Rəyçilər Ə. A. Sadıqov T.Ə. Sadıqov
Yüklə 4,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
658 5.2. «Direkt-kostinq» idarəetmə uçotunun mühüm sistemi kimi İstehsalın və məhsul satışının həcminin tərəddüd etməsinə, habelə onların ümumi həcmində daimi xərclərin payının artmasına təsir edən, ayrı-ayrı əmtəə istehsalçısının istiqamətinin mürəkkəbləşməsini müəyyən edən sadə olmayan bazar prosesləri məmulatın maya dəyərinin hərəkətinə, həmçinin də mənfəətə mühüm təsir göstərirlər. Bu meyllər gücləndikcə istehsalın istənilən həcmi zamanı qeyri-müstəqim xərclərin bölüşdürülməsi nəticəsində təhrif olunmayan və buraxılan məhsulların vahidinə nisbətən dəyişməyən, məmulatların hazırlanmasına və onların satışına çəkilən məsrəflər haqqında əmtəə istehsalçılarının informasiyaya olan tələbatı artır. Tam olmayan istehsalat maya dəyəri (müstəqim, dəyişən və ya bütün istehsalat ‘məsrəfləri hissəsində) və marjinal gəlir (örtülmə məbləği) - satış qiyməti (satışdan olan məbləğlə) və məmulatın və ya bütövlükdə satılan məhsulların tam olmayan maya dəyəri arasındakı fərq haqqında məlumatlar şəklində belə informasiyanı idarəetmə uçotunun sistemi kimi «direkt-kostinq» verir. Daimi inkişaf edən bazar şəraitində müdriyyət və menecerlər, bu günkü günə direktorun və ya baş mühasibin maaşının qədərinin nə qədər olmasından, ofislərin saxlanmasına məsrəflərin və ya digər oxşar idarəetmə xərclərinin nə qədər olmasından asılı olmayaraq, təşkilata istehsal olunan məhsulların, göstərilən xidmətlərin, müəyyən növ fəaliyyətin həyata keçirilməsinin həqiqətdə neçəyə başa gəlməsi haqqında operativ informasiya həmişə əllərinin altında olmalıdır. Ona görə hazırda Qərbdə maya dəyərinin mənfəətin idarəedilməsi təcrübəsində və nəzəriyyədə kalkulyasiyanm dəqiqliyinin qiymətləndirilməsinin aşağıdakı prinsipləri bildirilir və tətbiq edilir: məmulatın ən dəqiq kalkulyasiyası o deyil ki, hansı ki, çoxlu saylı hesablamalar və bölüşdürmələrdən sonra daha tam özündə təşkilatın bütün növdən olan xərclərini birləşdirməsin, ancaq həmin məhsullann buraxılışı, işlərin yerinə yetirilməsi və xidmətlərin göstərilməsi ilə bilavasitə əlaqədar olan məsrəflər daxil edilənlər olsun. Burada o vacibdir ki, «direkt kostinqi» (örtülmə məbləğlərinin və ya marjinal gəlirlərin uçotu sistemi) tətbiq etməklə istehsalın, məsrəflərin (maya dəyərinin) və satışdan olan pulun (mənfəət, marjinal gəlir) həcmi arasındakı qarşılıqlı əlaqəni və asılılığı operativ olaraq öyrənmək mümkündür. Bu qarşılıqlı əlaqəni həm qrafik və 659 həm də analitik üsulla öyrənmək mümkündür. Bu analitik hesablamaları təmin etmək üçün məmulatlar üzrə marjinal gəlirləri hesablamalaqla dəyişən və daimi xərcləri ayrı- ayrılıqda aparmaq lazımdır. «Direkt-kostinq» sistemi müəssisənin rəhbərliyinin diqqətini bütövlükdə müəssisə üzrə və məmulatlar üzrə marjinal gəlirin (örtülmə məbləğləri) dəyişilməsinə cəlb edir. O böyük rentabelliyə malik olan məmulatı nəzərə almağa imkan verir ki, əsasən onların buraxılışına keçilsin, çünki satış qiyməti və dəyişən xərclərin məbləği arasındakı fərq konkret məmulatın maya dəyərinə daimi üstəlik xərclərin silinməsi nəticəsində daha nəzərə çarpmır. Maya dəyəri maddələrinin ixtisar olunması hesabına onun normalaşdırılması, uçotu və nəzarət sadələşir və eyni zamanda şərti- daimi, üstəlik xərclərin uçotu və nəzarəti yaxşılaşır, çünki onların məbləği həmin konkret dövrdə gəlirlər haqqında hesabatda ayrıca sətrdə göstərilir, bu da təşkilatın mənfəətinin həcminə onların təsirini əyani surətdə əks etdirir. Örtülmə məbləğləri sisteminin əsas üstünlüyü ondadır ki, onda əldə edilən informasiyalar əsasında operativ idarəetmə qərarını qəbul etmək olur. Birinci növbədə bu, səmərəli qiymət siyasəti aparmağın mümkünlüyünə aiddir. Tam faktiki maya dəyərilə kalkulyasiyaya əsaslanmış, ənənəvi klassik qiymətin əmələ gəlməsi metodları ikinci plana keçirlər. Hazırda Qərbdə qiymətin əmələ gəlməsində təklifə yox, tələbə aid olan amillər nəzərə alınırlar, daha doğrusu onun qiymətləndirilməsində alıcı ona təklif edilən mala görə nə qədər ödəmək istəyir və ödəyə bilər. Bərabərlik qiyməti müəyyən edildikdən sonra təşkilat özünün bütün məsrəflərini təhlil etməlidir və onları azaltmağa can atmalıdır. Məhsulların istehsalı ilə bilavasitə əlaqədar olan məsrəflərin həcmi haqqında informasiya ilə yanaşı təşkilatın menecerlərinə bazar amillərinin təsirindən asılı olaraq qiymətlərin hüdudlarının aşağı salınması imkanları haqqında məlumatlara malik olmaq lazımdır. Ona görə qərbin idarəetmə uçotunda qiymətlərin uzunmüddətli və qısamüddətli aşağı həddi anlayışı mövcuddur. Qiymətlərin uzunmüddətli aşağı həddi göstərir, hansı qiyməti müəyyən etmək olar ki, malların istehsalına və satışına çəkilən tam məsrəfləri az da olsa örtə bilsin. Qiymətlərin qısa müddətli aşağı həddi ancaq müstəqim (dəyişən) məsrəfləri örtə bilən qiymətlərə istiqamətləndirilir, o ancaq müstəqim (dəyişən və ya istehsalat) məsrəfləri hissəsində maya dəyərinə Yüklə 4,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|