Reja: Bemorni ovqatlantirish uchun sharoit yaratish va kerakli jihozlarni tayyorlash. Ovqatlantirishda kerak bo`ladigan hujjatlarni to`ldirish

Reja:

1. 
   Bemorni ovqatlantirish uchun sharoit yaratish va kerakli jihozlarni tayyorlash.
   
2. 
   Ovqatlantirishda kerak bo`ladigan hujjatlarni to`ldirish (parsionnik va taomnoma).
   
3. 
   Bemor mustaqil ravishda ovqatlana olmaydigan vaziyatda ko`rsatiladigan yordam.
   

Bemorni ovqatlantirish uchun sharoit yaratish va kerakli jihozlarni tayyorlash.
Bemorlarni ovgatlantirish va parvarish qilish. To'g'ri ovgatlanish - miqdor va sifat jihatidan
to la qimmatli, bir me'yordagi tartibga asoslanib, sog'lom odamlarning jinsini, yoshini, mehnat turini va boshqa omillarni hisobga olgan holda odam organizmining hayot faoliyatini, gobiliyatini, tashqi muhitning salbiy omillariga nisbatan chidamini va yuksak himoya gobiliyatini
ta'minlaydi.
Biz iste' mol qiladigan ovqat tarkibi, miqdori va sifati ganday bo lishi kerakligi hozirgi kunda deyarli barchaga ma'lum. Oqilona ovqatlanish ko'pgina xastaliklarning, masalan, vitaminlar yetish masligi tufayli paydo bo'ladigan shapko'rlik, zangla (singa), raxit va boshqa ko'pgina kasalliklarning oldini olishda muhim ahamiyatga ega. Afsuski, ko pchilik ovqatlanishning eng asosiy sharti bo'lmish ovqatlanish tartibiga rioya qilmaydi, palapartish ovqatlanish hazm jarayonining buzilishiga, hatto bezovtalikka, gabziyatga va boshqa nohushliklarga sabab bo' ladi.
Ba'zan odam uzoq vaqt och yurib, birdan ko'p ovqat yesa bunda qon bosimi ko'tarilib, bosh og rishi, ko'ngil aynishi kabi holatlar kuzatilishi mumkin.
Hisoblashlarga ko'ra, inson 70 yil umri davomida: 11 tonna non mahsuloflarini, 11- 12 tonna kartoshka, 6 tonna go'sht va baliq, 10-12 mingta tuxum va 10-14 ming litr sut, 70 pud (1 pud 16,3 kg ga teng) tuz iste' mol qilar ekan. Ovqatlanishga hayotining 6 yili ketar ekan.
Odam ovgatga bo lgan o'z ehtivojini odatda oziq-ovgat moddalari aralashmasi: oqsil, yog, uglevod, vitaminlar, mineral tuzlar va suvdan iborat ovgat mahsulotlari hisobiga gondiladi. Kunlik ovqat ratsionining energetik qiymati va sifati tarkibi ko'pgina hollarga odamning yoshi, bo'yi va tana vazni, kasb-kori, fiziologik holati (masalan, homiladorlik, emizikli davr va boshqalar),
soglig i va iqlim sharoitlariga bog liq.
Ogilona ovgatlanish quyidagi shartlarga bog lig:

1. 
   ovgat ratsionining tegishli quvvatiga;
   
2. 
    ovgat ratsionining to'la sifatliligiga (ya'ni barcha oziq-ovqat moddalarining zarur miqdorda bo'lishiga);
   
3. 
   to'g'ri ovqatlanish tartibiga;
   
4. 
   
   oziq-ovgat mahsulotlarining yaxshi saqlanishi va hazm bo lishiga imkon beradigan sharoitlarga (bu ovgatni pishirishga, uning hushta'm, hushbo'yligiga, ko'rinishiga, xilma-xilligi va tez singishiga);
   
5. 
   oziq-ovqat muhsulotlarini patogen organizmlar (mikroblar, mikroskopik zamburug'lar va boshqalar) dan zararlanmasligi va zaharli moddalar tushishidan ehtivotlash uchun ularni ishlab chiqarishda, saqlashda va pishirishga tayyorlashda sanitariya goidalariga amal qilishga.
   

