S ь azərbaycan miLLİ elmlər akademiYASI YER elmləRİ BÖLMƏSİ

42

AŞAĞI  AZA  -  Ordubad  r-nunda kənd  adı.  Aza  kəndindən  (indi  Yu­

xarı Aza) yaranmışdır. Mənası  barədə bax:  Yuxarı Aza.

AŞAĞI  ANZOR  -  Naxçıvan  əyalətinin  Əlincə  nahiyəsində  kənd 

adı.'  Anzor (indi Yuxarı Anzor) kəndindən yaranmışdır.*

 2  Bax: Yuxarı 

Anzor.

AŞAĞI  ARALIQ  -  Şərur r-nunda  kənd  adı.  XIX  əsrə  aid  mənbədə3 

Aralıq Bəy və Aralıq Xan adlı  iki kəndin adı  çəkilir.4 Aralıq-Başkənd 

(hazırda  Yuxarı  Aralıq)  kəndindən  çıxmış  ailələrin  məskunlaşması 

nəticəsində yaranmışdır.

AŞAĞI  BUZQOV  -  Babək  r-nunda  kənd  adı.  Buzqov  (Yuxarı  Buz- 

qov)  kəndindən  çıxmış  ailələrin  məskunlaşması  nəticəsində  yaran­

mışdır.

AŞAĞI  QARXIN  -  Şərur  r-nunda  kənd  adı.  İrəvan  əyalətinin  Karbi 

nahiyəsində  (indi  Naxçıvan  MR-in  Şərur  r-nunda)  kənd  kimi  qeyd 

olunmuşdur.5  Kənd  XIII  əsrdə  monqolların  tərkibində  gəlmiş  Karkm 

türk tayfasının6 məskunlaşması  nəticəsində  yaranmışdır.  Ermənistan­

da  Eçmiadzin  r-nunda  Aşağı  Qarxun  və  Ağdaş  r-nunda Aşağı Qarxm 

kənd adları ilə eyni mənşəlidir.

AŞAĞI DAŞARX -  Şərur r-nunda kənd adı.  Daşarx (indi Yuxarı Da- 

şarx)  kəndindən  çıxmış  ailələrin  məskunlaşması  nəticəsində  yaran­

mışdır. Bax:  Yuxarı Daşarx.

AŞAĞI DANZİK  -  Şərur r-nunda xaraba kənd adı.

AŞAĞI ƏYLİS  -  Ordubad  r-nunda kənd adı.  İlkin adı "Dəşt"  olmuş­

dur.  Mənşəcə  Əylis  (indi  Yuxarı  Əylis)  kəndindən  çıxmış  ailələrin 

məskunlaşması  nəticəsində  yaranmış  və  yeni  məntəqə  Aşağı  Əylis 

adlanmışdır.  Bax:  Yuxarı  Əylis.

ARINCKƏND  -   Şahbuz  r-nunda  kənd  adı.  Bəzi  mənbələrdə  Ərinc 

kimidir. Belə bir kənd adı Qırxbulaq mahalında da qeyd olunmuşdur. 

AŞAĞI  ƏNDƏMİC  -  Ordubad  r-nunda kənd  adı.  Mənbədə  Naxçıvan 

əyalətinin  Şorlut nahiyəsində  Yuxarı  Əndəmiş  və  Aşağı  Əndəmiş  adlı 

kəndlərin  adları  qeyd  olunmuşdur.7  Ehtimal  ki,  türk  dillərində  ant  -

İrəvan əyalətinin  icmal  dəftəri,  s.  38.

2  Yenə orada,  s.  83.

3  Y enə orada.

4

Paqiryev D.D.

  Göstərilən əsəri, s.  17.

5  İrəvan əyalətinin  icmal dəftəri,  s.37.

6 

Рашид ад-Дин.

  Сборник летописей, т.  1,  кн.  I.  М;-Л.,  1952.

7  İrəvan  əyalətinin  icmal  dəftəri,  s. 148.

43

"qaravul  çəkmək",  "keşik  çəkmək"1  və  mes  "dağın  cənub  tərəfi", 

"dağın  gündüşən  tərəfi"3  sözlərindən  ibarət  olmaq  etibarilə  "Dağın 

gündüşən (cənub) tərəfində keşikçi (məntəqəsi)" mənasındadır. 

AŞAĞI KƏND - Culfa r-nunda kənd adı.

AŞAĞI UZUNOBA - Babək r-nunda kənd  adı.

AŞAĞI  SÜRMƏLİ  -  Naxçıvan  əyalətinin  Naxçıvan  nahiyəsində 

kənd adı.3 Bu kənd  Sürəməlik adlanır.

AŞAĞI  COMAQTUR  -  Naxçıvan  əyalətinin  Şərur  nahiyəsində 

kənd  adı.4  Çomaxtur  (indi  Yuxarı  Çomaxtur)  kəndindən  ayrılmış  bir 

qrup  ailənin  həmin  kəndə  məxsus  icma  torpağında  məskunlaşması 

nəticəsində  yaranmışdır.  Çomaxtur  adı  türk  dillərində  çutak  -   "tək 

təpə”5 və ter -  "yüksək dağ örüşü" sözlərindən ibarətdir.

