RəBİYYƏt aslanova qloballaşma və
Yüklə 396,29 Kb. Pdf görüntüsü
|
118 Q LO BA LLA ŞM A V Ə M Ə D Ə N İ M Ü X T Ə L İFL İK münasibətlər, qlobal miqyasda gedən proseslərlə çulğaşır. Etnik və milli problemlərin həllində həmsərhəd ölkələrin və bütün dünyaya yayılmış etnik diasporaların maraq və mənafeləri də az rol oynamırdı. Burada tarixi-etnik ən ənələrin yalnız əzəməti və unikallığını vurğulamaqla ki fayətlənilməməli, həm də və ən başlıcası, onların qar şılıqlı təsir, anlaşma və inteqrasiya problemlərində ortaya qoya biləcəyi dialoji potensialı aşkara çıxarılmalıdır. Tarix boyu bütün mədəniyyətlər bu və ya digər təsir lərə məruz qalmış, bunun gedişində “ortaq” bəhrələnmə, sintezə əsaslanan müxtəlif səviyyəli mexanizmlər əxz et miş, məhz bunun sayəsində sonrakı təkamül və inkişafını təmin etmişdir. Bunun əksinə olan proseslər bütöv mədə niyyət sistemlərinin tənəzzülünü, süqutunu şərtləndirmiş, “qapalı, təcrid olunma” mexanizminin özünü doğrult madığını aşkara çıxarmışdır. Millilik ictimai şüura yeni məzmun və ahəng verir. Cəmiyyətdə sosial-mədəni nizamın etnik və dini səpkili müqavimətə söykənən formaları tədricən əvvəlki əhəmiyyətini itirir və milli dövlət səviyyəsində inteqrasiyaya meyl güclənir, mədəni- milli-etnik və siyasi əsaslarda təşkilatlanma işi gedir. 1.12. Qloballaşma və mədəniyyətlərin qarşılıqlı təsir meylləri, prinsipləri və formaları Tarixin müəyyən mərhələsində, böhran və keçid dövrlərində baş verən proseslər mədəniyyətləri bir-birinin “ağuşuna” itələyir, istər fəlakətli işğal və ya müharibələr dövrü, istərsə də qloballaşmanın yüksək templərlə getdiyi indiki dövr olsun hamını ən çox ən müxtəlif səbəblərin şərtləndirdiyi qarşılıqlı təsirlərin mexanizmi, fonnası və aqibəti narahat edir. İctimai elmdə bu prosesə dair əldə edilmiş mühüm nəticələrə bələd olmaq, mədəniyyətlərin qarşılıqlı təsiri probleminə düşünülmüş, elmi şəkildə yanaşmağı şərtləndirər və həm də düşünülməmiş, arzu olunmaz addımlar atmağın, müxtəlif “dəhşətli” proqnoz Fəsil I. Qloballaşma. Mədəniyyət fenomeni qloballaşma kontekstində 119 və ssenarilər verilməsinin qarşısını ala bilər. Mədəniyyət və qloballaşma proseslərinin təhlilində pessimist, faciəvi-“alarmist” proqnozların çoxluq təşkil etməsi, ictimai idrak üçün məqbul, başa düşülən hal sayıla bilərsə də, elmi idrak üçün qeyri-məqbul sayılmalı, burada ciddi, soyuqqanlı elmi təhlilə əsaslanan baxışlar daha çox üstünlük təşkil etməlidir. Çox geniş əks-səda doğuran “Sivilizasiyaların toqquşması” və s. kimi ortaya atılaraq, narahatlıq və gərginliyi daha da artıran ssena rilərin irəli sürülməsi də, bizə elə gəlir ki, mədəniy yətlərin qarşılıqlı təsirinin tarixən mövcud olan formaları ilə yaxından bələd olmamağm nəticəsi idi. Belə ki, mədəniyyətlər və onların qarşılıqlı təsirinin min illər yaşı vardır. Bu tarix boyu mədəniyyətlər ancaq “toqquşma” ilə məhdudlaşsa idi “öz-özünü məhv edər”, bugünkü bəşər mədəniyyəti heç mövcud ola bilməzdi. Mədəniyyət probleminə dair araşdırmalarda pozitiv və neqativ nəticəli qarşılıqlı təsir növlərindən danışılır. Yəni ya bəhrələnmə—^mürəkkəbləşmə, ya da durğunluq—>kasadlaşma—riənəzzül kimi gedən meyllər aşkar edilmişdir. Buna misal kimi Avropanın hər dəfə qarşılaşdığı mədəniyyətdən bəhrələnməsi, istər yeni ölkələrin kəşfi, istərsə də sonralar Şərqin mənəvi-mədəni sisteminin nailiyyətlərini mənimsəməsi göstərilir. Avro panın kütləvi mədəniyyəti səviyyəsində bunun ifadəsi çoxsaylı hərəkatlar, şərqin mənəvi və fiziki kamillik təcrübəsini öyrənən mərkəzlər, məktəblər, qrupların təşəkkülündə tapırsa, yüksək mədəniyyət səviyyəsində bu təsir görkəmli yazıçı, filosof, rəssam və bəstəkarların bənzərsiz yaradıcılığında əksini tapır. Bu proseslər nəticəsində Qərb mədəniyyəti öz məzmun çoxçalarlığını və müxtəlifliyini daha da artırdı, pozitiv mənalı sonluğa gətirib