Redaksiya şurasi misir Mardanov

4 5 2  

Azarbayca n   şifahi  xalq  adabiyyatı  antologiyası 

BULAQ,  ÇAY 

va  GÖLLaR 

Qara  at  bulağı 

Şimşatın  ahalisi  su  sarıdan  harK  Korluq  çaKirdi .  Har  yan  su­

suzluqdan  qovrulub  xazala  dönmüşdü .  Yayın  qız mar  çağında  daha 

dahşatli  olurdu . 

YaxındaKı  dağın  döşündan  car  olan  zamzam  Kimi  bulağın  su­

yu  Kasilmişdi .  Camaat  üçün  balaya  çevrilan  bir  qara ,  nahang  ilan 

qıvrılıb  bulağın  gözünü  tutmuşdu .  Şimşatlılar  na  tadbir  töKdülar­

sa,  qara  ilanı  insafa  gatira  bilmadilar.  Xeyli  i tKi  verandan  sonra 

başqa  çıxış  yolu  axtardılar. 

Su  üçün  camaat  darin-darin  quyular  qazırdılar.  Quyulardan 

suyu  avvalca  Kallar  çıxartdı .  Kallar  geca-gündüz  işladi,  amma 

adamların taşnasi sönmadi .  Kallar talaf olandan sonra  ÖKüzlar mey­

dana  galdi .  ÖKüzlarİn  da çıxardığı  bir ovuc  su  vaziyyati  yüngüllaş­

dirmadi.  ÖKüzlar  da  sıradan  çıxdı .  Axırda  alac  atlara  qaldı . 

Kallara  va  ÖKÜzlara  nisbatan  zarif  heyvan  olan  atlar  qızmar 

günaş  altında  ağır  işa  dözmür,  tezliKla  üzülüb  aldan  düşür,  talaf 

olurdular.  Çox  Keçmadi  miniK  atları ,  çapar  atları,  döyüş  atları  -

an  yaxşı  cins  atlar  seyralib  yoxa  çıxdılar .  Növba  qulunlara,  dayça­

lara  galdi . 

Atların  içinda hala ana qoxusu burnunda,  ata azamati yerişin­

da  olan  bir Qara  at  da  vardı .  Ağzı  cilov,  beli  yahar  görmamiş  Qara 

atın  yerişina,  duruşuna, oynaqlarına,  çaparına hamı heyran  idi .  Ela 

bil  tabiat  Qara  atı cıdırda  çapmağa,  döyüşda düşman  qabağına  çıx­

mağa  yaratmışdı . 

Nahayat ,  növba  Qara  ata  çatdı.  Onu  quyudan  su  çıxarmaq 

üçün  qoşquya  apardılar.  Boynuna  ağır  Künda  qoyub  quyunun başı­

na  dolandırdılar.  Qara  ilan  dahşatli  qara  gü na  çevrilmişdi .  Bir  az 

da bela getsa, Şimşatda hanirti qalmayacaqdı.  Qara at qara ilanı gö­

ran  Kimi  gözlarindan  od  çıxdı,  yalını  oynadıb  şaha  qalxdı.  Ela  bir 

Kişnarti  qopardı  Ki,  dağ-daş  titradi,  sonra  qoşa  ayaqlarını  zarb  ila 

qara ilanın  başına  vurdu .  Başı  azilan  ilan  öldü . 

Bulaq  yenidan  cana  galdi.  Onun  hayat  veran  seli-suyu  har  ya­

na  car  oldu .  Hamı  azab-aziyyatdan  qurtardı.  Qara  at  qara  ilanı  öl­

dürmaKla  Şimşat  camaatına  ağ  gün  gatirdi .  O  vaxtdan  bari  bulaq 

"Qara  at  bulağı"  adlanır. 

Qanlı  göl 

Bir  Kasıb Kişi aKinçiliKla dolanırdı .  Dağın başındaKI gölün ya­

nında  aKin  yeri  vardı . 

Kişi  üzünü  arvadına  tutub  dedi : 

- Arvad ,  istayiram  oğlumu  da  özümla  iş  üstüna  aparım .  Man 

---

af sanalar 

4 53 

macgalçi  olum,  oğlum  da  hodaxçı . 

Kişi  uşağı  öz  ali  ila boyunduruğa  mindirir,  öz  ali  ila  da  yera 

düşürürdiL  Ata buna da çox sevinirdi: "KömaKdir, 

ha 

yandır"  - de­

yirdi . 

Birdan  ÖKÜzlardan  birinin  samılıağı  qırıldı .  Kişi  oturuh  samı­

bağı  hörmaya  başladı .  Bir  da  başını  qaldıranda  gördü  Ki,  ÖKüzlar 

göla  çathaçatdadı ,  uşaq  da  boyunduruqdan  yapışıqlı  qalıb .  Kişi  ça­

tanacan  ÖKüzlar  öz larini  suya  vururlar.  Ela  bil  bu  düzda  na  ÖKÜz 

varmış,  na  da  cüt .  Kişinin  başına  hava  galir,  gölla  danışır: 

azizinaın ,   qanlı  göl , 

Qanh  darya,  qanlı  göl . 

Qaytar  manim  oğlumu, 

Olma mannan  qanlı,  göl! 

O  vaxtdan  bu  göl  "Qanh  göl"  adlanır. 

