Rəy verənlər: f e. d prof. Ş. M. Məmmədov

heç kim qayıtmamışdır. Yalnız müəyyən vaxt ərzində klinik ölüm 

vəziyyətində  olanlar  qayıtmışdır.  Məgər  birbaşa  sübut,dəlil 

vacibdir?  Onlarsız  keçinmək  olmaz?  Əlbəttə  olar.  Əgər  Kainatın 

quruluşunu və oradakı həyatı diqqətlə təhlil etsək onda vahid,bütöv 

mənzərə 

almır-burada insan 

üçün 

müəyyən yer ayrılmışdır. Bu mənzərəyə yalnız ruhu olan, insan öz 

əməllərinə,davranışına  cavab  verən  insan,ruhu  ölməz  olan  insan 

daxil  ola  bilər.  İslahedilməz  materialistləri  və  biliyə  can  atan 

adamları  inandırmaq  üçün  ciddi  elmi  əsaslarla  düşünən  Kainatın

 

vahid,bütöv 

həyatm,o  cümlədən insanın 

tam 

mənzərəsini aydınlaşdırmaq lazımdır. Nə üçün vahid? Çünki bunu 

faktlar  deyir-belə  ki,  mayalanmış  yumurtanı  sındıranda  (həyatı

 

məhv edəndə) onun 

yanında bitən kartofun 

yaıpaqlarından  güclü elektrik  siqnalları  daxil  olur.  Beyni,  mərkəzi

 

əsəb sistemi 

olmayan 

yarpaqlar törədilən 

qətl 

hadisəsinə  ciddi  reaksiya  verir.  Bütün  bunlar  mümkündür-belə  ki 

bütün canlıların öz forması,holloqramı,ruhu var. Belə olan halda biz 

insanda  da  ruhun  olmasına  şübhə  etməyə  haqqımız  vannı?  Dünya 

haqqında obyektiv biliklər onun mürəkkəb quruluşunu təsdiq edir- o 

Dünya əqli Dünya ruhu və insan ruhu olmadan dərk edilə bilməz. 

Dünya əqlini cənab təsadüflə əvəz etmək ağılsızlıqdır. Filosoflardan 

biri demişdir: “Əlbəttə fikirləşmək olar ki,bütün Kainat öz-özünə ali 

əqlin iştirakı olmadan yaranmışdır,onda həm də düşünmək olar ki, 

nəşriyyat partlayandan sonra yerə düşən hərflər öz-özünə yığılaraq 

Britaniya  Ensiklopediyasının  tam  mətnini  yaratmışdır.”  Böyük 

Vətən  müharibəsində  döyüşdə  həlak  olan  Aleksandr  Zaytsevin 

cibindən  bir  yazı  tapılmışdır:  “Qulaq  as,  ey  Allah,hələ  bu  vaxta 

qədər mən səninlə danışmamışam,mən səni salamlamaq istəyirəm. 

Sən  bilirsən  ki,uşaq  yaşlarından  mənə  sənin  olmadığını 

deyiblər.mən  səfeh  də  bu  deyilənlərə  inanmışam.  Heç  vaxt  sənin 

qüdrətinə  inanmamışam,səni  yaradan  kimi  qəbul  etməmişəm.  Bu 

gün axşam başımın üstündə sayrışan ulduzları seyr edəndə,onların 

parıltısından zövq alanda birdən 

---

yalanın nə qədər qəddar olduğunu duydum. Bilmirəm sən mənə əl

 

uzadacaqsanmı,ancaq 

bilirəm 

ki,dediklərimi 

başa 

düşəcəksən. Qəribədir ki,qəflətən dəhşətli cəhənnəmdən mənə doğru 

Günəş doğdu və mən səni dərk etdim. Sən bilirsən ki,döyüş amansız 

olacaq,bəlkə  də  elə  bu  gecə  sənin  qapmi  döyəcəm-bu  günə  qədər 

sənin dostun olmamışam-sənin yanına gəlməyə icazə verəcəksənmi? 

Deyəsən  ağlayıram,məni  bağışla,  mənim  Allahım,mən  artıq 

kamilləşmişəm! 

Əlvida,mən 

yəqin 

ki, 

daha 

geri 

dönməyəcəm,qəribədir artıq ölümdən də qorxmuram.“ 

Ölməzlik  problemi  Allah  və  ruh  problemi  ilə 

ayrılmazdır-daha da dəqiq desək,bu bütün dünyanın (insan da daxil 

olmaqla)  vahid  (bir  az  da  dəqiqləşdirsək-yeganə)  problemidir.  Bu 

problemi  təhlil  edən  hər  bir  adam  elmin  mövqeyində  dayanmağa 

çalışmalı,müxtəlif 

sübutlara, 

dəlil- 

lərə,mühakimələrə 

obycktiv,qərəzsiz yanaşmağa cəhd etməlidir. Beləcə həyat nədir və 

ölüm  nədir  sualı  hər  bir  insanı  narahat  edir.  Ilk  baxışdan  bu  sual 

uydunTia,qondaiTna təəssüratı bağışlayır,belə ki onun cavabı hamı 

üçün aydındır.Amma bu adama elə gəl ir,əsl ində həyat və ölümün 

sərhəddi  heç  də  aydın  deyildir.  BMT  yanında  həyat  statistikası 

şöbəsinin tərifinə görə ölüm “bütün həyat funksiyalarının birdəfəlik 

dayanmasıdır”. Ancaq bu tərifin də dəqiqləşməyə ehtiyacı var,belə 

ki,həyat  funksiyasına  nə  daxil  olduğunu  aydınlaşdırmaq  lazımdır. 

