Redaksiya şurasi misir Mardanov

504 

Azarbaycan  şifahi  xalq  adabiyyatı  antologiyası 

Bu  çayın  qırx  qolu  vardı.  Bir  qolundan  başqa  bütün  qollar  bataq­

lıqların  arasınqa  itir.  Deyildiyina  göra,  burda  yaşayan  adamlar  çiy 

balıq  yeyir  va  ayinlarina  suiti  darisi  geyirlar.  Arazın  qollarından 

ancaq biri  açıq  yerlardan  KeçaraK  Kaspi  danizina  töKülür. 

Kaspi  danizi  başqalarına  qovuşmayan,  ayrıca  bir  danizdir. 

Avarlı  gaminin  on  beş  gün  üza  bilacayi  bir  uzunluqdadır.  an  enli 

olan  yeri  saKKiz  günlüK  yoldur.  Bu  danizin  qarb  salıili  boyunca 

Qafqaz  dağları  uzanır,  bu  dağlar  öz  hacmi  etibarila  an  enli  va  uca 

dağlardır.  Qafqaz dağlarında bir çox  müxtalif xalqlar yaşayır, bun­

ların  hamısı,  demaK  olar  Ki,  vahşi  meşa  ağaciarının  meyvalarİ  ila 

dolanırlar.  Deyirlar Ki,  oradaKI ağaciardan bazisinin qariba yarpaq­

ları  var.  Onları  ovub  adi  suya  qatır  va  alda  edilan  maye  ila  paltar­

ların  üzarina haşiya çaKirlar.  Bu  naxışlar yuyulanda  solmur va lap 

avvaldan  parça  ila bir  yerda  toxunmuş  Kimi paltarların  yunu  yırtı­

lana  qadar  onun  üstünda  qalır. 

BelaliKla,  Kaspi  danizinin  qarb  tarafinda  Qafqaz  dağları  yüK­

salir,  şarq  tarafinda  isa  ucsuz-bucaqsız  bir  düz  başlanır.  Bu  geniş 

d üzün  çox  hissasinda  massaqetlar  yaşayırdılar.  Kir  da  bunların  üs­

tüna  getmaK  fiKrina  düşmüşdü.  Onu  bu  yürüşa  tahriK  edan  bir  çox 

mühüm  balıana  va  sabahlar  var  idi.  Bu  sabablarin  an  birincisi  onun 

doğulması hadisasi idi  Ki,  o buna göra özünü başqa adamlardan yüK­

saK  sayırdı,  iKincisi,  müharibada  hamişa baxtinin  gatirmasi  idi;  qo­

şunu  ila  haraya  gedirdisa,  heç  bir  xalq qabağında  dayana  bilmirdi. 

. . .  Bu  zaman  massaqetlarin  taxtında  ölan padşahın  dul  qadını 

aylaşmişdi ; 

onun  adı  Tomris  idi.  Kir elçilari  vasitasila  zahirda  onu 

almaq, 

özüna  arvad  etmaK  istayirdi.  LaKin  Tomris  anladı  Ki,  Kir 

o n u  

deyil ,  massaqetlarin  padşahlığını  almaq  istayir  va ona göra da 

taKlifi  radd  etdi.  Hiyla  baş  tutmayınca,  Kir  qoşunu  ila  Araz  çayı 

Kanarına  galib  massaqetlarla açıqdan-açığa  müharibaya  girişdi.  Qo­

şunu  KeçirmaK  üçün  çayın  üstündan  KÖrpülar  saldı,  gamilara  isa 

güllalar qoyub  o  taya  Keçmali  olan  qoşunlardan  üstüna  mindirdi. 

Kir  bu  işla  maşğul  olarKan  Tomris  onun  yanına  elçi  göndarib 

bela  bir  sifariş  yetirdi: 

- Midiya  padşahı,  gal  tutduğun  işdan  al  çaK,  san  hardan  bi­

lirsan  Ki,  başladığın  bu  iş  axırda  sanin  xeyrina  qurtaracaq.  Bu  iş­

lari  dayandır,  öz  adamlarına  padşahlıq e la,  bizim  da  öz  yeriarimiz­

da  padşahlıq etmayimiza  mane  olma.  Yox,  agar bu  maslahata  qulaq 

asmaq  va  har  neca  olsa  saKit  durmaq  istamirsansa,  aKsina  olaraq 

sanda  massaqetlarla  mühariba  üçün  şiddatli  bir  arzu  varsa,  huyura 

bilarsan,  ancaq  zahmat  çaKib  çayın  o  tay-bu  tayını birlaşdirma,  biz 

çaydan  üç  günlüK  yol  uzağa  çaKilaK,  san  bizim  torpağa  Keç,  burda 

vuruşaq.  Yox  agar  bizi  öz  torpağına  buraxmağı  üstün  tutursansa, 

san  da  bizimKi  Kimi  haraKat  et,  biz  galaK,  orada  vuruşaq. 

