Redaktor: bdu-nin genetika və təkamül təlim kafedrasının biologiya elmləri
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
kürəsində insanın ayağı dəyməmiş yer qalmamışdır. Bütün adalar kəşf olunmuş, isti və buzlu səhralar tədqiq edilmiş, dağ zirvələri fəth edilmişdir. İnsan kosmosa çıxmışdır. Fizika, kimya, biologiya və eko- logiyamn fundamental qanunlan insana təsir edir, insan və təbiətin qarşıhqlı əlaqəsinin hərtərəfli öyrənilməsi vacibdir. Bu, böhramn dadmasının qarşısım alar, təbiət və cəmiyyətin davamlı inkişafını təmin edir, Yer kürəsi ekosisteminin bütövlüyünü saxlaya büər. Yer kürəsində insamn başqa bioloji növlərlə ekoloji oxşarlığı, ekoloji əlaqələrin oxşarlıq enerjilərində meydana çıxır, bu da insamn bioloji mənşəyi və canlı təbiətə məxsusluğu ilə izah edilir. insanın bioloji təbiəti bütün canlılara xas olan həyatı qorumaq, onu zaman və məkanda davam etdirmək, maksimum təhlükəsizliyi təmin etmək kimi amillərlə xarakterizə olunur- Bu təbii tələbat bəşəriyyətin yaşayış mühitinin daimi qarşılıqlı təsiri ilə əldə edilir. Bütün adamlar qida qəbul edir, onlar qida zəncirində 1 və 2-ci sıramn konsumentləridir. İnsan^ - Yer kürəsində məlum olan 2 milyon bioloji növdən biridir. Embriologiya və anatomiyanın müqayisəli məlumatları, insan bədəninin inkişaf və quruluşunda heyvanlarla oxşarlığı aydın göstərir, bu da ağıllı insan növünü heyvanlar aləmində, onurğalılara, fəqərəlilər yarımtipinə, məməlilər sinfmə, pri- matlar dəstəsinə, haminidlər ailəsinə, insan cinsinə {Homo) aid etməyə imkan verir. Ancaq bizim zəmanəmizə qədər yalnız bir növ - ağıllı insan (Homo bariens) yaşamışdır. Antropologiya - Homo Sapiens növünün bioloji xüsusiyyətləri haqqında elm olub, insanın mənşəyi, daxili və xarici quruluşunu (morfologiya), təkamülünü, insan irqlərini və onların mənşəyini, bu irqlər arasında insanın normal, fiziki quruluşunu tədqiq edir. İnsan fiziologiyası-canlı orqanizmin həyat ' Qara şriftlə yeni anlayışlar qeyd edilmiş, onları dərk etmək lazımdır. Bu bUik test zamam yoxlanacaqdır. 39 fəaliyyəti və həyati funksiyaları haqqında elmdir. İnsan və heyvan bədəninin quruluşunda ümumihk çoxdur: 1) insanda embrional inkişafın ilk mərhələlərində daxili skelet sütunlarla təmsil olunub, udlaq boşluğu qəlsəmə dəliyinə malikdir, sinir borusu bel tərəfdə yerləşir, bədən ikitərəfli simmetryiahdır; 2) sütunlularm onurğa sütunu ilə əvəz olunması, çənə aparatının, beynin inkişaf və formalaşması, cüt, müstəqil nahiyələrin skeletinin meydana çıxması, baş beyində beş şöbənin mövcudluğu, qarın tərəfdə ürəyin formalaşması insam onurğa- lılara aid etməyə imkan verir; 3) məməlilərdə olduğu kimi, insanın onurğası beş şöbəyə bölünmüş, dəri tüklərlə örtülmüş, tər və piy vəzilərinə mahkdir; diafraqmanm, dördkameralı ürəyinin, sabit bədən temperaturunun olması səciyyəvidir. 