Renessans dövründə maşınqayırma
Yüklə 953 b. Pdf görüntüsü
|
Sənaye inqilabı 322 sən Moskva və Peterburq şəhərləri sənaye mərkəzlərinin yaranmasında böyük rol oynamişlar. 1841-ci ildə Peterburqda gəlmə işçilərin sayı 46% təşkil edirdi [2.38]. XIX əsrin birinci yarısında inkişaf etməkdə olan „kəndli sənayesi“ daha çox muzdlu əməyə meyl edirdi. Məsələn, kiçik məhsul manufakturalarının boyüyərək iri kapitalist manufakturasına çevrilməsi prosesi Rusiyada sənayeləşmənin başlanğicinda duran proseslərdən idi. Sənayenin inkişafında əsas rol oynayan kapital yiğiminin mənbəyi daxili bazar idi. Ticarətçilərin kapitallarının sənaye müəssisələrinə qoymasının əsas səbəbi böyük gəlir almaq perspektivi idi. Rusiya tekstilinin inkişafında belə hadisələrə, yəni kiçik ticarətçinin böyük müəssisəçiyə çevrilməsinə rast gəlmək olur. Bu dövrdə Rusiyada böyük fabrikaçıların çoxu kəndlilər arasından çixmişdılar. Rusiyada XIX əsrin ortalarında böyük kapitalın cəmlənməsinin şərtlərindən biri də ölkədə mövcud olan dövlət borcu idi. 1843 − 1861-ci illərdə dövlət borcu Rusiyada 1264 mln. rubla çatmişdi. Dövlət borcu əsasən aparılan qeyri məhsuldar hərbi xərclərin hesabina artırdı. Bu borcların hesabına ölkə daxilində tətbiq edilən bahalı kağızlar ilə banklarda aparılan əməliyyatlar böyük kapital yiğımına gətirib çixarmışdı. Ştillis, Lazarevlər kimi sənaye-maliyyə firmalarını buna misal çəkmək olar. Digər tərəfdən dövlətin Başkırtıstan, Türküstan, Sibir və başqa ərazilərdə quldurcasına apardığı çarizm siyasətinin köməyi ilə yaradılan müəssisələr monopoliyası nəticəsində də varlanma baş verirdi. Maşın istehsalına keçidin əsas şərtlərindən biri manufakturaların yaranması ilə bağlı idi. Manufakturaların yaranması Qərbdə olduğu kimi, Rusiyada da feodalizm dövrunə təsadüf edirdi. Manufaktura feodal dövründə Rusiyada sənaye istehsalının əsas proqressiv elementi olaraq cəmiyyətdə gələcək qruplaşmalar üçün əsas yaratmişdir. Manufaktura sistemində ixtisaslaşmış əl əməyinə olan tələbat sənayeləşmə prosesində də tormozlayıcı amil kimi təsir göstərirdi. Manufaktura təsərrüfatında maşınların tətbiqi məhdud idi. Getdikcə is- Sənaye inqilabı 323 tehsala maşınların və yeni təşkilat formasının tətbiqi nəticəsində manufakturadan maşın istehsalına keçid üçün dönüş anı yaranır. Rusiya sənayesinə maşınların tətbiqi sənaye inqilabı cərəyan etdiyi Avropa ölkələrinin təsiri altında baş verir [2.15]. Sənaye inqilabından əvvəl Rusiya, Avropanın bir çox ölkələrində olduğu kimi su çarxı, at və ya hətta insan gücü ilə hərəkətə gətirilən işçi maşınlarla təchiz olunmuş idi. Rusiyada texniki çevriliş ilk olaraq tekstil sahəsini əhatə edir. Pambıq sənayesində istehsalın təşkilinin təkmilləşdirilməsi, böyük daxili bazarı və sürətli kapital dövriyyəsini stimullaşdırmışdır. İşçilərin yüksək əmək məhsuldarlığı bu sahənin inkişafını təmin etmişdir. Əhalinin kasıb təbəqəsinin böyük hissəsi pambıq parçaları alaraq, ona daxili bazarda olan tələbatı artıraraq parça istehsalını gücləndirmişdir [2.38]. Rusiyada pambıq sənayesi parçalara rənglərin, naxışların vurulmasından başlamışdır. XVIII əsrin sonunda kətan parçaların rənglənməsi Peterburqda tətbiq olunurdu. Pambıq istehsalında maşınların tətbiqi də ilk dəfə olaraq Peterburqda aparılır. Rusiyada ilk pambıq fabrikası Peterburqda Aleksandrovskaya manufakturası idi. 1821-ci ildə manufakturada ilk dəfə olaraq ipəyirən maşin tətbiq edilir. 