Redaksiya şurasi misir Mardanov

508 

Azarbaycan  şifahi  xalq  adabiyyatı  antologiyası 

MaKedoniyalı  İsgandar 

İsgandarin  başında  buynuz  bitmişdi.  O,  buynuzu  saçı  ila  ör­

tür,  hamıdan  gizli  saxlayır,  başını  qırxdıranda  isa  har  dafa  dallayi 

öldürtdürürdü .  TaK  bir  dallayi  qalmışdı.  O  isa  and  içmişdi  Ki,  bu 

ahvalatı  heç  Kima  demayacaK .  DallaR  bu  yolla  özünü  ölümdan  qur­

tara bilir.  Bir müddatdan sonra dallayin qarnı Köpmaya başlayır.  O, 

çarasiz  qalıb  çöla  gedir,  bir  quyunun  başına  galib  deyir: 

"İsgandarin  buynuzu var,  buynuzu" . 

Bundan  sonra  onun  ürayi  saKitlaşir,  get-geda  qarnının  Kopu 

çaKilir.  Çox  Keçmadan  quyuda  bir  qamış bitir.  Bir çoban  onu  Kasib 

tü taK  düzaldir.  Tü taK  çalınanda  açıq-aydın  bu  sözlar  eşidilir:  "İs­

gandarin  buynuzu  var,  buynuzu" . 

İsgandarin  yolu  burdan  düşanda  tütayin  sasini  eşidir.  Bu  sir­

rin  Kim  tarafindan  açıldığını  yadına  salıb  darhal  dallayi  yanına  ça­

ğırtdırır.  İsgandarin  höKmü  ila  dallayi  edam  edirlar. 

İsgandar  dünyada  sirri  gizlatmayin  çox  çatin  olduğunu  başa 

düşür. 

DiriliK  suyu 

Soğd  ila  Xarazmi  fath  edan  İsgandar  dünya  görmüş  bir  qoca­

dan  eşidir Ki,  ölKanin  şimalında  içinda su  olan bir mağara  var.  Gü­

naş  bu  yerda  udulur,  o  saat  da  dünya  qaranlığa  qarq  olur.  Harnin 

zülmatda  bir  çeşma  var  Ki,  adına  diriliK  suyu  deyirlar.  Kim  bada­

nini bu  suda yusa,  günahları töKülar,  Kim içsa,  heç vaxt ölmaz .  Ha­

min  sö h bati eşidan  höKmdar  şimala haraKat edir.  O,  ortasından  da­

ra  boyu  çay  axan  bir  düza  galib  çatır.  Bu  yerda  günaş  çıxmırmış, 

har  taraf  qatı  qaranlıq  imiş.  İsgandar  ordusu  ila  götürdüyü  azuqa­

ni  zülmatin  başlanğıcında  qoyur.  Qırx  nafar  maslahatçi,  yüz  nafar 

ordu  başçısı,  min  iKi  yüz  asgar,  qırx  günlüK  azuqa  ila  zülmata  yol­

lanır.  İsgandar amr verir Ki,  onunla qoca adam  getmasin. LaKin or­

duda  olan  bir  qoca 

· 

oğlanlarına  deyir  Ki,  onu  da  özlari  ila  aparsın­

lar.  Oğlanları  tanınmasın  deya,  atalarının  üzünü  qırxırlar. 

HöKmdar zülmatda xeyli yol gedir, ancaq diriliK suyu olan qu­

yuya çata bilmir.  O, tacrübali,  dünya görmüş bir qocanın burada ol­

masını  arzulayır.  Bela  olduqda  oğlanlar  ahvalatı  İsgandara  açırlar. 

Qoca  höKmdara  masiahat  görür  Ki,  qaranlıqda  madyan  daha  yaxşı 

gördü yü  üçün  ona  minsinlar.  Sonra  qoca  yol  yoldaşlarına  m aslahat 

görür  Ki,  bacardıqca  yoldaKı qumlardan  çox  götürsünlar.  HöKmdar 

zülmatla on saKKiz  gün yol getdiKdan sonra bir çeşmanin yanına ga-

---

Ravayatlar 

509 

lir.  B uranın  atirli,  tarniz  havası  varmış.  İsgandar  Aedreas  adlı  aş­

pazına  nahar hazırlamağı  amr edir. Aşpaz  quru  balığı  götürüb çeş­

ma  suyunda  yumağa  aparır.  Suya  vuran  Kimi  balıq  dirilir.  O,  bu 

suyun  diriliK  suyu  olduğunu  başa  düşür.  Özü  sudan  içir.  Heç  Kasa 

bildirmir.  İsgandar,  yoldaşları  nahar etdiKdan  sonra  yola  düşürlar. 

Onlar  galib  işıqlığa  çıxırlar.  Zülmatda  yol  gerlarKan  adamlar  qoca­

nın  tövsiyasi  ila  xurcunlarını  qumla  doldurmuşdular.  Amma  ağır 

zahmata dözmayib götürdüKlarini boşaltmışdılar.  Ela Ki,  zülmatdan 

çıxırlar,  qumların  qızıl  olduğunu  bilib  peşman  olurlar.  Harnin  peş­

mançılıq  hissini  xurcunları  dolu  olanlar  da  Keçirirmiş.  Onlar  qum 

az  götürdüRlarİ  üçün  taassüflanirmişlar. 

