S. C.ƏLİyev, H. M. Haciyeva, N. C. MİKayilzadə TİBBİ
Yüklə 3,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
286
Mikroorqanizmlərin əksəriyyətinin bitki, heyvan və insan kimi tənəffüs üçün sərbəst oksigenə ehtiyacı vardır. Sərbəst oksigenin iştirakı olmadan tənəffüs edən mikroorqanizmlər anaerob adlanır. İlk dəfə belə mikrobları L.Paster öyrənmişdir. Onlar anaerob tənəffüsə o qədər uyğunlaşırlar ki, oksigenli mühit onlar üçün zəhər kimi qəbul olunur (məsələn, tetanus, botulizm çöpləri). Elə mikroblar da vardır ki, həm oksigenli, həm də oksigensiz mühitdə tənəffüs edirlər. Bunlar fakültativ (şərti) anaeroblar adlanır. Patogen mikrobların əksəriyyəti bu qrupa daxildir. Anaerob mikroblar başlıca olaraq azotsuz üzvi maddələri (karbohidratları) parçalayaraq cürbəcür məhsul¬ların əmələ gəlməsinə səbəb olur. Bu hadisəyə qıcqırma deyilir. Qıcqırmadan yeyinti sənayesində, eləcə də başqa sənaye sahələrində geniş istifadə olunur. Həmin proseslərin 0 hamısında sərbəst enerji ayrılır ki, bundan mikroorqanizm öz həyat fəaliyyətində istifadə edir. Mikrobların inkişafı və çoxalması. Mikroblar əlverişli
Eşitmə analizatoru I - 1 -qulaq seyvanı; 2-xarici qulaq keçəcəyi; 3-təbil pərdəsi; 4-orta qulaq;
II - 1) reseptorlar; 2) eşitmə siniri; 3) eşitmə nahiyəsi downloaded from KitabYurdu.org 287
16 15 14
13 Dərinin quruluşu I r
axacaqları; 3-dəri məməciyi; 4-tük; 5-ölməkdə olan epidermis; 6- inkişafda olan epidermis; 7-reseptor; 8-taktil hissəsi; 9-piy vəziləri; 10- birləşdirici toxuma lifləri; 11-tük soğanağmı büzən əzələ; 12-tük soğanağı; 13-piy hissəcikləri; 14-hissiyyat hissəsi; 15-tər vəziləri; 16-dəri venası
a) bitlərin quruluş; 1-pəncəcik hərəkətli caynaqla birlikdə; 2-baldır; 3-ağız suyu vəzisi; 4-yumurtalıq; 5-Malpigi boruları; 6-traxeyalar; 7-sinir düyünü b)
baş bitinin erkəyi; c) baş bitinin yumurtası (sirkə); ç) baş bitinin dişisi; d) paltar bitinin erkəyi; e) paltar bitinin yumurtası (sirkə); ə) qasıq biti; f) qasıq bitinin yumurtası.
'k Qansorucu həşərat 1-erkək mığmığa; 2-dişi mığmığa; 3-nəm milçəyi; 4-ağcaqanad; 5-böyük boz göyün; 6-erkək hünü; 7-dişi hünü. mühitə düşdükdə inkişaf edir və çoxalmağa başlayır. Çoxalmadan qabaq mikrobun daxilində müəyyən dəyişik¬liklər gedir. Bunun nəticəsində o, downloaded from KitabYurdu.org
288
bölünməyə hazırlanır, həcmi böyüyür. Mikroblar aləmi müxtəlif olduğu kimi, onların çoxalması da bir-birindən fərqlənir. Bakteriyalar sadə bölünmə yolu ilə çoxalır. Onlar hər 20-30 dəqiqədən bir 8 şəklində bölünürlər. Bu sürətlə bakteriyaların artması davam edərsə, beş gündə onlar bütün su hövzələrini doldura bilər. Lakin belə hallar olmur. Çünki onların çoxalmasına həmişə əlverişli şərait yaranmır, eyni zamanda onların çoxalmasına, inkişafına mane olan amillər çoxdur. Onlar sürətlə artdıqları kimi, sürətlə də tələf olurlar. Mikrobları süni surətdə artırdıqda bir neçə dövr keçirirlər.'Birinci dövrdə mühitə uyğunlaşma prosesi gedir, ikinci dövrdə həndəsi silsilə üzrə çoxalma gedir. Üçüncü dövrdə sürətlə çoxalmış