AŞAĞI  ŞƏHRİYAR  -  İrəvan  əyalətinin  Karbi  nahiyəsində  (indi 

Şərur r-nunda) kənd adı.6

AZAD KƏND -  Ordubad r-nunda kənd adı.  Bax: «Azad».

AZAKƏND  -  Ordubad  r-nunda  kənd  adı.  Kəndin  qəbiristanlığmdakı 

bir qəbir daşı üzərində "Əl  Azadi" (Azad kəndindən olan) sözü vardır.7 

XVIII  əsrə aid  mənbələrdə  həm  Aza,  həm  də  Azad  (Azadciran)  kənd 

adları  ayrı-ayrılıqda  çəkilmişdir.  Digər  fikrə  görə,  kəndin  adı  Urartu 

mənbələrində çəkilən  və  Kiçik  Asiyada yaşaması  göstərilən Azzi tay­

fasının adındandır.*  Urartu mənbələrində Ararat vadisi Aza adlanırdı.9 1 

əsrdə  yaşamış  antik müəllif Penni  Kiçik  Asiyada Aza  toponimini qeyd 

etmişdir.10 Belə nəticə  alınır ki, Aza əhalisinin köçməsi  ilə Anadoludan 

gətirilmə  addır.  Aza  yaşayış  məntəqəsi  adı  Qərbi  Sibirdə  də  qeydə 

alınmışdır (B.Ə.Budaqov.  «Türk uluslarının yer yaddaşı», B.,  1994). 

BABƏK -  Naxçıvan  MR-də inzibati r-n mərkəzinin adı.

С.евортян Э.

  Göstərilon  osəri  ,  s.  157-158.

2 

Murzayev E.M.

  Göstorilon  osori,  s.  369.

3  Yenə  orada.

4

Yenə  orada, s.  164.

5 

Мурзаев 

M.

  Словарь народных географических терминов,  с.  621.

Умурзаков  С.Х.

  Этимологические заметки о некоторых  тоионимиках  Киргизии.  "Онома­

стика  Кир|изии",  1, Фрунзе,  1985,  с.4.

Nemulortı  M

  Azərbaycanda  pirlər.  Bakı,  1992,  s. 43.

g

Капанян Гр.

  Историко-лингвистические работы  к  начальной  истории армян.  Древняя 

Малая  Азия.  Ереван,  1956,  с.  43.

9

Арутюнян  И В.

  Биайнили.  Ереван,  1970.

Karunsyan

,  Göstərilən  əsəri,  s. 44.

---

44

BABƏK QALASI - Ordubad r-nun Bilev kəndin yaxınlığında, Gilançayın 

sağ sahilində qala adı. Xalq arasında rəvayətə görə, qala ərəb işğalına qarşı 

uzun illər (816-831) mübarizə aparmış Babəkə məxsus olmuşdur. 

BABƏKİ  - Şərur r-nunda kənd adı. Mənbələrdə Babəki-Qarxın kimidir. 

Kəndin  adı  Baba-Əxi  adından  təhrifdir.  Orta  əsrlərdə  Sufi  ordeninin 

üzvləri  sayılan  əxi  (ərəbcə  "qardaş")  adamlara  hakimlər tərəfindən  tor­

paq sahəsi və hətta yaşayış məntəqəsi bağışlanırdı. Ehtimal ki, bu əxinin 

adı  Baba  imiş.  Tarixi  mənbələrdə  Babəkin  Şərurda  qalası  olduğu  qeyd 

edilir. Ola bilsin ki, bu ad da həmin qalanın adı ilə əlaqədardır.

BABALI  -  Naxçıvan  əyalətinin  Sair-Məvazi  nahiyəsində  (indi  Culfa 

r-nunda) kənd adı.1

BABAXANQALXAN  -  Şahbuz  r-nunda  Aşağı  Qışlaq  kəndinin 

şərqində mərz adı.

BAĞIRSAQ-  Şərur r-nunda Dəroləyəz dağ silsiləsinin zirvələrindən 

birinin  adı  (hünd,  1992  m).*

 2  Dağa  gedən  yolun  bağırsaq  kimi  dolan­

bac  olduğunu  bildirir.  İstisu kurortundan  1,5-2  km.  yuxarıda yerləşən 

Bağırsaq  bulağının və Bağırsaq dağının adı  ilə mənaca eynidir. 

BAĞIRSAQDƏRƏSİ  -  Şərur  r-nunda kiçik çay  adı.  Quru  çay dərə­

sinin adıdır (uz.  33km).

BADAMQAYA - Naxçıvan əyalətinin Qışlağat nahiyəsində kənd adı.3 

BADAMLI  -  Naxçıvan  əyalətinin  Dərə-Şahbuz  nahiyəsində  (indi 

Şahbuz  r-nunda)  kənd  adı.4  "Badamlı"  mineral  bulaqların  adı  kəndin 

adındandır.

BADAMLI  -  Naxçıvan  şəhərindən  33  km  şimalda,  çoxdebitli  mine­

ral bulağın  adı.