Ratsionning energetik qiymati. Ovqat ratsionining to'yimliligi ovgatga baho berishda muhim miqdoriy ko rsatkich hisoblanadi. Organizm hayot faoliyati uchun sarflangan quvvatga ovgatning kaloriyasi muvofiq kelishi kerak. Oziq-ovgat mahsulotlarining energiya qiymati ulardagi yog', uglevod va oqsil miqdoriga garab aniqlanadi. 2 g oqsilning o'rtacha kaloriyali qiymati - 4 kkal ga, uglevodniki - 3,7 kkal ga, yog'niki -9,0 kkal ga teng. Ratsionning energetik qiymati organizmning hayot faoliyati uchun sarflanadi, ya'ni: miya gobiliyatiga, ichki a'zo va mushaklar harakatiga, yurak-gon tomirlar va nafas olish sistemalariga, ovgat hazm qilish sistemasiga va jismoniy mashqlar uchun. Bundan shunday xulosa qilish mumkinki, energetik qiymatining 50-60% organizmning hayot faoliyatiga; 10-15% ovqat hazm qilishga; 30-40% jismoniy mashqlarga va harakatga; 3-5% dam olishga sarflanar ekan (26- rasm). Organizmning to'g'ri rivoilanishi uchun ovgat mahsulotlari tarkibida oqsil, yog', uglevodlardan va mine ral tuzlardan tashqari, hayotiy muhim ahamivatga ega bo lgan vitaminlar deb ataluvchi past molekulali organic birikmalar bo lishi kerak.

Organizmda vitaminlarning yetishmasligi ogibatida modda almashinuvining buzilishi, ya'ni gipovitaminoz va avitaminoz kasalliklari kelib chigishi mumkin (1- jadval)

Oqilona ovgatlanishning asosiy shartlaridan biri muvozanatlangan ovqatlanishdir.

Muvozanatlangan ovgatlanish - bunda asosiy oziq-ovgat mahsulotlari: ogsil, yog', uglevod, vitamin va mineral moddalarning migdor hamda sifat fihatidan maqbul nisbatda bo'lishi ko'zda tutiladi. Ratsionda avrim ovgat moddalarning yetishmasligi yoki ularning noto' g'ri nisbatda bo'lishi (muvozanatlanmagan ovqatlanish) ovqatning to'yimliligi hatto yetarli bo 'lganida ham sog 'hqga salbiy ta'sir qiladi. Chunki har bir oziq moddaning (oqsil, yog', uglevod) organizmda o'ziga yarasha vazifasi bor. Ovqat hazm qilish a'zolarining bir me'yorda ishlashi va oziq moddalarining yaxshi singishi uchun to'g'ri ovqatlanish tartibiga rioya gilish zarur (2- jadval).