Kir  bu  taKlifi  eşidinca  İran  ayanlarını  çağırıb  bir  yera  yığdı 

---

Ravayatlar 

505 

va  masalani  söylayib  neca  haraKat  etmaK  barasinda  raylarini  soruş­

du .  Hamısı  bu  raya  galdilar Ki, Tomrisi va  onun qoşunlarını öz tor­

paqlarına  buraxsınlar. 

LaKin  burada  iştiraK  edan  Lidiya  padşahı  Krez  bu  rayin  zid­

dina  gedib  onların  dediKlarinin aKsina bir plan  taKlif etdi.  O  dedi: 

- Padşah,  Zevs  mani  sanin  ixtiyarına  verdiyindan,  man  lap 

avvaldan  söz  vermişarn  Ki,  har  cür  balanı  mümKün  qadar  sanin 

evindan  uzaqlaşdırım .  Başına  galan  badbaxtliKlar manim  üçün  ağır 

dars  olmuşdur.  agar  san  özünü  va  elaca  da  qoşununu  ölmaz  bilir­

sansa,  daha  onda  manim  öz  rayimi  demayima  heç  bir  ehtiyac  yox­

dur.  Yox,  agar  özünün  va  öz  tabaqalarinin  da adi  insan  olduğunu 

etiraf  edirsansa,  har şeydan avval,  bil  Ki,  insanların  taleyi  bir çarx 

Kimi  harlanir  va  bu  harlanma  heç  vaxt  eyni  adamların  daimi  xoş­

baxt  olmasına  yol  vermaz .  Buna  göra  da  man  buradaKI  adamların 

dediKlarina  şariK  deyilam  va  onların  maslahatina  zidd  bir  ray  söy­

layacayam .  agar  biz  düşmani  öz  torpağımıza  buraxmaq  qararına 

galsaK ,  bu işdan sana bax bela bir zarar toxuna bilar:  mağlub olsan, 

bütün  padşahlığını  itirarsan,  çünKi  aydın  masaladir,  massaqetlar 

qalib  galsalar  geri ya  qayıtmayacaqlar,  sanin  torpağına  soxulmağa 

çalışacaqlar.  Qalib  çıxsan,  san  onlara bir o  qadar da güc gala bilma­

yacaKsan,  massaqetlarin  torpağına  Keçan  Kimi  qaçmağa  başlayan 

düşmani  har yerda zafarli bir yürüşla taqib  etmaK sanin  üçün  müm­

KÜn  olmayacaqdır.  Man  onların  birinci  taKliflarini  qabul  etmaK 

tarafdarıyam .  ÇünKi  san  düşmana  onun  torpağında  qalib  galsan, 

Tomrisin  padşahlığına  sahib  olacaqsan .  Bundan  başqa,  Kambisin 

oğlu  Kirin  bir  qadına  basılması,  öz  ölKasini  ona  güzaşt  etmasi  dö­

zülmaz  bir biabırçılıq olar.  Buna göra da  man bu  fiKirdayarn  Ki,  biz 

çayı  KeçaK ,  düşman  na qadar dala  çaKilsa,  bir  o  qadar  iraiiiayaK  va 

ancaq bundan  sonra  onu  azaK.  Mana  malum  olduğu  üzra  massaqet­

lar  İran  hayatının  lazzatini  dadmayıblar,  böyüK  hazlarin  na  dem aK 

olduğunu  bilmirlar.  Buna  göra  da  man  bela  maslahat  görürarn  Ki, 

onlar  üçün  çoxlu  mal  Kasilsin,  bizim  düşargada  qonaqlıq  düzaldil­

sin,  süfraya  yemaKdan  başqa  bolluca  tünd  çaxır  va  har  cür  xuruş 

qoyulsun.  Bütün  bu  işlar  görülandan  sonra  manim  masıahatim  bu­

dur  Ki,  düşargada  qoşunun  işa  yaramayan bir  hissasi saxlanılsın va 

qalanları  çayın  qırağına  qaytarılsın .  agar  man  zannimda  yanılmı­

ramsa,  düşman  bu  qadar  nemati  görünca  özünü  onun  üstüna  ata­

caq,  biz  da böyüK  şücaat  göstarib  ad  qazanacağıq. 

Masıahatlar bir-birina zidd idi,  Kir  birinci maslahatİ radd edib 

Krezin  rayini  üstün  tutdu.  Sonra  Tomrisa  taKlif  etdi  Ki,  Kir  özü 

onun  torpağına  girsin.  O,  geri  çaKilsin.  Tomris  birinci  dafa dediyi 

sözün  üstünda  duraraq  geriya  çaKildi.  Kir  öz  yerinda  padşah  qoy­

duğu  oğlu  Kamlıisi  yanına  çağırılı  Krezi  ona  tapşırdı  va  dedi  Ki, 

massaqetlar  üzarina  olan  yürüş  mağlubiyyatla  bitsa  bela,  yena  da 

---