Renessans dövründə maşınqayırma
Yüklə 953 b. Pdf görüntüsü
|
Sənaye inqilabı 331 Bunun nəticəsində, daha çox dəmir istehsal etmək mümkün olmuşdur. Praktikada qızmiş havanın verilməsi, əsasən 1870-ci ildən sonra geniş tətbiq edilməyə başlayır [2.42]. Domna sobalarının effektivliyinin artırılmasında əsaslı dəyişiklik verilən havanın, sobadan ixrac olunan qazların hesabına qızdırılmasını mümkün edən texniki avadanlığın ixtira olunması ilə bağlı idi. 1857-ci ildə ingilis mühəndisi Eduard Kouer (ingl. Edward Cowper, 1819 − 1893) bu təklifi verir. Onun bu yeniliyi domna sobalarının inkişafında böyük rol oynayır. O, domna sobalarının konstruksiyasında mühüm dəyişikliklər etmiş və dəmirin emal prosesini təkmilləşdirmişdir. Nəticədə, böyük ölçüdə və yüksək məhsuldarlıqlı sobaların tətbiqi mümkün olmuşdur. Domna sobalarının inkişafı onun tutumunun da artmasında özünü göstərmişdir. XIX əsrin əvvəlində bu 50 m 3 olduğu halda, 1864-cü ildə 450 m 3 -i, 1870-ci ildə isə artiq 1160 m 3 -i keçmişdir [2.2]. Tigel poladlarının hazırlanmasında rus metallurqu P.Anosov dəyərli tədqiqatlar aparmışdır. O, öz işlərinə 1828-ci ildə Slatous şəhərindəki silah fabrikində başlamışdır. Sınaqlarını, sirli saxlanan elmi əsaslar üzərində aparan Anosov poladın xassələri və keyfiyyətinin karbonun miqdarından asılı olmasını aşkar edir. Bundan əlavə, başqa elementlərin də poladın keyfiyyətinə təsirinin araşdırılması, onun tədqiqatlarının tərkib hissəsi idi. O, tədqiqatlar zamanı tigel poladlarının istehsalına xüsusi maraq göstərir. Böyük ölçüdə və odadavamlı gildən hazırlanmış tigellər poladın ərimə temperaturuna tab gətirməli idi. Uzun müddət elmi əsaslandırılmış şəkildə apardığı eksperimentlər nəticəsində Anosov xüsusi poladın alınmasına nail olur. Bundan əlavə o, ilk dəfə olaraq dəməşq poladının sirrini açmışdır [2.2, 2.43]. X Ι X əsrin ortalarında topların poladdan hazırlanması nəticəsində, tigel poladının istehsalı böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Topların homogen tərkibdə və böyük miqdarda hazırlanması, o dövrdə yalnız tigel üsulunun köməyi ilə aparıla bilirdi. Bu sahədə Almaniyanın Krupp firması böyük nailiyyətlər əldə etmişdi, ancaq onlar öz texnologiyala- Sənaye inqilabı 332 rını gizli saxlayırdılar. Rusiyada böyük ölçülü töküklərin yüksək keyfiyyətdə hazırlanması problemini mühəndis Pavel Obuxov (1820 − 1869) həll edir. Onun tigel poladından hazırlanmış hissələri, qaynaq edilmiş hissələrə nisbətən yüksək stabilliyə və iki dəfə az çəkiyə malik idi. Obuxov poladı tezliklə Rusiyada geniş tətbiq tapır [2.2]. Dəmir yolunun genişlənməsi, gəmilərin dəmir ərintilərindən düzəldilməsi, hərbi sənayenin artan tələbatı, həmçinin maşınqayırmanın dəmirə olan tələbatı dəmir ərintiləri istehsalında məhsuldarlığın artırılmasını stimullaşdırmış və metalın keyfiyyətinə yeni tələblər qoymuşdur. X Ι X əsrin ortalarında poladın mövcud olan istehsal üsulları artıq ağır sənayenin tələblərinə cavab vermirdi. Poladın pudel üsulu ilə hazırlanması çox əməktutumlu idi və çox vaxt aparırdı. Tigel üsulu ilə poladın istehsalının maya dəyəri yüksək və onun tətbiqi məhdud idi. Bu baxımdan polad istehsalında yeni üsulun işlənməsi zərurəti yaranmışdır. Poladın kütləvi istehsalı 1856-cı ildə ingilis ixtiraçısı Henry Bessemer (1813 − 1898) tərəfindən yeni texnologiyanın işlənməsi ilə mümkün olmuşdur. O, ərimiş filizi konverterin içərisində hava ilə üfürərək qarışdırılmasını təklif edir (şəkil 2.56). Bu zaman ərintidə olan silisium, manqan və karbonun oksidləşməsi nəticəsində polad əldə edilir. Bessemer prosesi öz yüksək məhsuldarlığı ilə fərqlənirdi. Köhnə üsullarla 10 t ərintini hazırlamaq üçün bir neçə gün vaxt lazım gəldiyi halda, buna Bessemer konverterində təxminən 20 dəq. lazım olurdu (şəkil 2.57) [2.2]. Pudlinq poladının tökmə poladlar tərəfindən sıxışdırılması metallurgiya zavodlarında külli miqdarda pudlinq dəmirlərinin yığılıb qalmasına, gətirib çıxartmışdır. Bu dəmir külçələrindən polad almaq üçün yeni üsulun işlənməsi lazım idi. Bu məsələ ilə, 1864-cü ildə fransız metallurqu Pierre Martin (1824 − 1915) məşğul olur. O, poladın istehsalı üçün regenerativ od sobası təklif edir. Martin 1856-cı ildə alman mühəndisi Simens tərəfin- Sənaye inqilabı 333 dən işlənmiş, yanacaqların istiliyinin regenerasiya edilməsi prinsipindən istifadə etmişdir. Simens yanacaqlardan alınan istilikdən hava və qazların qızdırılmasında tətbiq etmişdir. Nəticədə ixtiraçı sobada poladı əritmək üçün lazım olan temperaturu əldə edir. Simens-Martin sobasında dəmirlərin və əridikdə qaz və şlaka parçalanan dəmir birləşməli qırıntıların emalı mümkün idi. Martinin düzəltdiyi ilk sobanın həcmi 1,5 t idi. Şəkil 2.56. Bessemer konvertoru. XIX əsrdə metallurgiya sahəsində edilmiş ən böyük irəliləyişlərdən biri də poladın istehsalı üçün Tomas üsulu idi. Bu üsulla maye və tərkibində fosfor olan dəmir emal edilə bilirdi. Bu üsul ingilis metallurqu Tomasın (1850 − 1885) adı ilə bağlıdır. Sənayenin inkişafı o dövrdə əlvan metallurgiyanın da inkişafına təkan vermişdir. Maşınqayırma, cihazqayırma, kimya, tekstil sənayesi və başqa texniki sahələrin inkişafı qara metallara tələbatı artırmışdır. Bu Yüklə 953 b. Dostları ilə paylaş:
|