Müasir  diriltmə  (reanimasiya)  metodu  sayəsində  klinik  ölüm  hələ 

real  Ölüm  hesab  olunmur.  Bir  çox  hallarda  klinik  ölümə  həyatın 

bütün  əlamətlərinin  (şüur,refleks,nəfəs  və  ürəyin  fəaliyyəti) 

olmaması  “vəziyyəti”  kimi  baxırlar,lakin  orqanizm  bütövlükdə 

ölməyib,’’onun  toxumalarında  metabolik  proseslər  gedir,müəyyən 

şəraitdə onun funksiyasını bərpa etmək olar”. Aydtndır ki,çox halda 

reanimatorların  müdaxiləsi  olmadan  orqanizm  klinik  ölüm 

vəziyyətindən özü dirilə bilmir. Ancaq terapevtik müdaxilə yalnız o 

vaxt dirilməyə səbəb ola bilər ki,baş beyin qabığında bərpa olunmaz 

proseslər getməsin: 

---

orqanizmin  beyin  funksiyasından  kənarda  sərbəst  həyatı  mümkün 

deyildir. Ona görə də bu gün ölüm faktı beynin fəaliyyəti haqqında 

obyektiv 

məlumatın 

köməyilə 

müəyyən 

olunur-bunu 

elektroensefaloqramma  ilə  edirlər.  Təcrübə  yolu  ilə  sübut 

olunmuşdur  ki,beyin  nonnal  temperaturda  yalnız  5-6  dəqiqə 

fəaliyyətsiz dayana bilər-bu reanimasiya tədbirləri üçün ümid verən 

vaxtdır.  Lakin  burada  da  bir  “amma”  var.  Məsələ  ondadır  ki,  bu 

qəbul  olunan  orta  vaxtdır-hər  bir  orqanizmin  öz  vaxtı  olur.  Eyni 

zamanda 

müasir 

tibbi 

texnikaya 

baxmayaraq 

beynin 

fəaliyyətsizliyinin  başlanmasını  əminliklə  müəyyən  etmək 

qeyri-mümkündür. Ona görə də bu gün ölüm faktını dəqiq müəyyən 

etmək,qəribə səslənsə də,asan məsələ deyildir. Uzun müddət klinik 

ölüm vəziyyətində qalan orqanizmin dirilməsi ilə bağlı çoxlu faktlar 

var. Məsələn, XVI əsrin ortalarında bütün Avropada tanınan məşhur 

anatom Andreas Vezaliy ölmüş ispan zadəganının bədənini yararkən 

o  dirilmişdir:bu  hadisə  həkimin  həyatı  bahasına  başa  gəlmişdir: 

inkvizisiya məhkəməsi bu səhvə görə ona ölüm hökmü çıxarmışdır. 

Digər hadisə də maraqlıdır: bu hadisə papa İX Piyin yanında xidmət 

edən  karabiner  Luic  Vittorinin  başına  gəlmişdir.  Xəstəxanada  o 

ölmüş  hesab  olunmuşdur.  Ancaq  konsiliumda  iştirak  etməyən  və 

böyük  məsuliyyət  nümayiş  etdirən  həkim  yanan  şamı  karabinerin 

sifətinə  yaxınlaşdıranda  o  dirilmişdir.  Bundan  sonra  o  uzun  illər 

xidməti borcunu yerinə yetirmiş,yaşadığı ölüm haqqında xatirə kimi 

şamın burnunda qoyduğu yanıq izi həmişəlik qalmışdır. Həkim hələ 

qədim vaxtlardan məlum olan diriltmə üsulundan istifadə etmişdir. 

Həyat və ölümün yoxlanılması üsulu kimi bu variant effektlidir-əgər 

ölüm doğurdan da varsa,onda qan dövranı dayanır və yanan dəri heç 

vaxt  suluqlamır.  Dəridə  suluq  yaranırsa  deməli  həmin  adam  hələ 

sağdır.  Hal-hazırda  ölüm  faktını  təsdiq  etmək  üçün  müxtəlif 

vasitələrdən  istifadə  edirlər-  həkim  Marsel  bunun  üçün  tlyuoresin 

məhlulu təklif edir-bu məhlul hələ sağ olan adamın gözdəki buynuz 

təbəqəsində 

---