Rəy verənlər: f e. d prof. Ş. M. Məmmədov
Yüklə 3,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
göyərmə yaradır. Adam öləndən sonra bu olmur. Atropin göz qabağını böyüdür-bu da istifadə olunan metodlardan biridir. Əlbəttə bütün vasitələr yaxşıdır, əsas məsələ odur ki, səhvə yol verilməsin-təəssüf ki, bu cür səhvlərə hələ də rast gəlinir. İngiltərədə portativ kardioqrafdan istifadə olunur-ondan ilk dəfə istifadə olunanda 23 yaşlı qızın hələ ölmədiyi aydınlaşmışdır. 1964-cü ildə Nyu-York xəstəxanasında “meyidi” həkim yaranda o cərrah bıçağı dəyən
kimi yerindən sıçramış və
cərrahı boğmağa
başlamışdır-cərrahın səhvi onun həyatı bahasına başa gəlmişdir-o boğulmaqdan yox,şokdan ölmüşdür. Biz minlərlə məlum faktlardan bir neçəsini sadaladıq-bu cür faktların təsvirinə Platonun “Dialoq”unda, Plineyin “Təbii tarix”ində, Plutarxın “Müqayi-səli həyat təsviri”ndə və digər mənbələrdə rast gəlmək olar. Bunları deməklə ölüm anlayışının necə də mürəkkəb olduğunu göstərmək istədim. Bu mürəkkəblik haqqında başqa planda olan faktlar da danışır. Əgər bioloqun nöqteyi-nəzərindən ölüm probleminə yanaşsaq, o həyatdan ayrılmazdır. Məsələ ölümün həyatın ardınca gəlməsində deyil,məsələ ölümün həyatın özünü təmin etməsindədir. Ən bariz nümunə dərimizin hüceyrələri ,onun üz təbəqəsidir. Dərinin üst hüceyrələri ölü olur. Bu yanparlaq kristallardır,bir-birinə nazik piy qatlan ilə birləşmişdir. Bu hüceyrələr keratinlə dolmuşdur. Onlar müəyyən vaxt ölürlər,sonra dəri onları atır və onların yerinə başqaları gəlir. Bütün bunlar planlı prosesdir,həyat naminə fasiləsiz canvermə prosesidir. Bu ölü hüceyrələr onun altında olan nazik toxumaları qoruyur. Bu cür müdafiə zəruridir,belə ki,həqiqi canlı hüceyrələr bilavasitə hava ilə toxunmaya tab gətirmirlər. Kristal hüceyrə toxumaları canlı hüceyrələrdən yaranınonlar tədricən dərinin üstünə sıxışdırılır və burada onlar canlı yox,ölmüş vəziyyətdə öz vəzifələrini yerinə yetirirlər. Bu ölü vəziyyətində belə onlar bütün canlı orqanizm üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən funksiyalar yerinə yetirir. Bəs onda ölümü necə başa düşək? Funksional planda o həyatın bir 8
hissəsidir-bu belədir? Yeri gəlmişkən,bu hüceyrələr hər hansı uyğunsuzluq və ya çatışmamazlıq səbəbindən ölmürlər. Onlar özləri özlərini öldürürlər ki,cansız vəziyyətə keçməklə orqanizmin öz həyat funksiyasım yerinə yetirməsini təmin etsinlər. Hüceyrə dərinin üstünə çıxana qədər onda öz funksiyasını yerinə yetirməyə hazırlıq başinır-qabıq hazırlığı başlanır. Bunun üçün hüceyrə özünə zəhər hazırlayır-bu fıbroz kerafınidir. Beləcə bütün hüceyrə qəmi təbəqə ilə örtülür Beləliklə həyatı ölümdən keçilməz maneə ilə ayımıaq çətindir. Əgər bu hüceyrələr ölüdürsə onda alim bioloqların sözləri ilə de.sək:”bizim bədənimiz həqiqi mənada ölümlə örtülüdür.” Biz gün ərzində yarım milyondan çox ölmüş hüceyrə atırıq. Əslində bizdə görünən hər şey -ölüdür. Həyat bu ölü təbəqənin arxasında gizlənmişdir-bu cür nəticə xoşagəlməzdir. Bəlkə ona görə də ölümə bu cür tərif verməkdən imtina edək və belə hesab edək ki,biz qismən yox, tam canlıyıq,sağıq. Hüceyrələrin nümunəsindən gördük ki,can vermə,ölüm.həyatın