Renessans dövründə maşınqayırma
Yüklə 953 b. Pdf görüntüsü
|
Sənaye inqilabı 307 Səkil 2.47. Bekman. sayılan London, Amsterdam və Paris kimi şəhərlərdən gəlirdi. Digər, əsas səbəb isə Almaniyada getmiş 30 illik müharibə ilə bağlı idi. Müharibə nəticəsində zəifləmiş ölkədə, kiçik xanlıqlar və zadəganlıqlar arasında mövcud olan qanun münasibətlərindəki ziddiyyətlər ölkənin inkişafını ləngidirdi. Almaniyada sənayeləşmənin ilkin şərtlərindən olan istehsal azadlığı 1807-1811-ci illərdə keçirilmiş islahat nəticəsində mümkün olmuşdur. Əvvəllər kiçik peşəkarlıq emalatxanalarında təcrübə yiğan işçilər sənayeləşmə dövründə əsas mütəxəssislər sayılırdılar. Bundan əlavə, uzun müddət ayrı-ayrı kiçik dövlətlərin elmi məktəbləri arasındakı rəqabət də bu dövrdə ənənəvi alman elmi məktəbi üçün əlverişli zəmin yaratmışdır. Ənənəvi Universitetlər, Elmlər Akademiyaları XIX əsrdə təbiət və texniki elmlərin tədqiqi üzrə güclənməyə başlayırlar. Bu dövrdə alman filosofu və iqtisadiyatçı Yohan Bekmanın (1739 − 1811) gördüyü işlər Almaniya maşınqayırmasının inkişafında önəmli rol oynamışır. O, texniki elmlərin yaradıcısı kimi ad qazanmışdır (şəkil 2.47). Bekman ilk dəfə olaraq iqtisadiyyat elminə “Texnologiya” anlayışını daxil edir. Avropanının bir çox müəssisələrini gəzdikdən sonra, gördükləri prosesləri “Mexaniki texnologiya” adlı dərslik şəklində çap etdirir. Bu kitabda, Bekman o dövrdə mövcud olan elmi bilikləri sistemləşdirməyə çalışmışdır. Bundan əlavə o, 1779-cu ildə “İxtiraların tarixinə dair” və 1806-cı ildə “Ümumi texno- logiyanın layihəsi” kitablarını çap etdirmişdir. Bekman texnologiyanı, cisimlərin emalı və ustaların biliyini öyrədən elm kimi izah edir. Emalatxanalarda, işçi yerlərində hissələrin hazırlanması üzrə ustaların vərdiş və göstərişlərini öyrənmək əvəzinə texnologiya, sistematik olaraq, əsaslı şəkil- Sənaye inqilabı 308 də son məhsula çatmaq üçün həqiqi prinsipləri öyrədərək, etibarlı vərdişlər əsasında texniki vasitələr tapmağa imkan verərək, emal zamanı baş verən prosesləri izah etməyə şərait yaradır [2.5] . Bekman texnologiyanı bir elm kimi qəbul edərək, təbii elmlərin məhsul hazırlanmasında istifadə edilməsinin vacibliyini göstərmişdir. Onun apardığı elmi işlər nəticəsində texnologiya haqqında elm universitetlərin tədris fənninə çevrilir. Bu elmin əsaslarını o, 1777-ci ildə yazdığı “Texnologiyaya giriş” kitabında ətraflı təsvir emişdir (şəkil 2.48). XVIII əsrin sonunda Almaniyada istehsal olunan məhsulun böyük hissəsi hərb sənayesinin payına düşürdü. Artilleriya o dövrdə ordunun gücünü nümayiş etdirən əsas göstəriciyə çevrildiyindən, bu, topların tökülməsi texnologiyasında güclü dəyişikliyə gətirib çıxarmışdı. Əvvələr bir-biri ilə əlaqəsi olmayan manufakturalar tərəfindən hazırlanan müxtəlif formalı topların vahid formaya salınması Ι mperator Ι Vilhelmin səyi nəticəsində baş vermişdir. Yeni yaradılmış hərbi sənayenin hələ də xaricdən gətirilən metala ehtiyacının olmasına baxmayaraq, bu sahə sürətlə inkişaf edərək, Almaniya ordusunun tüfəng və toplarla təmin edilməsinə nail olmuşdur. Getdikcə inkişaf etməkdə olan fabriklərdə xarici xammal yerli sərvətlərlə əvəz olunmağa başlamışdır. 