Bu 

gün asi  palılavan  yıxmısan 

Rüstami-Zal  har  axşam  eva  dönanda  deyirmiş  Ki,  bu  gün  da 

döşüma  bir  arnalli-başlı  palılavan  çıxmadı,  üç-dörd  aciz-avara  yıx­

dım.  Bu  Allahın  yazıqları  hilmiram  hansı  hünarla  galirlar.  Hansı­

nın  qolundan  yapışıramsa,  ölü  qarğa  Kimi  alimda  yellanir.  Arvadı 

arinin  bu  öyünmalarina,  özündan  demaKlarina  mahal  qoymurmuş. 

Rüstami-Zal  sahvini  başa  düşür,  fiKirlaşir  Ki,  deyasan ,  lovğa­

lığım,  özümü  öymayim  mani  arvadımın  gözündan  salır,  heça  endi­

rir. 

O  bu dafa  eva  giran  Kimi  tir-tap  yatağa  düşür,  ofuldanır,  ar­

vadı  ora-burasına  na  qadar  Keçirsa,  qılıqlanırsa,  alini  çaya,  çöraya 

vurmur. 

Arvadı  soruşur  Ki: 

- Niya  bela  edirsan? 

Rüstami-Zal  arvadından böyüK bir  sirr  gizladirmiş  Kimi  üzü-

nü  o  yana  çevirir: 

- Heç,  - deyir,  - neynayiram  Ki?  HamişaKi  Kimiyam . 

Arvadı  alinin birini  onun  alnında,  meydan  sinasinda  gazdirir: 

- Deyasan,  qançır  olmusan.  Belina  KÜpa  salımını? 

Rüstami-Zal özünü yena ela tutur Ki,  guya canında heç bir ağ-

rı-zad  yoxdur,  onunKu  ayrı  darddir,  arvada  danışılası  deyil . 

- Yox,  onnux  olsa  na  vardı  Ki. . .  

Rüstami-Zal  özünü  çaKdiKca,  arvadını  qır-saqqıza  döndarib 

özüna  suvaşdırır: 

- Mandan  niya  gizladirsan?  Man  yadam,  özgayam? 

Rüstami-Zal : 

- Arvad, bu  gün bir nahanga rast galmişdim.  Zalım oğlu  o qa-

dar  zorlu idi  Ki,  güc verdiKca iKimiz  da qurşağacan  torpağa  girdiK , 

---

5 1 0  

Azarbaycan  şifahi  xalq  adabiyyatı  antologiyası 

tutaşdığımız  yeri  xış  Kimi  azdiK,  orda  yeddi  il  ot  bitmaz .  Canımı­

zın  tari  dabanlarımızdan  sel  taıd  axırdı,  biz  italaşdiKca,  bir­

birimizi  qarasarmaya  saldıqca  ayaqlarımızın  altı  Karpic  palçığına 

dönürdü.  Gün  çıxandan  gün  batanacan  allaşdiK,  iKimiz  da  haldan­

dildan düşdüK,  gücüm çatmırdı, axırda onu fandla yıxdım.  Yıxılan­

da  da  ela  bil  yüzilliK  bir  palıd  ağacı  KÖKÜndan  qopdu,  o  yıxılanda 

ayaqlarımın altında yer titradi .  Bu  gün  o  dünyanı görüb galmişam, 

arvad,  o  manda  can  qoymadı,  quruca  qaraltım  qalıb. 

Arvadı  onun  ayaqlarını  isti  suya  salır,  başını  yuyur,  paltarı­

nı  dayişir,  zancafilli,  darçınlı,  hilli  çay  damlayir,  aş  bişirir,  arini 

uşaq  Kimi  yedirdib-içirtmaya  başlayır. 

Rüstami-Zal  qımışıb  soruşur: 

- Ay  arvad,  günda  üç-dörd  palılavan  yıxırdım,  heç  bela  qul­

luq elamirdin,  indi birinin  arxasını  yera  qoymuşam ,  aldan-ayaqdan 

gedirsan,  niya bela? 

Arvadı  deyir: 

- Kişi,  onlar aciz-avara  idi,  bu  gün asl palılavan  yıxmısan. 

U 

şağın  böyüK  ağlı 

İbn  Sina  damirçixananın  qabağından  Keçirmiş .  Bir  da  görür 

Ki,  bir  uşaq  yüyüra-yüyüra  galib  özünü  çardağın  altına  saldı.  Şa­

girdi  odluğu  KörüKlamaya  başladı.  Uşaq  tövşüya-tövşüya  dedi: 

- Usta,  anam  deyir,  ocağımız  sönüb,  KÖZ  versin. 

Usta  yastıladığı  soyuyub  qaralmış  damiri  KÜraya  qoydu,  şa­

girdi  KörüKlamaya  başlayanda  o  da  döşlüyü  ila  üzünün  tarini  silib 

uşağın  alina  baxdı: 

- Get  bir  qab  gatir.  Ovcunda  aparacaqsan? 

Uşaq  ayaqlarını  yera döydü : 

- Aparacam,  san  od  vermaKda  ol . 

Usta  bu  anlamaz  uşağın  üzüna  boylanıb başını  buladı: 

- Sa nin  ali n  damirdi? 

Uşaq: 

- Yox ,  - dedi,  - yox,  san  Közünü  ver,  neynirsan  neca  apara­

cam? 

Usta baxdı  Ki,  bu  tars  uşağı  söz la  başa  sala  bilmir,  maşa  ila 

KÜradan  çatırtılı  iri bir  KÖz  götürdü,  yönünü  bari  çeviranda  gördü 

uşaq  bir  ovcuna  yerdan  torpaq  yığıb,  harnin  alini  da  ona  sarı  uza­

dıb. 

Usta  mat  qaldı. 

İbn Sinanı da  heyrat götürdü,  uşağın böyüK ağlına heyran qal-

---