S ь azərbaycan miLLİ elmlər akademiYASI YER elmləRİ BÖLMƏSİ
Yüklə 1,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
34 tZAHLI TOPONİMİK LÜĞƏT ABBASABAD - Babək r-nu Təzəkənd kəndinin cənub-qərbində qə dim qala adı.1 Abbas şəxs adından və əsli farsca abad - "yaşayış üçün yararlı yer", "oturaq yaşayış məntəqəsi"* 2 sözündən ibarətdir. Hələ erkən orta əsrlərdə fars dilindən Azərbaycan dilinə keçmiş "abad" sözü Azərbaycanda hazırda mövcud olan 38 yaşayış məntəqə adında əksini tapmışdır. Deməli, tərkibində "abad" sözü olan oykonimlər əslində Azərbaycan mənşəli adlardır. İrəvan xanlığının Vedibasar mahalında və xanlığın Sürməli mahalında Abbasabad kənd adları3 ilə mənaca eynidir. ABBAS QIŞLAĞI - Naxçıvan əyalətinin Qışlağat nahiyəsində qışlaq adı.4 "Qışlağın digər adı Vayxırdır" (yenə orada). Bax: Vayxır k. ABDAL - İrəvan quberniyasının Naxçıvan qəzasında dağ adı.5 Azər baycan və Ermənistan ərazisində bir sıra toponimlərdə "abdal" kom ponenti vardır. Abdal həm qədim türk mənşəli (hun mənşəli) tayfa nın adı,6 həm də orta əsrlərdə sufi ordenlərinə mənsub dərvişlərin adı idi. Ərəbcə abdal "mömin", "zahid", "müdrik" mənasındadır. Bu dağın adında məhz Abdal etnonimi əksini tapmışdır. Abdal bir sıra türk xalqlarının etnik tarixində iştirak etmiş tayfa adıdır. Bu tayfa başqırd, qaraqalpaq, türkmən və qazax xalqlarının tərkibində vardır.7 Tədqiqatçılara görə bu tayfa hun mənşəlidir.8 Orta əsrlərdə Türkiyə ərazisində yaşayan tayfalardan biri də Abdal idi.9 Lakin bu tayfanın Azərbaycan ərazisinə gəlib yerləşməsi vaxtı dəqiq məlum deyil. V əsrdə yaşamış suriyalı bir müəllifin Şimali Qafqazda "Hun əyalətin də" yaşayan tayfalar içərisində Abdel tayfasının adını da çəkməsin dən10 belə nəticə alına bilər ki, abdallar, hər halda, eranın əvvəllə ПагиревД.Д. Алфавитный указатель к пятиверстной карте Кавказского края. Гифлис, 1 9 1 3 ,с. 1. 2 Милнер Б.В. Персидско-русский словарь. М„ 1960, с. 1. 3 Бореи İ. Göstərilən əsəri. 4 ■ İrəvan əyalətinin icmal dəftəri. Bakı, 1996, s. 73. 5 Paqiryev D.D. Göstərilən əsəri, s. 1. 6 История Туркменской ССР, том. 1, ч. I. Ашгабат, 1957. 7 Г ейбуллаев Г.А. Топонимия Азербайджана. Баку, 1986, с. 59. g
9 Гордлевский В.А. Соч., т. Ill, М., 1962, с. 108-109. 10 Пигулевская Н.В. Сирийские источники по истории народов СССР. М-Л., 1941. с. 165. 35 rində burada məskun idilər. Musa Kalankatlının "Alban tarixi" əsə rində (VII əsr) Albaniyada yaşayan tayfalar sırasında ermənicə yazı lışda Eptal tayfası da qeyd olunmuşdur (Alban tarixi, I kitab, 8-ci fə sil). Orta əsrlərdə Qarabağda bir kənd Abdal adlanırdı. İndiki Laçın şəhərinin əvvəlki adı Abdallar idi.1 ABDALLI - Naxçıvan vilayətinin Qışlağat nahiyəsində kənd adı.2 Qədim türk mənşəli Abdal tayfasının məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. Bax: Abdal.
