Rəy verənlər: f e. d prof. Ş. M. Məmmədov
Yüklə 3,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
adamlarla ünsiyyətdə istifadə etdiyimiz ifadə vasitələri axirət dünyasında da olan reallığa uyğun gəlir. Deməli bizim o dünyanı dərk etmək imkanımız yoxdur? Deməli biz „o biri dünyada hər şeyi burada olan kimi qurulub” deyənlərə inanmamalıyıq? Yox belə deyildir. Məsələ daha dərindir. Verilən təsvirlər əsasında bütün bunları nə demək olduğunu anlamğımız vacibdir. Bunları düzgün başa düşəcəyimizə kim zəmanət verə bilər? Hansı materiallar əsasında onun düzgün olmasına əmin olmaq olar? Əlbəttə düşünən adam hər hansı maraqlı sərgüzəştləri və faktları eşitməklə kifayətlənmir, həm də bu sərgüzəştlərin və faktların yaşadığı bu dünyadakı yerini aydınlaşdırmağa çalışır. Yalnız bu yolla düzgün dünya anlamı, dünyagörüşü formalaşır, bu da insanın bu dünyadakı yerini başa düşməsi üçün lazım olan zəruri şərtdir. Aydındır ki, bu cür düzgün anlayışın olması insanın düzgün davranışından söhbət gedə bilməz: axı davranış dərk etmədən, anlamadan irəli gəlir. Ona görə də belə düşünürəm ki, oxucuya maraqlı faktlar bildirmək əsas deyil- bu yalnız dedektiv romanlar üçün əsasdır, belə ki, burada daha heç nə tələb olunmur. Düşünən oxucular üçün isə faktlar və hadisələrin özünü başa düşmək vacibdir- onlar arasındakı əlaqəni, ətrafda baş verənləri, özünüzdə olan dəyişdikləri anlamaq zəruridir. Ona görə də yalnız faktları və hadisələri təsvir etməklə kifayətlənmək olmaz, daha vacib olan “necə” və “nə üçün” suallarını müzakirə etmək lazımdır. Həyat və ölüm problemi ilə bağlı baxışlarımızı genişləndirə bilən bəzi faktlara nəzər salaq. Müxləlif mənbələrdə bir nəfərin öz həyatını başqasına verməsi, daha dəqiq, sözün həqiqi mənasında onun üçün ölməsini təsvir edən hadisələrə rast gəlirik. Bu yalnız o zaman ola bilər ki, insan bunu könüllü həyata keçirsin. Belə hadisələrdən biri Çingiz xanın dövrünün hadisələrinin təsvirinə həsr olunmuş “Məxvi deyimlər”də rast gəlirik. Bu mənbədə deyilir ki, çingiz xanın oğlu Uqedey bərk xəstələnəndə şaman deyir ki, onu yalnız bir yolla xilas etmək olar: ona yaxın olan 47
doğmalardan kimsə onun ölümünə səbəb ola biləcək xəstəliyi özünə götürsə, xəstəni xilas etmək olar. Xəstənin doğma qardaşı buna razı olur. Onun adı Toluy idi. Yerdə qalan işlər şamana aid idi. Onlar su hazırladılar- Toluya cadu etdilər- Toluy cadu oxunan su qabını iki əli ilə şamandan alıb içdi. Bu hərəkətin nəticəsi yaxşı oldu: ölüm lazım olmadı, ən əsası buna hazırlıqdır. Kitabda deyilir ki, doğma qardaşın öz qardaşı üçün ölməyə hazır olması ölümə bərabərdir. Beləcə Uqedey mümkün ölümdən xilas oldu. Roma yazışısı Svetoni “On iki Sezarın həyatının təsviri” kitabında buna oxşar epizod təsvir etmişdir: Sezar Kalaqula bərk xəstələnir, “bütün xalq sarayın yanında gecələyirdi, onun sağlığı uğrunda mübarizə aparacağına söz verənlər də çox idi, bəziləri isə ona görə həyatlarını qurban verməyə hazır olduqlarını bildirirdilər”. Klinik ölüm keçirən adamlar üzərində aparılan müşahidə göstərir ki, bu hadisədən sonra onlar xeyli dəyişirlər. Adətən bu vaxta qədər ölümdən sonra həyatın olması haqqında