5 1 4
Azarbaycan şifahi xalq adabiyyatı antologiyası
Teymurlang
Uğursuz bir döyüşdan sonra Teymurlang qaçıb bir daşın dalın
da gizlanir. dtrafına göz gazdirir, görür Kİ, bir qarışqa buğda dani
ni daş yuxarı qaldırıb öz yuvasına aparmağa çalışır. Dan 69 dafa
aşağı düş ür, 70-ci da fa qarışqa da ni apara bilir. Bunu göran Tey
murlang utanır Ki, bir dafa mağlub olmaqla geri çaKilib . O, gizlan
diyi yerdan çıxır, qoşunu toplayıb yenidan döyüşa girir, qalib galir.
Bas Kişilar hanı
Teymurlang qoşunu ila galib Azarbaycana çatır. O, qarşıdaKı
Kanda çapar göndarir Ki, qızlar, galinlar, analar qiymatli şeylarini
götürü b Kanddan çıxsınlar. Bizim işimiz Kişilarıadir. Onlarla vu
ruşmağa galmişiK .
Qoşun çölda gecalayir. Sübh tezdan asgarlar Kanda girirlar.
Teymurlang Kandi bomboş görüb mat qalır. asgarlar ev-ev ga
zib bir qoca tapırlar. Onu Teymurlangin hüzuruna gatirirlar. Tey
murlang qocadan soruşur:
- Hanı bu Kandin Kişila ri?
Qoca deyir:
- Hörmatli höKmdar, siz xabar göndardiniz Ki, qızlar, galin
lar, analar an qiymatli şeylarini götürü b Kanddan aralansınlar. On
lar da sizin amriniza amal etdilar.
yir:
Teymurlang qocanın sözünün canını başa düşmayib qeyzla de-
- Bas Kişilar hanı?
Qoca aramla deyir:
- Ey böyüK höKmdar, dünyada qıza qardaşdan, anaya övlad
dan, qarıya öz ömür-gün yoldaşından qiymatli na ola bilar Ki?
Qocanın bu cavabından Teymurlang darin fiKra gedir va son
ra qoşunun Kandda n çıxmasına amr verir.
Xatai
Ravayata göra, Şah İsmayılın özü Kimi çox cangavar bir qadı
nı var imiş . Adı Bayim olan bu sadaqatli qadın ona ham da etibar
lı arxadaş, dost imiş . O, Şah İsmayılın Keçirdiyi döyüşlarda ari ila
çiyin-çiyina vuruşur, düşmani vahimaya salırmış.
Bir dafa Bayim xanım Naxçıvanın Şarur düzünda döyüş zama
nı mühasiraya alınır. O, arindan, yoldaşlarından aralı düşür. TaK
başına döyüşda misilsiz igidliK göstarir. LaKin na qadar çalışırsa,
Ravayatlar
5 1 5
m ühasiradan çıxa bil m ir. Bir neça yerindan ağır yaralanır. Bundan
sonra düşman onu asir alır.
Bayim xanımın asir düşmasi xabari Şah İs ma yıla gee çatır. O,
vaxtında yağının üstünü Kasdira bilmadiyina taassüflanir. Ömrün
da ilK dafa düşmana fürsat verdiyi üçün özünü günahKar sayır.
Qamli-qamli düşman gedan yollara baxır, özünü mazammat edaraK
deyir:
- Na böyüK xata eladim, Bayim düşman alina Keçdi!
El-oba böyüK şahın Kadarina şariK olur. Ona tasKinliK verir.
Şah igid xalqına, mard döyüşçülarina, özünün şücaatina arxalanır.
Düşmandan amansız in tiqam almaq üçü n and içir.
Ravayata göra, o vaxtdan Şah İsmayıl el arasında Xatai adla-
nır.
San xanım olası gözalsan
Ravayata göra, Ganca xanının naxırları, sürülari, ilxıları Zi
yadlı Kandinda saxlanırmış. Bir gün xan öz mal-qoyununa baş çaK
maya gedir. Har gerlanda sarKarla görüşmamiş naxırların, sürüla
rin örüşüna çıxmazmış. Bu dafa da atını sarKarın qapısına sürür.
SarKar evda olmur, onun qabağına sarKarın arvadı Qamar çıxır. Qa
mar da bir Qamar imiş. Ona tay gözal haradaymış?!.
Ganca xanı vurğun vurmuş Kimi donuxur, öz-özüna deyir,
aya, Allahın sarKarına bax, onun arvadına bax. "Armudun yaxşısı
nı ayı yeyar" misalı düzmüş. Bu, onun xörayi deyil , asl manim ma-
lımdır.
