Ramiz Mehdiyev demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
146 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
“Proqramlaşdırıcı liderliyin” əsasını amerikalılar özlərinin “başqalarının oyununa” və ya başqalarının məqsədlərinə nail olunmaq prosesinə cəlb edilməsinə imkan verməyən ideya və strategiyaların irəli sürülməsi təşkil edirdi. Gündəliyə çıxarılan vəzifə ABŞ-ın aparıcı dövlət rolunu, bərabərlər arasında birinci olmasını möhkəmlətmək idi. Siyasətini müəyyənləşdirməyənlərə və potensial rəqiblərə münasibətdə isə strategiya daha sərt şəkil alır: xüsusilə də Amerika bayrağı altında koalisiya yaratmaq şübhəlidirsə, sırınan problem potensial rəqiblərin fəallığını məhdudlaşdırmalı və resurslarını neytrallaşdırmalıdır. Bu halda birgə gündəliyin formalaşması məqsədlərin daha aşkar təzyiqlə qəbul etdirilməsi və başlıca olaraq Amerika resurslarından istifadə edilməsi yolu ilə baş verir. Başqa sözlə, cəlbolunma qabağını almaqla uzlaşdırılır. “Proqramlaşdırıcı liderliyin” strategiyası keçmiş sovet satellitlərinin qərb təsisatlar sisteminə qəbul olunmağa can atdıqları vaxtdan yaranmağa başlamışdır. Transatlantik münasibətlərin gündəliyinə “demokratiya zonasının geniş- ləndirilməsi” ideyası və ya enlargement and engagement prinsipi əlavə olundu ki, bunun da praktik təcəssümü NATO- nun Şərqə doğru genişlənməsidir. “Demokratiya zonasının genişləndirilməsi” konsepsiyası- nın ideoloji bünövrəsi Klintonun prezidentliyinin birinci döv- ründə qoyuldu, praktik təcəssümünü və gələcək inkişafını isə onun prezidentliyinin ikinci müddətində, Madlen Olbrayt dövlət katibi olarkən tapdı. Transatlantik gündəliyə müstəqil dövlətlərin daxilində insan hüquqları və milli azlıqların hüquqlarının qorunması problemi daxil edildi. Bütövlükdə “demokratiya zonasının genişləndirilməsi” qərbi avropalı- ların müstəqil hərbi-siyasi fəallıq “barıtını” Alyansın
147 1‐ci fəsil
Əzablı yollarla ulduzlara doğru
genişlənməsinə tərəf yönəldərək, hərbi-siyasi Alyansın işti- rakçılarının xarici siyasət təşəbbüslərini vahid məqsədə isti- qamətləndirməyə imkan verdi. Bununla da, Alyansın mövcudluğu yeni postqarşıdurma mənası aldı: “Mən genişlənirəm, deməli, mən varam”. Bill Klinton 1995-ci il oktyabrın 20-də Birləşmiş Qərargah Rəisləri Komitə- sinin iclasında çıxışı zama- nı xarici siyasət fəaliyyəti- nin aşağıdakı əsas istiqa- mətlərini bəyan etdi: “Rusiyanın bizim Yuqoslaviyada təşkil etdiyimiz şə- kildə regionlararası müharibələr yolu ilə xırda döv- lətlərə parçalanması; Rusiyanın hərbi-sənaye kompleksinin və ordusunun tamamilə dağılması; Rusiyadan qopmuş bizə lazım olan respublikalarda re- jimlərin kənar edilməsi”. Ata C.Buşun respublikaçılar komandasının hakimiyyətə gəldiyi vaxt ABŞ dünyada demokratik dəyişikliklərin müj- dəçisinə və inteqratoruna çevrilmişdi. Beləliklə, Karterin, Reyqanın və ata Buşun dövründə yeni Üçüncü dalğa ABŞ si- yasətinin təcəssümü oldu. Birləşmiş Ştatlar öz təsir dai- rəsində olan demokratik hökumətlərin devrilməsinə yol ver- mir, eyni zamanda, özünün təsir dairəsindən kənardakı döv- lətlərdə inqilab və çevrilişlər həyata keçirirdi. Nəticədə yeni demokratik cərəyanların təsiri altında gələcək dəyişikliklərin mahiyyət və istiqamətini irəlicədən müəyyən edən iqtisadi və sosiomədəni mühit formalaşırdı.
148 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
Tamamilə təbiidir ki, ABŞ qlobal demokratik tranzitlər prosesində əsas rol oynayırdı. ABŞ-ın köməyi olmadan Filip- pində Markosun devrilməsindən, 1975-ci ildə Portuqaliyada sosialistlərin, Polşada “Solidarnost”un qələbəsindən, Cənubi Koreyanın demokratikləşməsindən söhbət gedə bilməz. Bu siyahıya Dominikan Respublikasını, Qvatemalanı, Perunu, Ekvadoru, Çilini, Şərqi Avropa dövlətlərini və s. də əlavə etmək olar. Bu siyasət ABŞ-ın milli təhlükəsizlik strategiya- sında öz əksini tapmışdır. Həmin strategiya təkcə öz qitəsin- də deyil, ondan kənarda da Birləşmiş Ştatların rolunu müəy- yənləşdirir ki, bu da ona dünyanın ən qüdrətli dövləti sta- tusunu qoruyub saxlamağı təmin edir. 2001-ci ilin sentyabrında Nyu-Yorkdakı Ticarət mərkə- zinə və Pentaqona dəhşətli hücumlardan sonra ABŞ-ın siya- səti daha intensiv yönüm aldı. Prezident oğul C.Buş proqram bəyannaməsi ilə çıxış edərək dünyaya alternativ təklif etdi: “Kim bizimlə deyilsə, o, bizim əleyhimizədir”. Amerika siyasətinin həmin formulu Monro doktrinasının qəbulundan keçən iki yüz il ərzində dəfələrlə təkrar olunmuşdur. Xatırladım ki, bu doktrina ABŞ Prezidenti C.Monronun Konqresə göndərdiyi 1823-cü il 2 dekabr tarixli məktubunda qeyd olunmuş ABŞ xarici siyasətinin prinsipləri bəyannamə- sində müəyyən edilmişdir, mahiyyəti isə “Amerika ameri- kalılar üçündür” prinsipindən ibarətdir. Müasir dövrdə Buşun ifadəsi faktik olaraq, Amerika maraqlarının yeni zonalarını elan edirdi. ABŞ kütləvi informasiya vasitələri “uzun əllər” yurisdik- siyasının (eonq arm jurisdiction) həyata keçirilməsindən da- nışmağa başlamışdır. Bunun mahiyyəti xarici dövlətlərə Amerika hüquq normaları ilə hərəkət etmək göstərişi veri- ləndə ABŞ milli qanunvericiliyinin beynəlxalq münasibətlər Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|