Qanlı  gölün  maralı 

Bir ana  maralın bir cüt balası vardı.  O, balalarını ağ gölün sa­

hilinda  qoyub  atıarnağa  getdi .  Çamanda  xeyli  atladı .  Birdan  maral 

yad  nafasi  duyub  diKsindi,  ovçunu  gördü .  insafsız  ovçunun  atdığı 

ox  maralın sinasina sancıldı .  Maral birbaşa  ac qoyub  galdiyi  balala­

rına  taraf  qaçdı .  O,  al  qan  içinda  idi .  Balaları  heç  na  başa  düşına­

yib  al  qan  içarisinda  olan  analarını  son  dafa  doyunca  aındilar.  Ya­

ralı maral  can vera-vera balalarını süzürdü ,  yavaş-yavaş göz  qapaq­

ları  endi .  Ağ  göl  maralın  qanından  qıpqırmızı  oldu .  O  gündan  gö­

lün  adı  dayişib  "Qanlı  göl"  oldu . 

Deyirlar Ki, o  vaxtdan  harnin  maralın nasli  "Qanh göl"ü unut­

mur,  onun  sahilina  galir,  çamanda  otlayır,  gölün  suyundan  içirlar. 

Göyça  gölü 

Ravayata  göra  indiKi  Göyça  gölünün  yerinda,  dağlar  qoynun­

da  böyüK  düzanlİK  va  bu  düzanliKda  xırdaca  daşlı  tapaliKlar  va 

ınanzarali  bir  yer  varmış . 

Burada maldar tayfalar arasında tez-tez basqınlar va  dalaşma­

lar olardı .  Bu  sabahdan  bir  ailanin bir gün  cavan bir oğlu  dalaşma­

larda  itKin  düşür  va  tapılmır.  Ailanin  itKin  düşmüş  oğlunun  çox 

gözal  bir hacısı  qardaşının  hasrati  ila  eviarinda  qamgin  halda  yaşa­

yırdı.  Oğlan  isa  haradansa bir gün  öz  vatanina  - Göyçaya  qayıtma­

ğı  qat  edir. 

Göyça  düzanliyindaKi  Kandlarindan  birinin  ortasında  böyüK 

bir yeraltı bulaq  var  idi . 

Bu  bulağın bir sirri var idi Ki,  suyu  götürandan  sonra  bulağın 

---

4 5 4  

Azarbaycan  şifahi  xalq  adabiyyatı  antologiyası 

daşmaq  adati  çox  qorxulu idi .  Ona  göra da bu bulağın ağzına qapaq 

hazırlanmışdı.  Har Kas suyu  götürdüRdan sonra qapağı möhKam ör­

tardi.  Qardaşı  itKin  düşmüş  qız  harnin  bulaqdan  su  götürarKan  bir 

uşaq qaça-qaça galib  onun  qardaşının galdiyini xabar verir.  Çox  se­

vincaK olan qız  suyu götürü b,  bulağın  ağzını örtmadan  çıxıb  gedir. 

Quyu  isa daşıb  çöla axmağa  başlayır va gur su  harnin malıalı  alır, 

Göyça  gölünü  arnala  gatirir. 

Göy  göl 

Şahri-zarrin  şaharinin  har  tarafi  sıldırım  dağlar  va  qayalarla 

alıata olunmuşdu . 

Buranı  Salsal  adlı bir  padşah  idara  edirdi .  Onun  höKmü  yera­

göya  sığmazdı .  Bir  gün  padşahın  qulluqçuları  gördülar  Ki,  elçi  da­

şının  üstünda üç arab  oturub .  Qulluqçular  tez  padşaha xabar verdi­

lar.  Padşah  elçilarin  onun  yanına  buraxılmasını  amr  etdi . 

arablar  adab-arKanla  baş  ayib  gatirdiKlari  namani  padşahın 

qabağına  qoyurlar.  Padşah  namani  oxumağı  amr  edir: 

Orada yazılmışdı:  - Ey  Salsal,  gal  müsalmanlığı qabul et, agar 

qabul  etmasan  hazırlaş,  sanla  dava  elayacam. 

Bu  sözlar  Salsalı  ela  götürür  Ki,  az  qalır  birsindan  başı  part­

lasın . 

İstayir arablarin başını vurdursun .  Amma vazir ağıllıydı,  qoy­

mayıb  deyir: 

- Qibleyi-alam  sağ  olsun,  elçi ya  zaval  yoxdur,  bunların  na 

taqsiri  var? 

Padşah  bu  sözlardan  sonra  arablara  bir  maKtub  yazıb  verir  va 

yola  saldırır. 

arablar  bir  neça  gündan  sonra  galib  öz  ölKalarina  çıxırlar  va 

maK tu bu  xalifaya  verirlar. 

Xalifa  masalani bilandan sonra  yol  alı b  Salsalın ölKasina galir. 

Salsal  sarhadda  o  qadar  qoşun  yığmışdı  Ki,  otun-quşun  sayı  varıy­

dı,  amma  qoşunun  sayı  yoxuydu .  arab  qoşunlarını  göranda  Salsa­

lın bir qadar rangi qaçır.  Xeyli fiKir edir. Salsalın Zarangiz  adlı gö­

zal-göyçaK  bir  qızı  var  idi.  Onun  1 7  yaşı  yenica  tamam  olmuşdu. 

Rammallığı  da  çox  yaxşı  bilirdi. 

Padşah qızı yanına çağırtdırılı  dedi Ki,  ey  manim  mehriban qı-

zım,  bir  raml  at,  göraK  bu  işin  axırı  na  olacaq? 

Qız  bir  raml  atır,  amma  rangi  saralır. 

Atası  soruşur: 

- Ha,  mehriban  qızım,  de  göraK  rangin  ni ya saraldı? 

Zarangiz  cavab  verir  Ki,  atayi-mehriban ,   deyasan  arablar  biza 

qalib  galasidir. 

Ela  bil  Salsalı  ildırım  vurur.  "Ey  çapal,  san  da  arablarin  seh-

---