Xana bela galir Ki, ela bir zığlı-zımrıqlı çobanla ömür-gün Ke-
çirmaK Qamarin da ürayindan olmaz , onunla başbirliK elamaK ista
diyini bildirsa sevinar. Ona göra da bir yüngül dil bulayıb eyham
atdı:
- San xanım olası gözalsan,
Qamar heç na demayib eva girir. Axşam arina danışır Ki, xan
mana bela dedi, sanin başına pisliK gatiracaK, man da sansiz birca
gün özümü sağ qoymaram, gal burdan KÖÇaK .
SarKar Qamari da bir ata mindirib İrana, Şah İsmayıl Xatai
nin yanına şİKayata gedir, ona har şeyi olduğu Kimi arz elayir.
Şah 1smayıl Xatai sarKara, Qamara baxır, deyir:
- Ganca xanı sahv elamayib, Qamar xanım olası galindir, ari
da xanlığa layiq Kişidir.
Bela deyirlar Ki, Şah İsmayıl Xatai Ganca xanını hüzuruna ga-
tirdir, Qamara Qamarbanu, arina Ziyad xan adı verir, Ganca xanı
nı isa onların sarKarı qoyur.
5 1 6
Azarbaycan şifahi xalq adabiyyatı antologiyası
Abbashayli
Bela deyirlar Ki, Şah oğlu Şah Abbas neça dafa Ki, Tiflisa hü
cum edirmiş, ancaq mağlub olub geri çaKilirmiş . Şah Abbas bu da
fa da Tiflisa hücum edir. Qoşun şahara dolur va mühasiraya düşür.
Şah Abbas aradan çıxır. Darviş paltarı geyinaraK pay-piyada İrana
getmaya başlayır. Galhagal galib bir Kanda çıxır. Bu Kanda "Tağar
bayli" deyirlarmiş. Kandin giracayindaKi daxmada Sübhanverdi ad
lı bir qarı yaşayırmış.
Şah Abbas daxmanın qapısını döyür. Sübhanverdi qarı eşi ya
çıxanda ona deyir:
- Allah qonağı istamirsanmi, ay qarı?
- Niya istamiram, Allaha da qurban, onun qonağına da, - de-
ya qarı onu içari davat edir.
Şah Abbas Keçib bir tarafda aylaşir.
Bu qarının naxırçılıq edan bir oğlu, bir inayi, bir iti, bir da
qazanı varmış. Harnin qazanda qabaqca yal salıb ita verar, qazanı
yu yar, sonra da inayi sağı b öz larina horra bişirardi. indi qonağa
göra talasdiyi üçün itin yalını yalağa isti-isti töKür Ki, horra bişir
sin. it ela bilir yal yena da qaynardan düşüb, soyuyub, dilini yala
çalan Kimi zingildayib geri çaKilir, qarının üzüna qanlı-qanlı baxır.
- Bıy, başına daş düşsün, Şah oğlu Şah Abbas Kimi talasiyib
özünü niya mağmun elayirsan. Yalağın qıraqlarını yalaya-yalaya
yesan, içi da ağzını bela bişirmaz , - deya qarı ita acıqlanır.
Şah Abbas öz hesabını götürür.
İr ana qayıdıb qoşun toplayır. Bu da fa qarının dedi yi Kımı
edir: Tiflisi mühasiraya alır, çarasiz qalan gürcülar taslim olurlar.
Taslim olmağı adına sığışdırmayan gürcü höKmdarı Tamara
yanına yeddi adam çağırır, onlara amr edir Ki, filan yerda qabir qa
zın, sonra da bura galin, burada bir tabut olacaq, onu aparıb harnin
qabra qoyun. Sonra yeddi farraşa tapşırır Ki, geca, filan vaxtı sa
raya adam daxil olacaq, onları öldürün. Qardaşlarına da deyir Ki,
bu geca qaravulda duran yeddi nafari öldürarsiniz . Tamara bunları
deyib qızıldan qayrılmış tabutun içina girir va özünü öldürür.
Onun bütün tapşırıqları yerina yetirilir. Sahar açılanda Tarnaranı
na qardaşları tapır, na da Şah Ab basın adamları, onun qeyba çıx
ması da o vaxtdan namalum qalır. Şah Abbas Tiflisi alır va Gancaya
qayıdır. Oradan Qazağa çapar göndarir va ona tapşırır:
- Gerlarsan Qazax mahalına, orda Tağarbayli Kandi var. O
Kandda Sübhanverdi adlı bir qarı yaşayır. Onu oğlu Abbasla manim
yanıma gatirarsan.
Dostları ilə paylaş: |