Renessans dövründə maşınqayırma
Yüklə 953 b. Pdf görüntüsü
|
XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 352 həm elektrik stansiyalarının işlənməsi, həm də gəmilərin sürətlə hərəkət etdirilməsi üçün tətbiq edilirdi. 1884-cü ildə amerikalı Pelton böyük təzyiq altında şırnaqla işləyən hidroturbini ixtira edir. Hidroturbinlərin faydalı iş əmsalı çox yüksək idi, təxminən 80% təşkil edirdi. Bundan əlavə hidroturbinlərin tətbiqi ilə əldə edilən enerji ucuz başa gəlirdi [2.49]. Şəkil 2.74. Parson prinsipi ilə işləyən turbin. Böyük gücə malik maşınların yaradılması ilə bərabər kiçik həcmli çevik mühərriklərin hazırlanması üzrə də işlər görülməyə başlayır. Öncə qazla işləyən mühərriklər düzəldilir. Bu mühərriklər kiçik müəssisələr üçün nəzərdə tutulmuşdur. Qazla işləyən mühərriklər daxili yanma mühərriki olub, qazın silindrdə yanması zamanı əmələ gələn təzyiq nəticəsində porşenin itələnməsi ilə hərəkətə gətirilirdi. Gilizlərdə yüksək temperaturda baş verən iş, işçi hissələrin soyudulması və yağlanmasını tələb edirdi. Bu problem, 1860-cı ildə belçikalı mühəndis Jozef Lenoar (fran. Joseph Etienne Lenoir) tərəfindən həll edilir (şəkil 2.75). O, ilk qaz mühərrikini düzəldir. Mühərrik əsasən içərisində kolba yerləşdirilmiş silindrdən ibarət idi. Mühərrikin iş prinsipi buxar maşınları ilə oxşar idi. Fərq orasında idi ki, burada qaz sıxılmamış halda gah kolbanın altında, gah da üst tərəfində yandırılırdı. Yanma zamanı əmələ gələn qaz təzyiqi kolbanı irəli-geri hərəkət etdirərək, dirsəkli valın köməyi ilə çarxı fırladırdı. Silindrin hər iki tərəfində qazın çıxması XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 353 Şəkil 2.75. Jozef Lenoar mühərriki. üçün deşik nəzərdə tutulmuşdur. Qazın yandırılması elektrik induksiya aparatının köməyi ilə yerinə yetirilirdi. Burada yenilik qaz qarışığının işçi kamerada partladılmasından ibarət idi. Apardığı sınaqlar nəticəsində XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 354 Lenoara məlum olmuşdur ki, bu mühərrikin arabalarda tətbiqinin texniki baxımdan çoxlu çatışmamazlıqları vardır [2.60]. Ancaq ağac qırıntılarından əldə edilmiş yanacaq baha olduğundan, benzin ilə işləyən mühərriklərin düzəldilməsi daha perspektivli idi. Benzinlə işləyən mühərriklərdə benzini işçi zonaya püskürtmək üçün karbüratorların düzəldilməsinə ehtiyac var idi. İlk benzinlə işləyən mühərrik 1863-cü ildə alman mühəndisi Otto (alm. Nicolaus August Otto) tərəfindən işlənmişdir (şəkil 2.76). 1864-cü ildə o, Eugen Langen Şəkil 2.76. Otto mühərrikinin cizgisi. ilə birlikdə ilk dəfə olaraq mühərrik hazırlayan “ N. A. Otto & Cie “ firmasını yaradır və qaz mühərriklərinin istehsalı ilə məşğul olur. Bu mühərrikin ixtirası ilə avtomobilin yaranması istiqamətində ilk addım atılmış olur. XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 355 1867-ci ildə Parisdə keçirilən dünya sərgisində Otto düzəltdiyi qaz mühərrikini nümayiş etdirir. O dövrdə məlum olan başqa mühərriklərlə müqayisədə Otto mühərriki təxminən 60% az yanacaq işlədirdi. 1876-cı ildə o dörd taktlı mühərrik düzəltməyə nail olur. Bu mühərrik bu gün texnikadan məlum olan daxili yanma mühərrikləri üçün əsas sayılır. 1884-cü ildə Otto qaz mühərrikləri üçün elektrik alışqanı ixtira edir. Bununla daxili yanma mühərriklərində başqa yanacaqlardan da istifadə etmək mümkün olur [2.60]. XIX əsrin sonu həm də avtomobilin (yunanca “auto”-özü, “mobilis” hərəkətli deməkdir) yaranması ilə əlamətdardır. Bu sahədə də alman mühəndisləri birinci olaraq hərəkətli “arabalar” üzərində düşünməyə başlamışlar. Ottonun firmasında çalışan Daymler (alm. Daimler) bir müddət qaz mühərriklərinin təkmilləşdirliməsi və onun seriyalı istehsalı ilə məşğul olur. 1882-ci ildə Daymler Kannştatta gedərək orada daha böyük fırlanma sürətinə malik olan kiçik daxili yanma mühərriklərini yaratmaq məqsədilə özünün sınaq sexini təşkil edir. Bir il sonra (1883) o, firmasının baş konstruktoru May- baxla birlikdə bir silindrli dördtaktlı mühərriki ixtira edir və benzinin yanacaq kimi tətbiq olunmasını optimallaşdırır. 1886-cı ildə Daymler öz mühərrikini at arabasına quraşdırır və bununla dördtəkərli maşının ixtiraçısı sayılır (şəkil 2.77). Bu arabanın sürəti 16 km/saat idi. Daymler avtomobili Fransada keçirilən sərgidə Səkil 2.77. Ilk Daymler avtomobili. XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 356 nümayiş etdirlir. Avtomobilin transmissiyası və sürətlər qutusu yenidən işlənir. Təkərləri rezindən hazırlanır. Bu ilk avtomobil idi [2.59]. 1890-cu ildə Daymler “Daimler Motoren Gesellschaft” firmasını yaradır və mühərriklərin istehsalı ilə məşğul olur. 1900-cu ildə Daymler vəfat etdikdən sonra Maybax avstriyalı Emil Yellinekin sifarişinə əsasən “Mersedes” avtomobilinin layihələndirilməsinə başlayır. Maybax Yellinekin istəyinə uyğun olaraq gücü 35 a.g. olan avtomobil düzəldir (şəkil 2.78). 1901-ci ildə bu avtomobil ilk dəfə numayiş olunaraq Daymler firmasına böyük şöhrət gətirir. 1900-cü ildə Emil Yellinek bu avtomobilə öz qızının adını - “Mersedes”in verilməsi haqqında öz razılığını firma rəhbərliyinə bildirir. İlk Mersedesin sürəti 70 km/saata çatırdı. Bu gözəl və etibarlı avtomobil ilk vaxtlardan böyük uğur qazanır və avtomobillərin kütləvi istehsalının başlanğıcını qoyur [2.60]. Şəkil 2.78. Daymler firmasının buraxdığı ilk “Mersedes” markalı avtomobil, 1902. Daymlerdən asılı olmayaraq Manhaym (AFR) şəhərində Karl Bens (1844 − 1929) yeni avtomobil üzərində işləyir. O dördtaktlı Otto mühərrikini diqqətlə izləyir və onun təkmilləşdirilməsi üzərində işləyir. 1886-cı ildə Bens üçtəkərli arabaya təkmilləşdirilmiş dördtaklı mühərrik Yüklə 953 b. Dostları ilə paylaş:
|