MR-in Şərur r-nunda) kənd adı.3 Fars dilində ab "su" və siyah "qara" sözlərindən ibarət olub, Qarasu toponiminin kalkasıdır. Bax: Qarasu.
nunda) kənd adı.4 Abdul şəxs adından və abad "kənd", "yaşayış mən təqəsi" sözündən ibarətdir. İrəvan xanlığının Qırxbulaq mahalında Abdulabad kənd adı ilə eynidir. AĞA VERDİ - Şahbuz r-nunda Kcçili kəndinin şimal-qərbində dağ adı. AĞBULAQ - Şahbuz r-nunda xaraba kənd adı. Oradakı "Ağbulaq" bulağının adındandır. AĞBULAQ - Şahbuz r-nunda kənd adı. AĞQAYA - Şahbuz r-nunda Kcçili kəndinin şimal-qərbində dağ adı. AĞQAYA - Ordubad r-nu Nürgüt kəndinin şərqində dağ adı. AĞQAYA - Babək r-nu Payız kəndinin şimal-qərbində yerləşən Çalxahdağın ən yüksək zirvəsi (1754 m). Adı «Kitabi-Dədə Qor- qud»da çəkilir («Ağ qayanın qaplanı»),
AĞM ƏT - Şorur-Dorəloyoz qəzasının Şərur sahəsində kənd adı.5 Mənbədə Əxi-Əhməd kimidir.6 Orta əsrlərdə Türkiyə ərazisində Sufi ordeni verilmiş şəxslər biri digəri üçün "əxi" (ərəbcə əxi - "qardaş") adlanırdı. Onlara vəqf kimi torpaq sahəsi və hətta kiçik yaşayış mən təqəsi bağışlanırdı. Bundan sonra həmin yer əxinin adını daşıyırdı. 1 2
4 5 6 Гейбуллаев Г.А. К з m oreнезу азербайджанцев т. 1, Баку, 1991. İrəvan əyalətinin icmal dəftəri, s. 145. Y enə orada, s. 37. Yenə orada, s. 39. Yenə orada, s. 3. Y enə orada, s. 168. 36 Adından göründüyü kimi, Axmət - Əhməd adlı Əxiyə mənsub ol muşdur. Sonralar Əxi Əhməd - Axmat formasına düşmüşdür.
MR ərazisində) kənd adı.* 2 Mənbədə kəndin Bayat elinin məskunlaş ması nəticəsində yarandığı qeyd olunmuşdur.3 AĞLA - Culfa r-nun Camaldin kəndinin cənub-şərqində dağ suay- rıcının adı. AĞRİ - Naxçıvan əyalətinin Ordubad mahalında Vənənd kəndindən cənubda kənd adı. Mənbədə kənddə 7 ailənin yaşadığı qeyd olunur. AĞRIDAĞ - Ordubad r-nunda Yuxarı Əylis kəndinin şimal-qərbində dağ adı. Y.B.Yusifov Ağrıdağ oronimini türk dillərində eqir - "ekiz", "qoşa" sözü ilə izah etmişdir.4 Osmanlı türk dilindəki ağrı - "hündür", "uca" deməkdir.5 AĞSAL - Şərur r-nun indiki Şahbulaq kəndinin şimal-şərqində qaya nın (hünd. 1924 m) adı. Azərbaycan dilində rəng bildirən «ağ» və «sal» - bütöv, hamar, yastı daş (qaya) sözlərindən ibarətdir.
adı.6 Mənası məlum olmayan "ağu" və türk dillərində tor - "yüksək dağ örüşü", "dağ vadisinin yuxarı hissəsi"7 sözlərindən ibarətdir.