20-ci illərin sonu Aleksandrovskaya manufakturası bir neçə korpusdan ibarət mexanikləşdirilmiş iri müəssisəni özündə cəmləşdirirdi. Burada ümumi gücü 89 a.g. olan 3 buxar maşini ilə işləyən maşinlar sistemi fəaliyyət göstərirdi. 1810 − 1828-ci illərdə ölkədə istehsal olunan parçanın 55%-ni Aleksandrovskaya fabrikı istehsal edirdi. 20-ci illərdə Aleksandrovskaya fabrikinin mexaniki emalatxanasının fəaliyyəti toxuculuq maşinlarının istismarı və yeni texniki mütəxəssislərin hazirlanması üzrə genişləndirilmişdir [2.35, 2.39]. XIX əsrin 30 ÷ 40-cı illərində Rusiyada toplanan külli miqdarda kapitalın hesabına parça istehsalında dönüş yaranır. Getdikcə artan parça istehsalı müəssisələrinin hesabına Ingiltərədən gətirilən maşınların sayı artan kimi, ingilis mallarına qarşı da rəqabət güclənir. Yeni texnika yalnız böyük fabrikalarda rentabelli idi. 1843-cü ildə artıq Rusiyada 59 Sənaye inqilabı 324 pambig-kağız istehsal edən fabrika qeydə alınmışdır. Bu fabrikalarda cəmi 325 min pud sap əyirmə qabiliyyətinə malik 324 min dolaq işləyirdi. Kağız və parça istehsalına güclü kapital axını fabrikantlar arasında rəqabət yaratmışdı. Böyük fabrikalar qiymətləri aşağı salmaqla kiçik müəssisələri bazardan sıxışdırmağa çalışırdılar. Yalnız XIX əsrin 40-cı illərində toxuculuğun mexanikləşdirilməsində irəliləyiş nəzərə çarpır. 1846-cı ildə Şue şəhərində Popov tərəfindən yaradılan fabrikdə elə əvvəldən 108 toxucu dəzgahı qoyulur. İstehsalın rentabelliyi nəticəsində fabrik 5 ildən sonra dəzgahların sayını 150-yə çatdırır. Pambıq-kağız istehsalının maşınlaşdırılması başqa sahələrdə fəaliyyət göstərən mexanikləşdirilmiş fabriklərın yaranmasını da stimullaşdırmişdır. Tekstil sənayesinin yenidən silahlanması maşınlara olan tələbatı artırmışdır. Ancaq təsərrüfatın geridə qalmış feodal-kəndli sistemi səraitində Rusiyada maşınqayırmanın inkisafı, külli miqdarda kapital qoyuluşuna, mühəndis–texniki kadrlarına və ixtisaslı işçi qüvvəsinə olan tələbatın təsirindən, XIX əsrin ortalarında hələ də başlanğıc vəziyyətdə qalırdı. Maşınların hazırlanması və təkmilləşdirilməsi əsasən dövlət müəssisələrində, böyuk fabriklərın emalatxanalarında və xüsusi mexaniki zavodlarda aparılırdı. Onu da nəzərə çatdırmaq lazımdır ki, bu müəssisələrdə maşınlar köhnədən qalma manufaktura üsulları ilə hazırlanırdı. Maşınqayırma sənayesinin yaranma mərkəzi əsasən Peterburq ətrafında yerləşirdi. Peterburq şəhərinin yaxınlığında yerləşmiş İqor Admiral zavodu mütərəqqi avadanlığa və ixtisaslı işçi kontingentinə malik idi. Bu zavodlarda metal emalı dəzgahları, kanat və buxar maşınları istehsal edilirdi. Buradaca ölkədə ilk buxar qazma maşını düzəldilir. 1804-cü ildə Peterburqda, ilk şəxsi maşınqayırma zavodunda buxar maşınlarının istehsalına başlanır. 1820-ci ildə bu zavodda ümumi gücü 42 a.g. olan 3 buxar maşını və 70 metal emal edən dəzgah var idi. Zavodda, əsasən gəmilər üçün ildə 10 buxar maşını istehsal olunurdu. Yüklə 953 b. Dostları ilə paylaş:
|