Redaktor: Korrektor: Cildin
Yüklə 2,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- KAFİ ƏSAS, YAXUD TÖRƏMƏ QANUNU
- Kafi əsas, yaxud törəmə qanunu: "Hər bir təsdiq biliyi, başqast üçün ən azt iki müqəddimə ilə qəti silloqizmin birinci fiquru
------------------------------------------------------------------------------- Formal Məntiq Ədəd ya cüt, ya da təkdir. 1-Cütdür. 2-Təkdir. 3-Cüt deyil. 4-Tək deyil. 1-Tək deyil. 2-Cüt deyil. 3-Təkdir. 4-Cütdür. Sadəlik üçün hər dörd halı bir silloqizmdə verdik. Ümumi şəkildə aşağıdakı kimi olur: AvB 1-A. 2-B. 3- -A. 4-~B. 1-~B. 2-~A. 3-B. 4-A. 2. Dəfi: Burada da iki hal nəticəU, qalan iki hal isə, yalmz formal məntiqə görə nəticəsizdir. Səbəbi isə dəfi təqsimi hökmə əsasəndir. Bunlar aşağıdakı hallardır: A/B 1-A. 2-B. . . 1-~B. 2-~A. 3.
Cəmi: Yenə də iki hal nəticəli, iki hal isə formal məntiqə görə nəticəsizdir. A\B 1-~A. 2-~B. 1-B. 2-A. SUALLAR: 1.
göstərərdi. Amma aləmdə başqa yaradanın nişanəsi görünmür. Elə isə aləmdə, yalmz bir yaradan var." silloqizmi hansı növdür? 2.
Kamil alimdir. Deməli, ona ehtiram vacibdir. Bu silloqizm hansı növdür? 319
Məntiq ____________________________________________________________ 3.
Ümumiyyətlə, dnayətkar dnayətini etiraf etməsə, ona hökm kəsmək olmaz. Cinayətkar etiraf etməmişdir. Deməli, ona hökm kəsmək olmaz. Bu silloqizmin nəticəsi düzgündürmü? 4.
Əgər təhlükəli göy cismi Yerə yaxınlaşarsa, onun qarşısını almaq lazımdır. Göy dsmi Yerə yaxınlaşmır. Elə isə onun qarşısını almaq lazım deyil. Bu nəticə doğrudurmu? 5.
Əgər peyğəmbərlər (ə) sadə insanlar olsaydı, onlar da günah edərdilər. Onlar günah etməyiblər. Elə isə onlar sadə insan deyillər. Doğrudurmu? 6.
İnsanlar ya günahkar, ya da məsumdur. Bəzi insanlar günah etmirlər. Nəticəni tapın. 7.
Köçəri deyillər. Nəticəni tapın. 320
B-CI DƏRS KAFİ ƏSAS, YAXUD TÖRƏMƏ QANUNU Ümumi şəkildə işarə edilsə də, biz burada isbat edəcəyik ki, zehində yaranan hər bir təsdiq ən azı iki müqəddimədən törəyə bilər. Çünki xarici aləmdə vahid hadisədən vahid hadisə törəsə də, zehin xarici aləmin inikası olduğundan, törənən hadisənin zehindəki inikasmın xarici aləmdə baş verən hadisə ilə nə qədər uyğun olduğu haqqmda sual vermək olar. Bu sual da nəticənin səbəbi və onlar arasmdakı "uyğunluq"dan törəyir. Bu da dediyimiz "ən azı iki müqəddimənin yaranması"na işarədir. Zehnin duyğu üzvləri vasitəsilə əldə etdiyi sadə nəticələrdən tutmuş, ən ali əqli, fəlsəfi idraklar belə, bu şərtə tabedir. Çünki yuxarıda dediyimiz küni, hər bir nəticəyə "Niyə?" suah- m vermək olar. Əqli nəticələrin bütün növləri, hətta vasitəsiz adlandırdığımız əqli nəticələr də, əslində, bu şərtdən kənar deyil. Məntiqlə yaxmdan tanış olan hər bir şəxs bu qaydanı şüur- altı olaraq dərk edir. Bu, Aristotel məntiqinin əsaslarmdan birini təşkil edir və demək olar ki, Aristotel məntiqi bu qayda üzərində qurulmuşdur. Məntiqlə tamş olduqdan sonra insan dərk edir ki, elə məntiqin dediyi də budur. Amma məntiqi öyrəndikdən sonra yenə 321
Məntiq ____________________________________________________________ də təfəkkür zamanı səhvə yol verməmək üçün, daha da agah olmaq üçün, məntiqin dil açıb demək istədiyi bu qaydanı bU- mək yaxşı olar.
Təfəkkür zamam səhvə yol verməmək üçün, biz bütün insanları bu qaydam bilməyə çağırırıq. Əgər bu qaydaya söykə- nilsə, heç bir zaman yanlışlıq olmaz və iki şəxs arasmda heç bir zaman ixtilaf yaranmaz. Hətta ixtilaf yaransa belə, bu, onlardan birinin səhv olmasmm səmimi etirafma gətirəcəkdir. Eynilə "keyfiyyət-kəmiyyət" qanunımdakı kimi. Yəni hər bir tərəf etiraf edəcək ki, onun aldığı nəticə müəyyən müqəddimələr əsasında düzgündür. İzahdan göründüyü kimi, bu qanım hər bir nəticənin ən azı iki müqəddimədən törədiyini deyir. Bu törəyən nəticə Aristotelin verdiyi qəti silloqizmm birinci fiquru əsasmdadır. Yəni bütün nəticələr, tamş olduğumuz əqli nəticələrin bütün növləri belə, qəti silloqizmin birinci fiquru əsasmdadır. Bunu da həmin qanunun isbatmdan sonra misallarla göstərəcəyik. Bu qanunu, başqa bəhslərdə olduğu kimi, müxtəhf ifadələrlə vermək olar. Məsələn: hər bir fikrin kafi əsası var, müəyyən bir fikri o zaman qəbul etmək olar ki, onun kafi əsası olsun və s. Amma biz burada bu qanunun nə demək istədiyini dəqiq göstərmək üçün və yaxud onun əhəmiyyətinin ciddüiyini çatdırmaq üçün onu aşağıdakı kimi veririk. Beləliklə, həmin qanım və onun isbatı: Kafi əsas, yaxud törəmə qanunu: "Hər bir təsdiq biliyi, başqast üçün ən azt iki müqəddimə ilə qəti silloqizmin birinci fiquru əsasında törəyir". İsbatı: İki müqəddimə və birinci fiqur dedikdə, zehində hər hansı
ilə
"p" arasmdakı hər bir iqrari və ya inkari hökmün (sp±), yeni bir "q" vasitəsilə qəti silloqizmin aşağıdakı birinci fiquru əsasmda yarana biləcəyi nəzərdə tutulur: Tutaq ki, zehin hər hansı bir yolla (sp+) nəticəsini almışdır. Bu zaman qarşı tərəf nəticənin səbəbi haqqmda "Bu nəticə ha 322
Yüklə 2,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|