adı.8
ADICAMAL - Naxçıvan əyalətinin Şərur nahiyəsində yaylaq adı.9 ANAQUT - Ordubad r-nunda kənd adı. ARAZ - Babək r-nunda kənd adı. Bakıdan 527 km-likdə dəmiryol stansiyası əsasında yaranmış və Araz çayının adı ilə adlandırılmışdır. ARPAÇAY - Şərur r-nunda kənd adı. Keçmiş adı Sovetabad idi. Paqiryev D.D. Göstərilən əsəri, s. 6. 2 Naxçıvan sancağının müfəssəl dəftəri, s. 324. 3 Yenə orada. 4 Юсифов Ю.Б. Топонимия и этническая история древнего Азербайджана. "Azərbaycan onomastikası problemlərinə dair konfransın materialları". Rakı, 1987, s. 109. 5 Ягелло И.Д. Полный арабско-персидско-русский словарь, Ташкент, 1910, с. 110. 6 Paqiryev D.D. Göstərilən əsəri, s. 6. 7 Уйгурско-русский словарь. M., 1968, с. 759; Мурзаев Е.М.С ловарь народных географи ческих терминов, М., 1984. * İrəvan əyalətinin icmal dəftəri, s. 167. 9
AZA KƏNDİ - Ordubad r-nunda Bakıdan 470 km məsafədə də miryol stansiyası əsasında yaranmış kənd adı. AZAD - Naxçıvan əyalətinin Azadciran nahiyəsində kənd adı.1 AZADKƏND - Ordubad r-nunda kənd adı. AZADCİRAN - Naxçıvan əyalətində bir nahiyənin adı.2 Əsli Azad Qiran. Orta əsrlərdə Ordubad r-nunda mövcud olmuş "Azad kəndi nin3 yaxınlığındakı Giran" mənasındadır. Giran toponimi sonralar Gilan formasını kəsb etmişdir. Bax: Xaraba-Gilan. AZNAMİR - XIX əsrdə İrəvan quberniyasının Naxçıvan qəzasında xaraba kənd adı.4 AYDAŞ - Naxçıvan əyalətinin Naxçıvan nahiyəsində məzrə (əkin yeri) adı.5 Əslində Ayıdaş, yəni "Ayıqayası". AYIDƏRƏSİ - Ordubad r-nunda Parağaçaym sağ qolunun adı. ALAGÖZ - Naxçıvan əyalətinin Sair-Məvazi nahiyəsində məzrə (əkin yeri) adı. İrəvan quberniyasının Aleksandropol qəzasında bir kənd də Alagöz adlanırdı.6 Ehtimal ki, türk dillərində ala və göz söz lərindən ibarətdir. Şimali Qafqazda Dağıstan əyalətinin Teymur- Xanşura dairəsində Ala-az, Qars əyalətinin dairəsində Alagöz kənd adları ilə7 mənaca eynidir. ALANGÖZDAĞ - Ordubad r-nu Nəsirvaz kəndinin şimal-şərqində dağ adı. Oronim türk dillərində alan - "düzən" və Azərbaycan dilin də göz - "dağın başında batıq yer”, "gözdək" sözlərindən ibarətdir.
kəndinin qərbində hündür, uzunsov formalı 5 hektarlıq təpədir. Er. əv. VII-II əsrlərə aid arxeoloji abidədir.8 Azərbaycan xalqının etnik tarixi baxımından çox qiymətli toponimdir. Bu toponim göstərir ki, Alban müəyyən bir tayfanın adıdır və bu tayfa Naxçıvan əyalətində yaşayırdı. Alban qalası (Qax r-nu Ləkit kəndi ərazisində), Gürcüstan da iki Alpan kəndi, Quba r-nunda Alpan kəndi, Ermənistanda Alpan 37
2 . İrəvan əyalətinin icmal doftori, s. 147. 3 Хамдаллах Казеина. Нузхат ал-Кулуб (Материалы по Азербайджану). Баку, 1983, с. 5 1. 4
Göstərilən əsəri, s. 8. 5 İrəvan əyalətinin icmal dəftəri, s. 168. 6 Paqiryev D.D. Göstərilən əsəri, s. 19. 7 Y enə orada. 8
Şərur axeoloji abidələri. Bakı, 1993, s. 8. Yüklə 1,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|