4) uşaqhğın olması, plasenta vasitəsilə embrionun qidalanması insanı ciftlilərə aid edir; 5) tutma tipli nahiyələrin (birinci barmaq digərlərinə qarşı qoyulub), dırnaqların, bir cüt süd vəzilərinin olması; gözlərin bir müstəvidə yerləşməsi, süd dişlərinin dəyişməsi və s. əlamətlər insanı birincilər dəstəsinə aid etməyə inıkan verir; 6) insanların heyvanlarla qohumluğuna dəlalət edən cəhət onlarda atavizmin və rudimentlərin olmasıdır; atavizmlər - insanda uzaq əcdadlara aid əlamətlərin onun ayrı-ayrı orqanlarında əmələ gəlməsidir; atavizm əlamətləri - xarici quyruq çıxıntısı, üzdə çoxlu tük örtüyününün olması, köpək dişlərin inkişafı, çoxməməlilik və s. insanda olması, bu əlamətlərə məxsus olan genlər təkamül prosesində genofonda saxlamlır, ancaq onların təsiri normal ontogenezlə əlaqələnir; rudimentlər inkişaf etməmiş orqanlar təkamül prosesi zamam öz funksiyalarını itirir; atavizmlərdən fərqli olaraq rudiment növünün bütün formalanna rast gəlinir; insanda 10-90 qədər rudiment vardır; appendiks, gövdənin tük örtüyü, qulaq əzələləri, onurğanın büzdüm şöbəsi və s. Bununla yanaşı insanla insanabənzər meymunlar arasında köklü fərqlər mövcuddur: 40 1) düz yerinə ancaq insana xasdır; 2) vertikal vəziyyətinə görə insanın skeleti geniş çanağa, səthi döş hüceyrəsinə, çanağın kəskin büküklüklərinə, tağlı pəncəyə mahkdir, aşağı nahiyənin baş barmağı o birilərinə yaxın olub dayaq funksiyasını öz üzərinə götürmüşdür; 3) kəllənin beyin hissəsi üzə nisbətən üstünlük təşkil edir; 4) insan tutumu 1000-1800 sm^ olan, mürəkkəb təşkil olunmuş baş beyninə malikdir, böyük yanmşarlann qabağı orta hesabla 1250 sm^-dir, bu da insanabənzər meymunlarm- kından əhəmiyyətli dərəcədə yüksəkdir; 5) insan beynində alın, gicgah və ənsə hissələri çox inkişaf etmişdir, bunlarda psixikamn və nitqin mühüm mərkəzləri yerləşmişdir; 6) insan şüur və təfəkkürə malikdir, o incəsənət və elmin yaradıcısıdır. İnsan təkamülünün əsas mərhələləri - insanın qədim əcdadının yaşayış mühitini iqlim dəyişilmələri əks etdirir. Azsaylı qazıntı məlumatlarına əsasən insanın və insanabənzər meymunların təkamül xəttindəki fərq 20 mln il bundan əvvəl baş vermişdir. Ancaq molekulyar səviyyəli və digər tədqiqatlar başqa nöqteyi-nəzərin formalaşmasına imkan verdi, yəni iri insanabənzər meymunlar və hipponlar 10 mln.il bundan əvvəl ayrılmışdır, o zaman insanın şimpanze və qorilla kimi yaxın «qohumları», cəmi 6, ya da 8 mln il bundan əvvəl yaşamışdır. Son zamanlar biokimya vasitəsilə alınan qazıntı qalıqları insan və insanabənzər meymunların təkamül xəttinin ayrılma vaxtım təsdiq edir. Homo habilis («bacarıqh insan»). Ümumi fikrə görə, bu növ Homo cinsinin ilk məlum növüdür. Bu növ təxminən 2-1,5 mln il, , ola bilər ki, daha uzun müddət mövcud olmuşdur. Görünür ki, o. Afrikadan olan avstralopitekdən (australo- pithaecus) ya da afrikah avstralopitekdən (afrikcaness) əmələ gəlmişdir. Bacanqlı insan şərqi Afrikada, ya da ola bilər ki. Cənubi Afrikada, cənub-şərqi Asiyada yaşanuşdır. Alətlərdən istifadə, sürü həyat tərzi beynin gələcək inkişafına, nitqin təşəkkülünə, SOSİ21İ amilin yaranmasına səbəb oldu, tik insan- 41 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|