BADAŞQAN -  Babək r-nunda kənd  adıdır.

BAZARYURD  -  Naxçıvan  əyalətinin  Dərə-Şahbuz nahiyəsində yaylaq 

adı.5  Qusar  r-nunda  Baş  Qafqaz  silsiləsinin  zirvələrindən  (Bazaryurt, 

hünd.  4126  m.)  birinin  adı  olan  Bazaryurd oronimi  ilə  mənaca  eynidir. 

Azərbaycanda, Gürcüstanda  və  Ermənistanda bir sıra  Azərbaycan - türk 

mənşəli  toponimlərdə  "bazar"  sözü  fəal  iştirak  edir.  XIX əsrdə Cənubi 

Qafqazda bu sözün iştirakı  ilə düzəlmiş  15 toponim vardı.6 Tədqiqat gös­

tərmişdir ki,  türk mənşəli toponimlərdə bazar sözü üç mənada işlənmiş­

İravan əyalətini»  ictnal dəftəri, s.  73.

2

Azərbaycan  SSR-in  izahlı  coğrafi  adlar lüğəti,  s.35.

3  İrəvan əyalətinin  icmal dəftəri, s   145.

4  Y enə orada.

5  Y eııə orada,  s.  167.

6 

Paqiryev D.D.

  Göstərilən  əsəri,  s.  31.

45

dir:  birinci,  "alış-veriş yeri" mənasında (məsələn,  Astraxanbazar -  indiki 

Cəlilabad, Seyidbazar və b.); ikinci, qədim türk mənşəli bazar, basar tay­

fasının adını əks etdirir: qırğızlarda, qaraqalpaqlarda, özbəklərdə, kalmık- 

larda  bazar,  basar  türk  tayfası  məlumdur;'  üçüncü,  dağ  adlarında  bazar 

sözü bir şeyin  (çox halda buzlaq mənşəli  daşların, yaxud vulkan mənşəli 

qaya parçalarının) bolluğunu  bildirir.  Bazaryurd dağ adlan da məhz belə 

daşlann bol olduğu yer mənasındadır.

BAYANLU  -  Ordubad  r-nun  Urmis kəndinin cənub-şərqində yer adı. 

Qədim  türk  mənşəli  Bayam  tayfasının  adını  əks  etdirir.  Uyğurlarda, 

qırğızlarda  və  türkmənlərdə  indi  də  Bayam  tayfası  vardır.2  Azər­

baycanda Daşkəsən  r-nundakı  Bayan  kəndi  Cənubi  Azərbaycanda  bir 

neçə Bayan kəndi  adlan3  ilə mənşəcə eynidir.

BAYRAMLI  -  Naxçıvan  əyalətinin  Dərə  Şahbuz  nahiyəsində  (indi 

Babək r-nunda) kənd ad ı 4

BAYRAMXAN  MƏZRƏSİ  -  İrəvan  əyalətinin  Karbi  nahiyəsində  (indi 

Şərur r-nunda) mezro (əkin yeri) adı.5 "Kosacan kəndinin yaxınlığında yer­

ləşir" (yeno orada). Bayramxan adlı birisinə mənsub əkin yerinin adıdır. 

BATABAT - Şahbuz r-nunda Qəlcyli yaylağında,  1700 m yüksəklikdə mi­

neral  bulaq,  meşə,  göl,  yaylaq  adı.  Türk  dillərində  bat  -"batdaq"  və  bət - 

"üz","səth"6 sözlərindən ibarətdir. Gölün ətrafının bataqlıq olmasını bildirir. 

BAKSAL -  Şərur r-nunda  Axura kəndinin  şimalında dağ (hünd.  1910 

m)  adı.  Qədim  türk  dillərində  bək  -   "təpə"7  və  Azərbaycan  dilində 

sal -  "hamar daş, qaya" sözlərindən ibarətdir.

BAŞBASI -  Naxçıvan şəhər inzibati ərazi vahidi.

BAŞ  KƏND  -  Culfa  r-nda  kənd.  1945-ci  ildən  sonra  Əlincə  yaxın­

lığında salınmış Əlincə kəndinə köçürülmüşdür.

BAŞBAŞI  -  Babək  r-nunda dəmiryol  stansiyasının  adı.  Stansiya  Baş- 

başı  yerli  adı  ilə  adlanmışdır.  Azərbaycanca  başı  (yuxarısı),  Yuxarı 

başı  sözlərindən  ibarətdir.

/  

'ейбуллаев Р А  О

 некоторых акрбайджанских этнотопонимах "Советская опкирафпя", 1985. №3. 

* 

Рейбумаев Р А.

  'Гомономия  Азербайджана.  Баку.  1986.

Савина I) И.

  "Утоним  в топонимии  Ирана  "Ономастика  Востока",  М„  1980.

4 ■

Irovan  oyalatinin  icmal  doftarı,  s. 169.

5  Yeno orada,  soh  38.

6 

Murzayev E M.

  Göstorilon  lüğati, s.  83.

7 

/ 'ейбуллаев P.A.

  О некоторых Азербайджанских зтнотопонимах."Советская ззнография",  1985,

№ 3.

---