Rəyçüər: S. M. SƏBZƏLİyev iqtisad elmləri doktoru, professor
Yüklə 2,22 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Müslümov
- Balansın üfüqi təhlili
tcmal balans (manat)
Müslümov S. Y.. Kazımov R.N.
2.2 saylı cəlvəldə verilmiş balansın materiallarından görünür ki, müəssisə ilin əvvəlində maliyyə çətinliyi çəkmişdir. Lakin ilin sonuna müəssisənin maliyyə vəziyyəti yaxşılaşsa da, onun sərəncamında olan maliyyə resurslarının dəyəri 1477309 manat və ya 13,5% azalmışdır. Sonra, təhlil olunan dövrə balansın valyutasının dəyişməsi qiymətləndirilir. Bu zaman hesabat dövrünün sonuna və əvvəlinə balansın valyutasının yekunlarının müqayisə edilməsi ilə kifayətlənmək (balansın aktivində zərərləri nəzərə almamaq, passivin I bölməsini zərərlərin məbləği qədər azaltmaq) və mütləq ifadədə artım və ya azalmanı müəyyən etmək olar. Balansın valyutasının artması, bir qayda olaraq müəssi ə- nin istehsal imkanlarının artmasını göstərir və müsbət qiymətləndirilir. Lakin bu zaman inflyasiya amili nəzərə alınmalıdır. Balansın valyutasının azalması mənfi hal kimi qiymətləndirilir, çünki bu, müəssisənin təsərrüfat fəaliyyətinin azalmasını (ola bilər ki, məhsula tələbat azalır, istehsal üçün xammal, materiallar, yarımfabrikatlar yoxdur), onun əmlakının dəyərinin azalmasını göstərir. Hesabat balansını müəssisənin, biznes-plan göstəriciləri, ötən illərin, eləcə də rəqib müəsisənin balansı ilə müqayisə etmək məqsədəuyğundur. Müəssisənin maliyyə vəziyyətinin dinamikasının ümumi
Bu qarşılıqlı əlaqəni müəyyən etmək üçün balansın valyutasının və satışdan pul gəlirinin artım əmsallarını hesablamaq lazımdır. Əmlakın artımı əmsalı (tƏ^) aşağıdakı qaydada müəyyən olunur: 0 a _ Bı~Bo (2.1) Burada BQ- müvafiq olaraq hesabat ili və ötən il üçün əmlakın orta dəyərini göstərir. Məhsul satışından pul gəlirinin artımı əmsalı (TƏ^e) aşağıdakı düsturla hesablanır: T ə'’® = pgo X 100 (2.2.) Burada, müvafiq olaraq hesabat və ötən ildə məhsul sa tışından əldə edilmiş pul gəlirlərinin həcmini göstərir. Eyni qaydada məhsul satışından və maliyyə təsərrüfat fəaliyyətindən mənfəətin artım sürəti hesablanır və qiymətləndirilir. Məhsul satışından pul gəlirlərinin artım sürəti (məhsul satışından mənfəətin, maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətindən mənfəətin) əmlakın dəyərinin artım sürətindən yüksəkdirsə, bu, ötən ilə nisbətən hesabat dövründə müəssisədə vəsaitlərdən istifadənin yaxşılaşmasını göstərir, əksinə, əmsalın aşağı olması vəsaitlərdən qeyri səmərəli istifadə olunduğunu ifadə edir. Balans məbləğinin dəyişməsi ilə yanaşı onun ayrı-ayrı maddələrinin dəyişməsinin xarakteri təhlil edilməlidir, daha doğrusu, üfüqi (zaman) və şaquli (struktur) təhlil aparılmalıdır. Üfüqi təhlil bir və ya bir neçə analitik cədvəlin tərtib edilməsi ilə səciyyələnir ki, həmin cədvəllərdə mütləq balans göstəriciləri nisbi (artım və ya azalma sürəti) göstəricilərlə tamamlanır. Adətən, bir neçə dövr üçün artımın bazis sürətləri (rüblər üzrə) nəzərdən keçirilir. Üfüqi təhlil variantlarından biri 2.3 saylı cədvəldə verilmişdir. Üfüqi təhlilin əhəmiyyəti inflyasiya şəraitində azalsa da, onun nəticələrindən təsərrüfatlararası müqayisə zamanı istifadə oluna bilər. Cədvəl 2.3 Balansın üfüqi təhlili
mrrı
SnrB
Qeyd etdiyimiz kimi, üfüqi təhlilin məqsədi müəyyən dövr üçün müxtəlif balans maddələrinin həcminin mütləq və nisbi dəyişikliklərini müəyyən etmək, həmin dəyişiklikləri qiymətləndirməkdir. Təsərrüfat fəaliyyəti təhlil olunan müəssisədə balansın valyutası 13,5% azalaraq 9462388 manat təşkil etmişdir, qeyri - dövriyyə aktivləri 8,7% və ya 416043 manat artmış, dövriyyə aktivləri isə 1893352 manat və ya 31,14 %, o cümlədən ehtiyatlar 165978 manat və ya 40 % azalmışdır. Hesabat dövrü ərzində debitor borclarının 2106265 manat və ya 44,7% azalması, pul vəsaitlərinin 10 dəfədən çox artması, kreditor borclarının 36,6% azalması müsbət hal kimi qiymətləndirilməlidir. İnkişaf meylinin təhlili (trend təhlili) üfüqi təhlilin variantı olmaqla burada hesabatın hər bir mövqeyi bir sıra əvvəlki dövrlərə nisbətən müqayisə edilir və meyl müəyyən olunur, daha doğrusu, təsadüfi təsirlərdən və dövrlərin fərdi xüsusiyyətlərindən təmizlənmiş göstəricilərin dinamikasının əsas meyli müəyyənləşdirilir. Belə təhlil nəticəsində perspektiv üçün istiqamət müəyyən edilir. Qeyd edək ki, fəaliyyəti təhlil olunan müəəsisənin timsalında onun həyata keçirilməsi üçün informasiya kifayət deyildir. Müəsisənin maliyyə vəziyyətinin qiymətləndirilməsi üçün balansın aktiv və passivi üzrə maddələrin şaquli (struktur) təhlili mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Qeyd edildiyi kimi, şaquli təhlilin məqsədi balansın yekununda ayrı-ayrı maddələrin xüsusi çəkisinin müəyyən edilməsi və onun dəyişməsinin qiymətləndirilməsi ilə xarakterizə olunur. Şaquli təhlilin köməkliyi ilə təsərrüfatlararası müqayisə aparılır. Bundan başqa, nisbi göstəricilər inflyasiya proseslərinin neqativ təsirini yumşaldır. Cədvəl 2.4- də müəssisənin balansı yığcam maddələr nomenklaturasma müvafiq tərtib edilmişdir. Dövriyyə vəsaitlərinin xüsusi çəkisinin artımı aşağıdakı nəticələri şərtləndirir: aktivlərin daha mobil strukturu formalaşdırılmışdır ki, bu da müəssisənin maliyyə vəziyyətini yaxşılaşdırır (dövriyyə vəsaitlərinin dövranının sürətlənməsi üçün əlverişli şərait yaradır); znra Cədvəl 2.4 Yüklə 2,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||