Ramiz Dəniz
Yüklə 4,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Babakuhi Bakuvi (Nişapuri, Şirazi) və Pirhüseyn Şirvani”
52 proseslərin necə cərəyan etdiyi ilə dərindən maraqlanır və oralarda da elmi tədqiqatlarını davam etdirirdilər. Akademik Ziya Bunyadov göstərir ki, hələ erkən orta əsrlərdən bir çox azərbaycanlı alimlər Bağdadda, Mosulda, İsgəndəriyyədə, Ədəndə, Qahirədə və digər ərəb ölkələrin- də müxtəlif elm sahələrindən dərs demiş və tədqiqat apar- mışdılar. Bu o deməkdir ki, həmin dövrə qədər artıq Azər- baycanın bir çox şəhərlərində təhsil ocaqları yüksək səviyyədə fəaliyyət göstərmişdi. Professor N. K. Kərəmov qeyd etmişdir ki, Qafqaz və Orta Asiya, Yaxın və Orta Şərq, Hindistan və Şimali Afrika ölkələrinin təbiəti, əhalisi və təsərrüfat fəaliyyəti haqqında düzgün və dəqiq məlumatların toplanmasında azərbaycanlı coğrafiyaşünas və səyyahlar həlledici rollardan birini oynamışdılar. 1
israrlı idi. Ona görə ki, hələ erkən orta əsrlərdən başlayaraq Azərbaycanın bir çox görkəmli şəxsiyyətləri səyahətlərə çıxaraq, özləri üçün bir çox maraqlı məlumatlar topla- mışdılar. Onlardan biri də şair, alim, filosof, səyyah və qis- mən də kosmoqraf Şeyx Məhəmmədəli Babakuhi Bakuvi (931/32-1051) idi. Şərqşünas və tədqiqatçı Y. E. Bertels onun tam adını aşağıdakı kimi müəyyənləşdirmişdir: “Şeyx
1 Керемов Н. К. Путешествие Гудси. Москва, «Мысль», 1977. стр.5
53 Məhəmmədəli Əbu-Abdullah Məhəmməd ibn Abdullah ibn Ubeydullah ibn – Əhməd Şirvani Babakuhi”. Şeyx Abdulla Ənsari, Abdurəhman Cəmi və Əliəjdər Səidzadənin fikrincə, Babakuhi İrana, Orta Asiyaya, Ərə- bistana və çox güman ki, Hindistana da səyahət etmişdir. Professor Eybali Mehrəliev “Babakuhi Bakuvi (Nişapuri,
M. Babakuhi 20 ildən çox müddət ərzində İranı, Orta Asiyanı və Hindistanı hər tərəfli gəzmişdir. Ona görə ki, o, həmin yerləri ötəri səyahət etməmiş, ayrı-ayrı hissələrində dayanıb yaşamış, yerli alimlərlə görüşmüş, müsəlman dünyasında müəyyən cərəyanların inkişaf etdirilməsində öz fikirlərini söyləyərək yerli əhalinin dünya görüşündə adət- ənənələrinin öyrənilməsində mühüm rol oynayır...” 1
okeanının mövcud olmasından xəbəri var imiş. Bunu yazdığı şerin misralarında anlamaq çətin deyil.
“Sahili görünməz, uzanıb gedən, Hər yeri qurşayan böyük dənizdə,
1 E. Mehrəliyev. Babakuhi Bakuvi (Nişapuri, Şirazi) və Pirhüseyn Şirvani. Bakı, “Nafta-Press”. 2002. səh. 37
54 Odur ki, ariflər bilir qədrini”. 1
Ş. M. Babakuhi öz qəzəllərində təbiətşünaslıq və səyahət marşurutlarının təsvirini verməklə, özünün coğrafi görüşlərini bəyan edirdi. O, Yerin kürə şəklində olmasını da öz şerində bildirmişdi:
“Sənin məhəbbətin ağ xoruz oldu, Oxşatdı dünyanı bir yumurtaya, Sarısı Günəşdir o yumurtanın, Təbiət qoyubdur onu ortaya”. 2
E. Mehrəliyev şeirin misralarını belə açıqlayır: “Doğru- dur şairin elmi mühakiməsi məhəbbət pərdəsi altında veril- mişdir. Dünyanın (Yer kürəsi nəzərdə tutulur, E. M.) yumurtaya oxşadılması məsələsi Kainatın heliosentrik sistemin əsas əlamətlərini izah edir. Həm də bu prosesi təbiətin özünün işi sayır, təbii qanunlar əsasında qurul- duğunu söyləyir. Bu elmi müddəalar hələ də özünün elmi əhəmiyyətini itirməmişdir. İslam dininin təzə başlandığı və kəskinliklə inkişaf etdiyi vaxtda dini müddəaların əleyhinə olan fikirləri başqa cür deyilə bilməz. Babakuhi bir insan
1 Перевод на Азербайджанский Э. Мехралиев. 2 Перевод на Азербайджанский Э. Мехралиев.
55 kimi öz dövründən ayrıla bilməsə də bu fikir dahi Xarəzm alimi Əbu-Reyhan Birunidən 30-40 il əvvəl söylənmiş, Kainatın heliosentrik quruluşu haqqında öz dövrü üçün çox cəsarətli fərziyyəsi idi. Eləcə də bu fərziyyə Polşa alimi Nikolay Kopernikin bu sahədəki kəşfindən də 500 il əvvəl yürüdülmüşdü... Digər tərəfdən Yer kürəsinin analoqu olan yumurta, onun Günəşə oxşadılan sarısı, toyuq tərəfindən yaradıldığı- na görə, toyuq - bir-birini tamamlayan və bir-birinin təkrarı olan bioloji prosesin yaradıcısı olmasını da təsəvvür etmək mümkündür. Lakin Babakuhinin belə qabaqcıl fikirləri açıq deyil, mifik və lirik örtüklər altında izah edilmişdir”. 1
“Sufilərin kosmoqrafiyasında “dünya yumurtası” haq- qında danışılanda, Kainat haqqında deyil, Yer kürəsi barə- sində düşünülür”. 2
Mənim fikrimcə, Babakuhi bu şeirdə Yer kürəsi haq- qında deyil, məhz Kainat barəsində düşündüyünü bildir- mək istəmişdir. İnsanın məhəbbəti ağ xoruzdur. Ağ xoruz isə yalnız bizim Qalaktikaya bənzədilir. “Oxşatdı dünyanı bir yumurtaya”, alim bu misrada dünyanı Yer kürəsi kimi yox, Kainat olduğunu göstəyir ki,
1
E. Mehrəliyev. Babakuhi Bakuvi (Nişapuri, Şirazi) və Pirhüseyn Şirvani. Bakı, “Nafta-Press”. 2002. səh. 37
2
Е. Я. Бертельс. Суфизм и Суфийская литература. Москва, 1965. стр. 283-284 Yüklə 4,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|