1799-cu ildə Almaniyada İsveç dəmiri əvəzinə yerli filizlərdən istifadə olunması qərarına gəlinmişdir. Ancaq bu dəmirlə aparılan sınaqlar göstərmişdir ki, dəmir yüksək kövrəkliyinə görə yalnız aşaqı temperaturda emal oluna bilir. Buna görə də, qısa vaxtdan sonra yenidən müəssisələr İsveçdən dəmir almağa başlayır [2.29]. Almaniyada sənayeləşmənin əsas göstəricilərindən biri məhsulların əl əməyi ilə hazırlanmasından maşın istehsalına keçid idi. Bununla əlaqədar olaraq, güc maşınlarına artan tələbat başqa Avropa dövlətlərində olduğu kimi, X Ι X əsrin əvvəlində Almaniyada da öz ehtiyaclarını ödəmək üçün maşınqayırma sənayesinin inkişafını zəruri etmişdir. Bu zaman ölkə daxilində, hələ XV ΙΙΙ əsrdə əsası qoyulmuş manufaktur və fabrik istehsalında maşınqayırma sənayesinin yaranma- Sənaye inqilabı 309 Şəkil 2.48. Bekmanın “Texnologiyaya giriş” kitabının üz vərəqi. Sənaye inqilabı 310 sı üçün təmərküzləşmələr yaranmağa başlayır. Bu sahədə Saksoniya, Berlin, Raynland-Vestfalien və Çənub xüsusilə fərqlənirdi. Almaniyada ilkin sənayeləşmənin mərkəzi dağ-mədən və metallurgiya sənayesinə malik Raynland -Vestfaliendə, inkişaf etmiş dağ-mədən, metallurgiya və tekstil sənayesinə malik Saksoniyada və inkişaf etmiş emal müəssisələrinə və həmçinin silah istehsalı üzrə ixtisaslaşmış Berlində yerləşirdi. Bütün regionlarda sənayeləşmədə tərəqqi əsasən Ingiltərədə istehsal olunmuş və ingilis mütəxəssislərinin köməyi ilə Almaniyada quraşdırılmış buxar və tekstil maşınları ilə başlamışdır. Iqtisadiyyatda güclü ingilis təsiri, Almaniyanın İngiltərəni ötüb keçənə qədər qalmaqda idi [2.31]. Bu dövrdə inkişaf etməkdə olan Almaniya maşınqayırmasına Fransanın da təsiri az deyildi. Fransa Almaniyanın qərb hissəsində olan müəssisələri dəzgahla təchiz etməklə bərabər, həm də texniki təhsil sahəsində müəyyən təsirə malik idi. Əsasən tekstil sənayesi öz texniki avadanlığını Fransadan alırdı. Almaniyada maşınqayırma sənayesi XIX əsrin əvvəlində ləng inkişaf edirdi. Yalnız 1834-cü ildə kömrük sistemi yarandıqdan və 40-cı illərdə dəmir yolunun genişləndirilməsindən sonra maşınqayırmanın inkişafı sürətlənmişdir. Maşınqayırmanın önündə buxar, sonralar tekstil maşınlarının və 1835-ci ildən Nürnberq və Fürt arasında açılan dəmir yolu xətti ilə şərtlənən lokomotivlərin hazırlanması dururdu. Əsrin ortalarında verilən məlumatda, Almaniyada fəaliyyət göstərən maşınqayırma müəssisəsinin 73-ü buxar maşınlarının, 58-i tekstil maşınlarının və 29-u dəmir yolu materiallarının istehsalı ilə məşğul idilər [2.32]. XVIII əsrdə Almaniya maşınqayırma sənayesinin inkişafının əsasında, cəmiyyətdə mövcud olan peşəkarlıq təcrübəsi dururdu. Ustaların çox hissəsi metallurgiya sahəsində çalışdıqlarından onlar üçün maşınların metaldan düzəldilməsi heç də yeni deyildi. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, sənayeləşmənin əvvəlində dəzgah və alətlər əsasən Yüklə 953 b. Dostları ilə paylaş:
|