düşünməyənlərdə daha çox dəyişdiklər olurdu. Katolik ilahiyatçıların dediyi bir fikir lap yerinə düşərdi: “Kim ölənə kimi ölürsə, can verərək ölmür”. Klinik ölüm təcrübəsi adamların həyatını dərin və mənalı etmişdir, bundan sonra onlar daha çox fəlsəfi problemlər ətrafında düşünməyə başlamışlar. Bu hadisə olandən sonra onlar həmişə düşünürlər ki, necə yaşayıblar və bundan sonra necə yaşayacaqlar. Bu vaxta qədər hamı öz həyatından razı olmuşdur. Heç kəs fikirləşmirdi ki, bu dünyaya o lazımdır, bu dünya üçün nə isə etməlidir, sadəcə olaraq necə istəyirdisə, eləcə də yaşayırdı- lakin öləndən və qayıtdıqdan sonra onun həyata baxışları dəyişmişdir: öz davranışları, hərəkətləri haqqında fikirləşməyə başlayır, hər şeyi yalnız özü üçün yox, hamı üçün yaxşı etməyə çalışır. Ölümlə üzləşən hər adam, praktiki olaraq onların hamısı bu həyatda məhəbbətin vacibliyindən danışırlar. Onlar əmin olurlar ki, bilik olduqca gərəklidir. Hətta buruda əldə olunan biliklər orada da lazım 48
olur. Əksər xalqlarda da maariHəndirmə adlanan adət də var idi- bu şəxsiyyəti dəyişən ritual idi. Bunu adətən uşağın anadan olduğu vaxta, sürət vaxtına, cinsi yetginliyin -yetişdiyi vaxtı, nigaha girdiyi, ikinci yetginlik, ölüm vaxtına salırdılar. Bu adət belə keçirilirdi: birinci mərhələdə maaritləndiriləni hamıdan ayırırdılar: bu təcrid etmə həftələrlə, aylarla davam edirdi. Bu vaxtı onları maarifləndirmənin sonrakı
mərhələsində üzləşəcəklərinə hazırlayırdılar. Onlara deyirdilər ki, onlar məlum olmayan əraziyə daxil olacaqlar. Hamı bu ərazidən danışmağa cəhd edirdi. Bu söhbət, əfsanə ritual mahnıları formasında keçirilirdi. İkinci mərhələ həlledici idi və “keçid” adlanırdı. Bu vaxt şüuru dəyişmək üçün müxtəlif metodlardan istifadə olunurdu: yuxudan məhrum edilir, əzab verilir, zədə vurulur və s. Emosional və fiziki stress xatirinə nə gəlirdi etmək olardı. Bu sınaqdan keçənlər əzablara, işgəncələrə dözməli idi. Hər şey yeniləşmiş və şəxsiyyətin yenidən doğulması ilə başa çatırdı. Üçüncü mərhələdə maarifləndirilə bilənin cəmiyyətə qovuşması baş verirdi. Bütün bu rituallar yalnız ictimai xarakter daşımırdı- onlar adamı ölümə hazırlayırdı. Bütün bunları keçənlər dərk edirdilər ki, ölüm şəxsiyyətin mövcudluğunun birdəfəlik sonu deyildir, sadəcə olaraq şüurun başqa vəziyətə keşməsidir. Bir çox dinlərdə də adamları ölümə hazırlamaq üçün müxtəlif rituallar həyata keçirilirdi. Şübhəsiz ki, ilk baxışdan qəribə görünən klinik ölüm vaxtı keçilən hissləri qəbul etmək istəməyənlər, onu şəxsiyyətin və ya ruhun həyatı kimi yox, başqa cür izah etməyə cəhd edənlər də çox olmuşdur. Elə adamlar var ki, onlar heç vaxt ruhun, hətta müşahidə olunan, aydın görünən təzahürlərini belə qəbul etmək istəmirlər. Tənqidçilər bütün bu xəbərləri fantaziya, alimlərin əsərlərini isə sensasiya yaratmaq istəyi və ya pul qazanmaq kimi təqdim etdilər. Lakin ruhlarla bağlı məlumatlar çoxaldıqca onlar ittihamlardan əl çəkməyə məcbur oldular, belə ki, hamı etiraf etməli oldu ki, bu hadisələrdə “nə isə” var. Beləliklə fenomenin varlığı ilə razılaşmalı oldular və bundan 49
Yüklə 3,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|