Ortiqcha ovqat iste'mol qilish yoki kam ovgat yeyish organizmga salbiy ta'sir qiladi. Bular asosan semirib yoki ozib ketishga sabab bo ladi. Shu bilan birga bu yurak-tomir sistemasining ishiga yomon ta'sir qilib, moddalar almashuvining buzilishiga sabab bo'ladi. Organizmni yog bosishi natijasida ateroskleroz, gipertoniya, miokard infarkti va boshqa yurak-tomir sistemasi kasalliklariga sabab bo lishi mumkin. Statistika bo'yicha organizmni yog' bosishi ogibatida, odamning umri 7-10 yilga gisgarishi mumkin ekan, ular gipertoniya kasaliga 6 marta ko proq duchor bolishar ekan.
Har kimning ovqatlanishi eng avvalo uning mijoziga, organizmining o'ziga hos xususiyatlariga mos bo'lishi kerak. Bu haqda ulug allomalardan biri shunday degan: «Har bir jussa va mijozga muvofiq va munosib ovqat bor.
Ovgatning miqdori odat va quvvatga garab belgilanadi. Uning miqdori quvvati yaxshi bo'lgan kishilar yeganda og'ir bo Imaydigan, gobirg'a boshlarini cho'zmaydigan, gorinni ko pchitmaydigan va quldiratmaydigan, (me'da tepasiga) suzib chiqmaydigan, ko'ngil aynitmaydigan darajada bo lishi hamda yutoqishi yoki ishtaha tushuvini, zehn pastligi va uyqusizlikni keltirib chigarmaydigan va bir muddatdan keyin kekirganda ovqatning mazasi kelmaydigan miqdorda bo lishi kerak.
Uzoq muddatdan keyin (kekirishda) ovqatning mazasi kelib turishi eng yomon holdir».
Ogilona ovqatlanish deganda ovgatlanish madanivatini bevosita ovqatlanish gigiyenasi bilan bog liq gonun-goidalardan tashgari har kimning kunlik ovgati tarkibidagi umumiy energiyaning (quvvatning) ehtiyojiga, asosiy oziq moddalar: oqsil, yog', uglevodlar, vitaminlar ma' danli moddalarga bo'lgan talabiga garab ovgatlanishini tushunmoq kerak. Bundan tashqari, ovqatlanish me'yori kishining yoshiga, jinsiga, bajaradigan mehnati xususiyatlariga, turmush tarziga, milliy an'analariga ham bog liqdir. Aslini olganda xastaliklarning aksariyati yeyish lozim bo'lgan ovgatlari yemaslik va lozim bo Imaganlarini yeyishdan kelib chigadi.
JSST (VOZ) ning hisobotiga qaraganda, asr kasalliklari hisoblangan ateroskleroz, sipertoniya, yurakning ishernik kasalligi, miokand infarkti, insult, gandli diabet, rak (saraton)ning ayrim turlari, oshgozon-ichak kasalliklari, kamgonlik, homiladorlik toksikozi, tug iladigan bolalar vaznining me'yoridan kam bo'lishi va hokazolar oziq-ovgat mahsulotlarining yetishmasligidan yoki kishilarning shu tufayli ogilona ovgatlanmasligidan kelib chigadi.
Ovgatlanish madaniyatiga oid ma'lumotlarni Aristotel (Aflotun) asarlarida ham uchratsa
bo 'ladi. Uning ta'kidlashicha, yeyish va ichishning kam bo'lishi ham, ko'p bo'lishi ham salomatlikni barbod qiladi, ayni vagtda oziq-ovqatlardan va ichimliklardan to'g'ri, me'yorida
foydalanish uni mustahkamlaydi va uzoq yillar sihat-salomat bo'lib yurishni ta'minlaydi.
Abu Ali ibn Sino «Tib gonunlari» va gator risolalarida «Kimki sog'lom turmush tarziga erishmogchi bo'Isa, o'z sog' lig ini saqlamoqchi va mustahkam lamogchi bo 'Isa, ovgatlanish tartibiga, iste' mol qilinadigan ovqatning sifatiga, miqdoriga, ovqatning iste' mol qilish vagti va uning hazm bo'lish jarayoniga asosiy e'tiborni qaratmog'i lozim» - deb ta'kidlagan.
Ovqatlanishda ovqatlanish madaniyati, milliy an'analar va iqlim sharoitlarini hisobga olish muhim ahamiyatga ega. Afsuski bu narsaga ko'pincha rioya qilmaymiz. Jazirama issiq paytlari ham umumovqatlanish korxonalari, choyxona va oshxonalarda yog'li hamda go'shtli somsa, palov, sho'rva, chuchvara, manti va lag'monlar tayyorlashga ko'proq e'tibor berilib, chalop, har xil ko'katli taomlar va meva, sabzavotlarga kamroq ahamiyat beriladi. Vaholanki tashgi muhit harorati 40 °C va undan yugori bo'lganida organizmning yog va oqsillami hazm gilish jarayoni pasayib ketadi.
Yog'li va go'shtli ovgatlar ishtahani bo'g'adi. Ovgalanishda ob-havo, iqlim hisobga olinishi kerak. Shimolda yashovchi aholi bilan janubda yashovchilar hayot faolivati va energiva sarfi bir-biridan farq qiladi, shunga ko'ra ulaming ovgatlanish xusu-siyatlarida ham tegishli farg bo'lishi kerak.
To'y-marakalarda ovqatlar ustma-ust tanawul gilinadi. Bunda ovqatlanish tartibiga deyarli rioya qilinmaydi, juda to'yib ovqatlanish natijasida me da ovgatni hazm gilib ulgurmaydi va hazm jarayonlari izdan chigadi, tarkibiy jihatdan bir-biriga to'g'ri kelmaydigan ovgatlami iste'mol qilish esa bir gator kasalliklaming paydo bo'lishiga sabab bo'lishi mumkin. Organizmga eng zararli narsa me dada ovgatyetilmasdan va hazm bo'lmasdan turib, yana ovgat kiritishdir. Me'da buzilishidan, hususan yomon ovgatlardan ko' ra zararlirog narsa yo'g.
Chunki bunda bo'g'im og'rig'i, buyrak og rig`i, nafas sigishi, taloq va paydo boiadi. Ovgatlanishni to f 'ri tashkil qilish va gigiyena talablari ga javob berish.

1. 
   Iste'mol qilinadigan oziq-ovgatlar sifatli va mazali bo'lib, organizinga rohat bag'ishlashi, tarkibida kasallik chaqiruvchi mikroblar bo'Imasligi kerak,
   
2. 
   Ko'p ovgat yemaslik va uni turli-tuman bo'lishiga e'tibor berish kerak, Har xil ovqatlar ite' mol qilganda organizm uchun zarurini tanlab olish kerak.
   
