Renessans dövründə maşınqayırma
Yüklə 953 b. Pdf görüntüsü
|
Sənaye inqilabı 338 məhsuldarlığı adilərdən 10 dəfə artıq idi [2.47]. 1888-ci ildə Qlasqoda keçirilən sərgidə dəzgahda hazırlanmış, en kəsiyi 0,04 − 0,23 mm arasında olan məftillər nümayiş etdirilmişdir. X Ι X əsrin ikinci yarısında boru və böyük profillərin emalında tətbiq olunan dartma texnikasında da dəyişiklik baş verir. Burada kolba və zəncirlə işləyən dartma maşınları işlənib praktikada tətbiq edilir. Maşınqayırmada tətbiq edilən boru və yastı profilli hissələrə artan tələbat, dartma texnologiyasının inkişafında böyük rol oynamışdır. Texniki tərəqqi döymə texnikasından da yan keçməmişdir. Yaymanın sürətli inkişafı döymə texnologiyasını sıxışdırmağa başlamışdır. Buna baxmayaraq, döymə inkişaf edərək maşınqayırmanın bir çox sahələrində tətbiq tapmışdır. X Ι X əsrin ortalarında Nasmifin ixtira etdiyi çəkic döymədə geniş tətbiq olunduğu halda, X Ι X əsrin ikinci yarısında sənayedə yaranmış vəziyyət yeni çəkic konstruksiyalarının işlənməsinə gətirib çıxartmışdır. Böyük hissələrin emalında düşən çəkiclərin tətbiqi çətinliklər yaratdığına görə, mühəndislər yeni tip çəkic mexanizminin, hidravlik preslər üzərində işləməyə başlamışlar. Hidravlik preslər çəkiclərin tətbiqindəki çatışmamazlıqları aradan qaldırmışlar. İlk dəfə olaraq hidravlik presslərin düzəldilməsi ideyasını ingilis mühəndisi Brama vermişdir. Praktikada tətbiq oluna bilən ilk press isə 1820-ci ildə T.Burr tərəfindən işlənmişdir. O, ilk dəfə olaraq bu yolla sənayenin müxtəlif sahələri üçün hissələrin hazırlanmasının perspektivliyini göstərmişdi. T.Burrun gördüyü işlərdən sonra tökmə sahəsində çalışan mühəndislərin bu texnologiyaya marağı daha da artır. Presslərin döymə və ştamplamada tətbiqi X Ι X əsrin ikinci yarısına təsadüf edir. 1851-ci ildə Londonda, dünya sərgisində 4 silindrli press nümayiş etdirilmişdir. 1859 − 1861-ci illərdə avstriyalı mühəndis Hasvell qatar istehsal edən bir zavodda buxar lokomotivlərinin hissələrinin hazırlanması üçün preslə işləyən ştamplama prosesini işləyir. Onun pressi iki gedişli, diametri 1,2 m olan buxar maşını ilə hərəkətə gətirilən nasoslardan vurulan su ilə işləyirdi. Bu pressin silindrinə su 400 kPa təzyiqlə verilirdi. Hasvellin düzəltdiyi ilk çəkiclər 7, 10 və 12 MN gücü- Sənaye inqilabı 339 nə malik idilər. Bu presslərdə kolba, yay, boyunduruq, çarx və b. hazırlanırdı. X Ι X əsrin 80 − 90-cı illəri arasında hidravlik presslər daha da təkmilləşdirilərək sənayedə geniş tətbiq olunur. Presslərin gücü 14000 t-na çatdırılır. Hasvellin düzəltdiyi press yalnız lokomotiv hissələrinin istehsalında tətbiq oluna bilirdi (şəkil 2.60). Böyük tökük blokların emal olunması bu preslərdə mümkün deyildi. Hidravlik presslərin köməyi ilə tökük blokların emal olunmasına 1862-ci ildə ingilis mühəndisi Qladhil (ingl. Gladhill) cəhd