çıxardı. Neqativ meylli təsirlərə, əsasən, o etnik mədəniy yətlər məruz qalır ki, kənardan göstərilən təzyiqə kifayət qədər müqavimət göstərə bilmir, öz mədəniyyətinin 120 Q LO BA LLA ŞM A VƏ M Ə D Ə N İ M Ü X T Ə L İF L İK kifayət qədər sabit inkişafını təmin edə bilmir. Məsələn, məlumdur ki, müstəmləkəçiliyin tüğyan etdiyi dövrdə hindular (Amerika) yalnız süni yaradılmış rezervasiyalar hesabına əvvəlki həyat tərzlərini və etnik mədəniyyət lərini mühafizə edə bilmişlər. Mədəniyyətlərin qarşılıqlı təsirinin müsbət məcraya yönəlməsini şərtləndirən amillər mövcuddur. Onların sırasında: - təsiri qəbul edən mədəniyyətin diferensiasiya dərəcəsini vurğulamaq lazımdır. Cəmiyyət kifayət qədər inkişaf etmiş hüquq, əxlaq, mənəvi-mədəni dəyərlər, fəlsəfi dünyagörüş və s. sisteminə malikdirsə, özünün təməl mədəni kök və dayaqlarını laxlatmadan yeni məqbul sayılan innovasiyalara uyğunlaşdırmaq iqtidarında olur; - qarşılıqlı təsir və əlaqələrin tədrici, uzunmüddətli formaları, qəfil hərbi-işğalçı təzyiqlərə nisbətən daha çox müsbət nəticəli olur. Tədrici təsirlər sarsıntı və münaqişə deyil, bir-birini tanımağa və alışmağa şərait yaradır; - qarşılıqlı təsirin mədəni şərtlərə və prinsiplərə dayaqlanan fonnaları siyasi diktə və ideoloji çərçivədən azad olmalıdır.1 , Siyasi ağalıq və hökmranlıq mədəni ünsiyyətin məzmununu dəyişir. Asılılıq vəziyyəti ünsiyyət və dialoqdan çox qarşı tərəfin etiraz və üsyana qalxmasını şərtləndirir. Kolonializm siyasətinin fəth edilmiş ölkələrin mədəniyyətinə təsirini xatırlamaq kifayətdir. Mədəniyyətlərarası ünsiyyətin elmi-obyektiv prin sipləri və formalarına dair, XX əsrin 70-ci illərindən qərbin bir çox elm mərkəzlərində geniş araşdırmalar aparılır. Çünki, qeyd etdiyimiz kimi, Qərb və “qeyri- Qərb” mədəniyyətləri arasında əlaqələr” probleminə yeni yanaşma da məhz bu dövrə təsadüf edir. Məlum olur ki, siyasət və iqtisadiyyatla bahəm mədəniyyət də həm 1 Bax: Лотман 10.M. Типология культуры. Взаимное воздействие культуры. М, 1992. Fosil 1. Qloballaşma. Mədəniyyət fenomeni qloballaşma kontekstində 121 xalqlar arasında, həm də hər bir cəmiyyət daxilində nizam və sabitliyin formalaşmasının ən mühüm amillərindən biridir. Elə həmin vaxtdan da “inkişaf və mədəniyyət” adlı daimi nəşrlər işıq üzü görür, mədəniyyətlərarası kommunikasiyanın praktiki problemlərinə dair, ünsiyyət və dialoq vərdişlərinə yiyələnmə metodikasına dair çoxsaylı tədqiqatlar aparılır, konkret tövsiyələr verilir. Qarşılıqlı təsir və anlaşmaya dair tədqiqatlarda ən çox diqqət mədəni müxtəlifliyə, mədəni spesifikaya ayrılır. Çünki bunlar qarşılıqlı təsirdə iştirak edən ən sabit formalardır. Qarşılıqlı ünsiyyətin ən mühüm şərti də elə məhz bu səpkili idi: Qərbin inkişaf yolu və mədə niyyətinin universallığı ideyasının inkar edilməsi və mədəni müxtəlifliyin obyektiv-elmi fakt kimi qəbul edilməsi. Mədəniyyətlərin qarşılıqlı təsiri keçid dövrü cəmiy yətlərinin mədəni və siyasi təkamülünün ən mühüm göstəricisi və amilidir. Qarşılıqlı ünsiyyət probleminə elmi yaçaşmalar müxtəlif cürdür. Ən ümumi şəkildə iki mövqe yanaşma göstərmək olar. Bunlar praktiki-adaptiv və nəzəri- təkamül mövqeləridir.1 Praktiki-adaptiv (instrumental) yanaşma əsasən etnik- miqrantların dünyanın hər yerindən Qərb ölkələrində, yaxud Qərbdən olan alim, biznesmen və turistlərin - Şərqdə yaşadığı zaman yeni mühitdə, naməlum mədəniyyətlə qarşılaşması və ünsiyyətinin mahiyyətini üzə çıxarmağı diqqətə çəkir. Müxtəlif mədəniyyətlərə - dil, mənəvi dəyər və stereotiplərə malik insanların kommunikasiya və adaptasiya mexanizmlərinin nəzəri və metodiki xüsusiyyətləri “kultur şok”, “mədəni toqquşma” kimi təqdim edilən konsepsiyada əksini tapmışdır. Qarşılıqlı ünsiyyətin nəticəsi, mədəniyyəti qəbul edən resipiyent 1 Механизмы культуры. M, 1990. c.81. Yüklə 396,29 Kb. Dostları ilə paylaş:
|