3. 
   Odam har kuni ma'lum bir vagtda ovgatlanishi kerak,
   

4. To'g'ri ovgatlanganda organizmni kerakli moddalar bilan ta'minlash uchun yettita modda zarur bo'ladi, ya'ni oqsil, yog', uglevod, vitamin, mineral tuzlar, selluloza va suv.
5. Oqsil organizm qurilishini ta'minlaydi va hujayralami qayta tiklashda ishtirok etadi.
6. Yog' energiya manbai bo'lib, uning ko'payib ketishi organizmda ortiqcha yog' to'qimalari hosil bo'hshiga sabab boiadi. Organizm uchun to'yinmagan yog' kislotalarini tutuvchi o'simlik moylari zarur.
7. Uglevod ham asosiy energiya manbai va qurilish materiali hisoblanadi.
8. Vitaminlar, mineral tuzlar va sellyuloza organizm uchun zarur moddalar bo'lib, vitaminlar inson hayoti faoliyatida asosiy vazifani bajaradi. Bunday vazifalar mineral tuzlar va sellyulozaga ham taalluglidir.
Har ganday odamda to'ymaslikning oddiy turi kelib chiqishi mumkin, lekin bu quyidagilar uchun, ayniqsa havflidir:
- bolalar uchun, chunki ularga yaxshi ulg ayish va soglom bo'lish
uchun ko'p ovgat kerak bo ladi;
- tug'ish yoshidagi ayollar, ayniqsa ular homilador yoki emizikli bo'lsalar; chunki ularga o'zlari va chaqalog'ining sog 'lom bo' lishi hamda o'z kundalik yumushlarini bajarish uchun go'shimcha ovgat kerakdir;
- keksalar uchun, ular ovqatning mazasini yaxshi bila ol maydilar, chunki ulaming ko'pincha tishlari tushib ketgan bo 'ladi, shuning uchun ular ko'p ovgat iste'mol qila olmaydilar, ulaming sog'lom bo'lishlari uchun ham vaxshi ovgatlanishlari zarur.
Baquvvat va sog 'lom bo'lish uchun to'g'ri ovqatlanish kerak. Mustahkam uy gurish uchun poydevor, devor, tom va pechka kerak. Sog lom bo lish uchun ovgatlanishda ham 4 ta ahamivatli narsaga e'tibor berish kerak.

1. 
   Asosiy ovgatlar (poydevor) non, guruch, kartoshka, don mahsulotlari, makaronlar.
   

2. O'stirvchi ovgatlar (devor)
- sutli ovgatlar, (sut, gatiq, gaymog, pishlog, suzma), go'sht, loviya, mosh, no'xat, soya, tuxum va h.k.
3. Himoyalovchi ovgatlar (tom) mevalar (anor, govun, qulupnay, argir, o'rik, olma), sabzavotlar (ko katlar, sabzi, pomidor, oshgovog, bulg'or galampiri, turp, rediska, bodring, baqlajon).
4. Quar be nunchi avgatlar (pechka) - yog'lar, shakar, asal, sariyog. «Asosiy ovgatlar» mustahkam uy uchun zarur bo lgan poydevor kabidir. Odatda asosiy ovgatlar arzon vitaminiar va minerallarga boy bo'lgan yaxshi quvvat manbayidir. Asosiy ovgatlar, tana uchun kerakli bo lgan ko'pgina zarur narsalarni beradi, lekin salomatlikni saqlash va tananing o'sishiga yordam berishi uchun (ayniqsa polalarga) yetarli emas.
Uy uchun devorlar nechog lik muhim bo isa, odam uchun 40 'stiruvchi ovgatlami», ya'ni sut, tuxum, go'sht, baliq va boshqa quvvatli masalliqlar shunchalik muhimdir. Bu ovqatlarsiz tana sog'lom bo'lib o'smaydi (muskullar, suyaklar, a'zolar).
Uyning tomi odamni yog'in-sochindan himoya qiladi. «Himoyalovchi ovqatiar» vitaminlarga boydir va ular ham bizning tanamizni kasal bo'lishdan himoya qiladi. Kasal bo'lgan paytimizda esa tanamizning sog'ayishi uchun zarur narsalar bilan ta 'minlaydi.
Pechka qishda uyimizni isitadi, lekin tom va devorlarsiz u befoyda. «quvvat beruvchi ovqatlar» tananing ishlashi uchun quvvat bilan ta'minlaydi, lekin «o'stiruvchi» va «quwvat beruvchi» ovqatlar yetarlicha iste' mol qilinmasa, u unchalik foydali emas.
Ovqatlanish tartibi degani kunlik ovgat miqdorini belgilangan vaqtda iste'mol qilish uchun maqsadga muvofiq ravishda taqsimlashdir. Ovgatlanish tartibini ishlab chiqishda odamning kasbi, yoshi va organizmning o'ziga xos xususiyatiariga e tibor beriladi (3- jadval).

Nonishtada organizm mehnat faoliyatiga zarur moddalar to playdi. Tushlikda ishga kirishilgan, quwat sarfi kuchaygan payt. Tolma choy - tushlik va kechki ovgat oralig°i nazarda tutilib, madad beruvchi. Kechki ovgat - yengil hazm bo'ladigan, nerv sistemasini qo'zg`atmaydi.

Ogilona ovga ti an ishda turli aholi guruhlarining ovqatla nishiga alohida e'tibor qaratiladi. Chunki har bir guruhda o`ziga xos ovqatianish xususiyatlari mavjud (4-5-jadval).