Ramiz Dəniz
Yüklə 4,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ömər Xəyyam (1048-1123)
- Budda Elm dünyasının şahı Nəsirəddin Tusi
- “Kitab əs-süluk”
- “Zeyl mirat əz-zaman”
76 Həmin Zicin bir nüsxəsi Paris Milli kitabxanasında saxla- nılır (əlyazma №5669). Kataloqda 100 ulduzun koordinat- ları verilmişdir.
Ömər Xəyyam (1048-1123)
77
XIII əsrdə, zəmanəsinin görkəmli filosofu, astronomu və riyaziyyatçısı, tarixçi, coğrafiyaşünas, maliyyəçi və hüquq- şünas sayılan Azərbaycan alimi Tusi təxəllüsünü götürmüş Mühəmməd ibn Mühəmməd ibn Həsən Nəsirəddin Tusi (1201-1274) Azərbaycanın mərkəzində yerləşən Marağa şəhərində, şəxsən özü-öz layihəsi ilə inşa etdirdiyi rəsədxanada işləmişdir. Əsas mənbələrdə göstərilir ki, Nəsirəddin Tusi 1201-ci ilin fevralın 18-də Həmədan şəhərinin Bahar bölgəsində anadan olmuşdur. Lakin onu da qeyd etməliyəm ki, Tusinin anadan olması ilə bağlı bəzi müxtəlifliklər var. Akademik Ziya Bünyadov bu barədə yazmışdır: “Bu günə qədər böyük alimin təvəl- lüd tarixi ənənəvi olaraq yanlış göstərilib. Lakin mənbələr təsdiq edir ki, Nəsirəddin Tusi 1201-ci ildə deyil, daha əvvəl anadan olmuşdur. Ən nüfuzlu və dəqiq orta əsr tarix- çilərindən Əl-Məqrizi “Kitab əs-süluk” əsərinin birinci cildinin ikinci hissəsində yazır ki, Nəsirəddin Tusi cəmadi-
78 yal əvvəl ayında, 577-ci ildə (12 sentyabr – 11 oktyabr 1181) anadan olmuşdur. 1
Qütbəddin Yunini “Zeyl mirat əz-zaman” əsərində göstərir ki, Nəsirəddin Tusi 25. VI. 1274-cü ildə Bağdadda vəfat edərkən onun yaşı səksəndən çox idi”. 2
Təhsilini Xorasan vilayətinin Tus qəsəbəsində aldığına görə “Tusi” təxəllüsünü götürmüşdü. O, ibtidai təhsilini (şəriətdən) atası Məhəmməddən, orta təhsilini isə XIII əsrin məşhur alimləri yanında almışdır. O, ilk elmi təhsilini dayısı Nurəddin Şəidən (rasional elmlər üzrə) və atasının əmisi Bəsirəddin Abdullah ibn Həmzədən (müsəlman hüququ, hədislər üzrə) almışdır. Əbu Əli ibn Sinanın tələbəsi olmuş məşhur Azərbaycan filosofu Bəhmənyarın tələbəsi Sərxəsin tələbəsi də Tusinin müəlli- mi olmuşdur. Tarixi sənədlərdə Tusinin müəllimlərinin adı qalıbdır. Birinci müəllimi Sədrəddin Sərxəsin tələbəsi Fəxrəddin Dəmadi olmuşdur. Sərxəsin müəllimi isə Əbül Abbas Löv- kərinin tələbəsi Əfzələddin Gilyani idi. O, isə öz növbə- sində Əbu Əli İbn Sinanın tələbəsi görkəmli Azərbaycan alimi Bəhmənyardan təhsil almışdır. Tusinin ikinci müəlli- mi Qütbətdin Misri, üçüncü müəllimi isə rəqqaslı saatın
1 Əl-Məqrizi “Kitab əs-süluk” I cild. Qahirə, 1936, səh. 614
Q. Yunini “Zeyl mirat əz-zaman”, III cild. Heydərabad, 1960, səh.790
79 ixtiracısı və “Zic Əkbər əl Hakimi” adlı astronomik kata- loqun müəllifi Yunis Misri olmuşdur. Aldığı hərtərəfli və dərin biliklər Tusini az bir vaxtda elmi mühitdə məşhurlaş- dırır. Tusi elə uşaqlıq illərindən bir çox elmlərə tam yiyələn- mək üçün bütün bilik enerjisindən istifadə etmişdi. Bu elə bir dövr idi ki, elm, ədəbiyyat, incəsənət, mədəniyyət yüksək səviyyədə inkişaf etməkdə idi. Antik və erkən orta əsr dövrünün tanınmış alimlərin əsərləri ilə tanış olmaqdan ötrü, o, bir çox dilləri öyrənərək, eyni zamanda elmin bir neçə sahəsinə dərindən yiyələnir. Hələ gənc yaşlarında mütaliəyə həvəsi olan Nəsirəddin, deyilənə görə, fenomenal hafizəyə malik olmuş oxuduq- larını və eşitdiklərini öz mühakiməsi və dərin zəkası ilə təhlil edib yoxladıqdan sonra müsbətləri qəbul edər, mənfiləri isə rədd edərdi. Özündən yeni-yeni bilməcə, teorem və alətlər, cihazlar tərtib etməyi və düzəltməyi xoşlayardı. Elmin çətin məsələləri ilə maraqlanardı... Yuxarıda qeyd edildiyi kimi o, hələ cavanlıq illərində Azərbaycanın nüfuzlu və xüsusən də elm ilə maraqlanan şəxslərin qarşısında böyük hüsn-rəğbətə malik olan bir adam idi və onun bir neçə sahələr üzrə apardığı tədqiqat işləri alimin şan-şöhrətinin ölkədən kənarda yayılmasına gətirib çıxarmışdı.
Yüklə 4,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|