ayrılmaz hissəsidir. Bu yalnız dərinin hüceyrələrinə aid deyildir. Yeni hüceyrələr canlı orqanizmdə fasiləsiz olaraq yaramr. Yaşlı orqanizmdə onlar nə qədər ölürlərsə,bir o qədər də yaramrlar-beləcə orqanizm fasiləsiz olaraq yeniləşir. Bütün bunlar planlı gedir, hüceyrənin ölümü arzuolunmaz.faciəli bir şey deyildir. Əksinə onların ölməməsi faciədir-deməli ölüm həyatın normal inkişafını təmin edir. Ola bilsin bütün bunlar heyvanlarda daha aydın müşahidə olunur. Müəyyən edilmişdir ki, quşlarda qanad o vaxt inkişaf edir ki,rüşeymdəki inkişaf edən qanadın xüsusi lət (heyvan dərisinin altındakı pərdə) hüceyrəsi müəyyən olunmuş vaxtda ölür. Bu başqa hüceyrələrin inkişal'ı üçün şərait yaradır və uçma əzələlərini yaradır-burada da həyatın tam fəaliyyətinə ölüm vasitəsilə çatılır. Qurbağalarda da buna oxşar vəziyyətdir. Çömçəquyruğun uzun əzələli,qüvvətli quyruğu var. Təqribən on dörd həftədən sonra cavan qurbağa quruya atılmağa hazırlaşanda onların quyruğu yox olur-onu çömçəquyruğun özü
yeyir. Bunun üçün onun daxilində xüsusi hərəkətli hüceyrə var və 0 daxildən lazımsız quyruğu yeyir. Beləcə həyat özü-özünü məhv edir ki,orqanizm bütöv kimi yaşasın. Təbiət həyat və ölüm problemini ayrıca götürülmüş orqanizm (insan,quş,qurbağa) çərçivəsində beləcə həll edir. Bu problemi bütöv canlı varlıq həddində də beləcə həll edir. Canlı həyat elə qurulmuşdur ki, həyat həyatla qidalanır,yəni həyatı ölüm müdafiə edir-canlılar kollektivinin tarazlığı beləcə təmin olunur. Əgər bu prinsip fəaliyyət göstərməsə onda dünyanı hamıdan sürətlə çoxalan orqanizm işğal edərdi. Onda iki günün içində Yerin bütün üst qatı böyük bakteriya təbəqəsi ilə örtülərdi. Bəsitlər,birhüceyrəli heyvanlar qırx günə,milçəklər isə dörd ilə bütün Yer üzünü bürüyərdi. Siçovullar sürətli artımları ilə səkkiz ilə Yer kürəsini başına götürərdi. Bitkilərlə də bu vəziyyət yaranardı-on bir ilə yonca bütün Yer kürəsini örtərdi. Ancaq bütün bunlar baş vermir-bu ölümün həyatı tarazlaşdırması hesabına baş verir. Alim-bioloqlar həyat və ölüm probleminin müasir tədqiqatları əsasında belə qərara gəlmişlər ki,bu vəziyyətlər arasında kəskin fərq yoxdur-yalnız bəzi aralıq vəziyyət var ki,bunu da onlar “qota” adlandırırlar. Bundan əlavə əgər problemə ciddi elmi yanaşsaq onda yalnız iki vəziyyət-həyat və qota var. Alim-bioloq Uotson yazır;”Nə qədər ki,materiya üzvi burulğanın heç olmasa ən zəif səsini belə saxlayırsa o vaxt həyat davam edir. Burulğan birdəfəlik sakitləşəndə-vaxtın keçməsi və ya təcrid olunma nəticəsində- həyat qotaya keçir. Orqanizm onu təşkil edən hüceyrələrə qədər parçalana bilər.,ancaq bununla belə həyatı saxlaya bilər,ancaq təcrid olunan vahidlər öz xarakterik xüsusiyyətlərini itirəndə həyatın mütəşəkkilliyi öz yerini qota qeyri- mütəşəkkilliyinə verir. Həyat və qotalarm vəziyyəti hardasa kəsişir:onların hər ikisi fasiləsizliyə məxsusdur,intellektin mürəkkəbliyindən hər bir molekulun nisbi sadəliyinə tərəf yönəlir. Ölüm bizim inam və ya texnologiyanın səviyyəsinə əsasən bu fasiləsizlik şkalasında irəli-geri sürüşən əqrəbdir. Ölüm lap çoxdan bir çox 10
Yüklə 3,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|