göstərmişdir. Şəkil 2.60. Hasvellin düzəltdiyi hidravlik press. Bu üsul ilk dəfə olaraq ingilis mühəndisi Ceyms Vitvoz tərəfindən Mançester şəhərində poladın döyülməsi və massiv metallik blokdan topların hazırlaması üçün aparılan işlərdə tətbiq olunmuşdur. Hidravlik pressin inkişafını aşağıdakı misaldan görmək olur. İngiltərənin Şeffelder zavodunda 36,5 t ağırlığında metal blokdan topu döyməklə almaq üçün 50 t-luq pressdə 3 həftə vaxt və arada 33 dəfə qızdırmaq lazım gəlirdi. 37,5 t-luq bloku 4000 t gücünə malik hidravlik pressdə döymək üçün isə 4 gün vaxt və arada 15 dəfə qızdırmaq lazım idi [2.2]. Beləliklə, metal emalı sənayesi X Ι X əsrin ortalarında, sənaye inqilabı ilə şərtlənən və geniş vüsətlə yayılmaqda olan sənayeləşmə üçün lazım olan texniki imkanlara malik idi. Sənaye inqilabı 340 2.5. Elektrik maşınlarının yaranması XIX əsrin ən böyük tarixi proseslərindən biri olan sənaye inqilabı ilə bərabər elektrik enerjisinin texnikada tətbiqi müasir cəmiyyətin yaranmasında əhəmiyyətli rol oynamışdır. Elektrik enerjisinin maşınların işlədilməsində istifadəsi, onların texniki imkanlarını dəfələrlə artırmışdır. XIX əsrin ortalarında Avropanın bir çox ölkələrində baş verən sənayeləşmə prosesi yeni enerji mənbələrinə əsaslanan maşınların yaranması ilə müşaiət olunurdu. Bu baxımdan elektrik cərəyanının təbiəti və onun texnikada tətbiqinə aid geniş işlər aparılmağa başlanır. Bu tədqiqatların əsasında cərəyan haqqında XVI əsrdən məlum olan biliklər dururdu. Elektrik cərəyanı hələ bizim eradan təxm. 600 il əvvəl, yunanlara məlum olmuşdur. Bu haqqda ilk bilik Falesə aid edilir. O dövrdə insanlar kəhrəbanı yun parçaya sürtdükdən sonra, onun başqa materialları özünə cəzb etməsini müşaiət etmişlər. Elektrik sözünün də mənası buradan gəlir: “elektron” yunanca “kəhrəba” deməkdir. Yalnız orta əsrlərdə Qalileo Qaliley tərəfindən fizika eksperimental bir elm kimi tədqiq edildikdən sonra elektrik cərəyanın araşdırılmasına maraq artmışdır. 1600-cü ildə ingilis fiziki Viliam Gilbert (1544 − 1603) “De magnete” əsərində tək kəhrəba yox, başqa materialların da elektriklə yüklənə bilməsini göstərmişdir. O, ilk dəfə olaraq “Elektrika” anlayışını işlədir. XVII əsrdə statik elektrik ilə məşğul olan alman alimi Otto fon Querike ilk dəfə olaraq elektrikləşdirmə maşınını, daha doğrusu generatoru yaradır. O, iki eyni cür yüklənmiş cisimlərin bir-birini itələməsi hadisəsini araşdırır. Ona qədər yalnız elektrik cərəyanı ilə yüklənmiş cisimlərin bir-birini cəzb etməsi məlum idi [2.50]. XVIII əsrdə elerktrik cərəyanının xassələri və onu yaratmaq üçün batareyaların düzəldilməsi üzrə əsas işlər görülmüşdür. Buraya əsasən Pieter van Muşenbrök (Layden şüşəsi, 1745), Benyamin Franklin (mənfi və müsbət qütblər, 1752), Luigi Qalvani (elektrokimyəvi enerji, 1770), Yüklə 953 b. Dostları ilə paylaş:
|