardır. Şəkinin Oğuza yaxın kəndlərində divar hanası, bir də yer hanasından parça, palaz və xalça toxumaq üçün istifadə edirdilər. Xammal ucuz başa gəlsin deyə, qoyun- quzu sürüsü qırxılardı, cins qoyunların yunundan sap 84 əyirərdilər. Qadınlar yığışar, 5 m və 10 m-lik yer hanasında kişilər üçün kostyumluq, şalvarlıq parçalar toxunardı. Hanalar yerdə yatmış vəziyyətdə olardı, yorğan-döşək üzləri də bu hanalarda toxunardı. Yaz açılanda ləzgilər öz xüsusi yunatan dəzgahları ilə bu kəndlərə gələr, istəyənə keçə deyilən palaz düzəldərdilər. Əvvəlcə yunu açar, əyirər, sonra istənilən ölçüdə keçə hazırlardılar. Bu keçəni hazırlamaq üçün otuz santimetr hündürlüyündə açılmış yunu yerə döşəyər və üstünə qaynar su səpələyərdilər. Sonra 2 nəfər lazım olan ölçüdə oxlov kimi yoğun ağac götürər, bir başından qoyub açılmış yunu iki nəfərin gücü ilə ağaca sarıyardılar. Dizlərini yığılan yunun üstünə qoyub ta o vaxta qədər çoxlu döyərdilər, yumalayardılar ki, keçə palaz şəklinə düşərdi. Qıraqlarını kəsib palazı düz şəkilə salardılar. Bu keçələri həm də rəngli yun saplardan düzəldər, bəzək qoyardılar, güləbənzər naxışlar salardılar. Bir rəngdə toxunan keçələrə hanada toxunmuş döşək üzündən üz çəkərdilər, buna palaz və ya cecim deyərdilər. Divar hanasında xalça, xalı toxuyardılar, bunlar həm satlıq olardı, həm də pay verilərdi. Hər rəngdən olan 5, 10, 15 sapı hanaya bağlayar, istənilən ölçüdə xalça- palaz toxunardı. Tək saplı zolaqlı parçalar da toxunardı. Bu məhsullar davamlı olardı, rəngi solmazdı, çürüməzdi, görkəmi də xoşagələn olardı. Bu etnoqrafik məlumatdan aydın olur ki, xalçaçılıq qədim sənətdir. Elə indi də xalça toxuyan qızlar hana nəğmələrini yaşadırlar (Bu etnoqrafik və xırmanla bağlı məlumatları 1926-cı ildə Şəkinin Bideyiz kəndində ana- dan olmuş Məmmədova Tamara Mustafa qızından toplamışam). Yüklə 2,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|