mikroblarm məhv olması, çoxalması, böyüməsi paralel gedir. Bu dövr bir neçə günə qədər davam edir. Dördüncü dövr qocalma və ya sürətlə məhvolma dövrü adlanır. Bu dövrdə mühitin əlverişsizliyinin artması ilə əlaqədar mikroblar məhv olmağa başlayırlar. Bölünmədən başqa, mikroblar sporlanma, tumur- cuqlanma, cinsi yolla da çoxala bilirlər. Belə ki, göbələklər lumurcuqlanma, sporlanma, həm də cinsi yolla çoxalırlar. Cinsi yolla çoxalma ibtidailərə də xasdır. Çoxalma zamanı mikroblar bir sıra məhsullar əmələ gətirirlər ki, bunlara mikrob ifrazatı deyilir, ifrazatlar zəhərli və zəhərsiz olmaqla iki yerə bölünür. Zəhərli ifrazat toksin adlanır. Bunlara ekzo və endotoksinlər aiddir. Ekzotoksinli mikroblarda toksin xaricə çıxır ki, belə bakteriyalara toksigen bakteriyalar deyilir. Bunlara misal olaraq qanqrena, botulizm, tetanus, difteriya və skarlatina törədən mikrobları göstərmək olar. Patogen mikroblann bir çoxu endotoksinli mikroblardır. Aseptika və antiseptika Tibbdə çoxdan məlumdur ki, irinli iltihab prosesləri xəstəni əhatə edən əşyalardan, havadan, yara ilə təmasda olan ləvazimatlardan və başqa mənbələrdən həmin nahi¬yəyə düşmüş bakteriyaların fəaliyyəti sayəsində downloaded from KitabYurdu.org 289
törənir. Elmə məlumdur ki, irinləməni əmələ gətirən irintörədici mikroorqanizmlərdir. Belə bakteriyalara stafilokokklar, streptokokklar, pnevmokokklar, qonokokklar, bağırsaq çöpü, qarm yatalağı çöpü, göy irin çöpləri və s. aiddir. Orqanizm mikroblarla ekzogen (xarici mühitdən) və ya endogen (daxildən) yolla yoluxa bilər. Aseptika - orqanizmə və ya yaraya mikrobların düş¬məsinin qarşısını alan tədbirlər kompleksidir. Bunun üçün tibbi alətlərin sterilliyi əsas götürülür. Burada bir çox üsullardan istifadə edilir. Lakin yara ilə təmasda olan materialların xammalının xüsusiyyətindən asılı olaraq, fiziki üsullara daha çox üstünlük verilir, qaynatma, isti buxar, yüksək və ya aşağı temperaturdan istifadə edilir. Bu tədbirlərə palatalarıh və operasiya otaqlarının havasının, divar, döşəmə və tavanın təmiz saxlanması, xəstələrlə təmasda olan həkim və tibb işçilərinin təmizliyi, eləcə də operasiya əlcəklərinin, alətlərin sterilizasiya edilməsi, sarğı materiallarının, şpris və iynələrin sterilizasi- yası və s. aiddir. Yaraları təmizləyərkən tənzifdən sarğı materialı, bint, tampon, salfet və s. istifadə edilir, irinli sahələri təmizlədikdən sonra tənzif, salfet, kürəcik, bint və tamponlar mütləq yandırılmalıdır. Tibbdə iki növ pambıq işlənir: ağ və boz. Ağ pambıq mayeni yaxşı sorur, boz pambıq isə mayeni sormur. Pambıq mütləq sterilizə olunmalıdır. Onlar əsasən avto- klavda, xüsusi metal qutularda sterilizə edilir. Bu, buxarla sterilizasiyaya əsaslanır. Tikiş materiallarını əsasən müxtə¬lif kimyəvi məhlullarda, metal alətləri, şüşə və rezin məmu¬latları isə qaynatmaqla sterilizasiya edirlər. Bu alətlər xüsusi sterilizatorlarda sterilizə edilir. Metal alətlər sökülüb downloaded from KitabYurdu.org Yüklə 3,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|