Reja: Korxonalarni tugatish. Korxona faoliyatini tugatish sabablari. Korxona faoliyatini qayta tashkil qilish. Korxonalarni tugatish

Korxona mulki

Mulk suzi biron bir jismoniy yoki xukukiy shaxs makomidagi tashkilotga tegishli ne’matlar (narsa va moddiy boyliklar) majmuasini bildiradi.

Mulkdor narsa va moddiy borliklarga egalik kilish va tasarruf etish xukukiga ega bulgan jismoniy va xukukiy shaxs xisoblanadi.
Mulkchilik mulkdorlar urtasida, ular bilan davlat urtasida ishlab chikarish vositalari va mexnat maxsulini uzlashtirish yuzasidan paydo bulgan va tarixan anik bir shaklda namoyon buluvchi iktisodiy munosabatlarni anglatadi.
Mulkchilik munosabatlari davlat tomonidan kafolatlanadi va konunchilik asosida ximoya kilinadi. Xar kanday davlatda mulkchilik tugrisida xukukiy konunlar kabul kilinadi va unda mulkka egalik munosabati ifodalanadi. Natijada mulkchilik munosabatlari xukukiy munosabatlar shaklida namoyon buladi.
O‘zbekiston Respublikasida mulkchilik tugrisida (31 oktabr 1990 y) O‘zbekiston Respublikasi konuni kabul kilingan. Ushbu konun mulkchilik munosabatlarini tartibga soladi.
Mulk uz ob’ekti va sub’ektiga egadir. Yukorida keltirilgan mulkchilik konuniga binoan mulk ob’ektlariga kuyidagilar kiradi:
- respublika xududidagi yer, yer osti boyliklari, ichki suvlar, xavo xavzasi, usimlik va xayvonot dunyosi;
- imoratlar va inshootlar, asbob-uskunalar;
- moddiy, ma’naviy va madaniyat buyumlari;
- pul va kimmatli kogozlar;
- ixtirolar, kashfiyotlar, ilmiy goyalar, texnik ishlanmalar, axborot;
- fan, adabiyot, san’at asarlari;
- tarix va madaniyat yodgorliklari;
- insonning unumli va ijodiy mexnat kilish kobiliyati (ish kuchi);
- mol-mulkdan xujalikda foydalanish natijalari (maxsulot va daromadlar).
Mulk sub’ektiga davlat, respublika fukarolari, kollektivlar, ularning uyushmalari, jamoat va diniy tashkilotlar, fukarolarning oilaviy va boshka birlashmalari, chet davlatlar, ularning fukarolari, xukukiy shaxslari, xalkaro tashkilotlar kabilar kiradi.
Jamiyatda ishlab chikarish vositalariga ega bulgan mulkchilik asosiy urinni egallaydi. Bozor iktisodiyoti sharoitida mulkchilik munosabatlari insonlar urtasida ishlab chikarish vositalari va buyumlarga egalik kilish xukukini shaxsan va mazmunan kengaytirishga olib keladi. Mulk shakllari kupayadi.
Jamiyat mulkining asosiy kismini korxonalar mulki tashkil kiladi.
Korxona mulkini asosiy fondlar va aylanma mablaglar, shuningdek korxonaning mustakil balansida kiymati ifodalangan boshka boyliklar tashkil etadi.
Korxona mulkining manbalariga kuyidagilar kiradi:
- ta’sis etuvchilarning pul va moddiy badallari;
- maxsulot, ishlar, xizmatlarni sotishdan, ilmiy-texnik, tijorat va xujalik faoliyatining boshka turlaridan tushadigan daromadlar;
- aksiyalar, kimmatbaxo kogozlarni sotishdan tushadigan mablaglar;
- bank va boshka karz beruvchilarning kreditlari;
- kapital mablag va budjetdan dotatsiyalar;
- tashkilotlar, korxonalar va fukarolarning tekinga va xayriya maksadlarida bergan badallari, ionalari, shuningdek meros tarikasida, ayriboshlash va sovga kilish yuli bilan oladigan daromadlari;
- O‘zbekiston Respublikasida konun xujjatlari bilan takiklanmagan boshka manbalar.
Korxona xak evaziga yer va boshka tabiat resurslariga egalik kilish va foydalanish xukukiga xam egadir.
Korxonaning mulkdori (mulkdorlari) uziga karashli mulkka egalik kiladi, undan foydalanadi va uni tasarruf etadi, unga nisbatan konunga zid bulmagan boshka munosabatlarni amalga oshirishi mumkin.