S ь azərbaycan miLLİ elmlər akademiYASI YER elmləRİ BÖLMƏSİ
Yüklə 1,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Q.Qeybulhıyev. Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən. Bakı, 1994. 2 Strabon.
- Bax: Книга деянии Ардашира, сына Папакана. М., 1987, с. 20
- Vəlixanlı N.M. IX-XI1 əsr, ərəb coğrafiyaşünas səyyahları Azərbaycan haqqında. Bakı, 1974. 5 Якут ач-Хамави.
6 I. NAXÇIVAN BÖLGƏSİNİN SİYASİ VƏ ETNİK TARİXİNƏ DAİR Azərbaycanın tarixən tərkib hissəsi olmuş Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisinin siyasi və etnik tarixi indiyədək xüsusi tədqiqat mövzusu olmamışdır. Yalnız son illərdə azərbaycanlıların obyektiv etnik tarixi məsələlərinə dair tədqiqatlar meydana gəlmiş və xalqımı zın mənşəyi problemində müəyyən dərəcədə aydınlıq yaranmışdır. Azərbaycan xalqının etnogenezi haqqında yeni konsepsiya burada era dan əvvəlki minilliklərdə türkmənşəli etnosların yaşadığına əsaslanır. Bu nəzəriyyə Azərbaycan ərazisində (o cümlədən Naxçıvan bölgəsin də) eradan əvvəl birinci minillikdə və eramızın birinci minilliyində qədim mənbələrdə çəkilən yer (şəhər, qala, çay və s.) və şəxs (çar, hakim, sərkərdə və s.) adlarının qədim türkmənşəli olması faktlarına əsaslanır. Burada həmin faktların bir də sadalanmasına ehtiyac yoxdur. Təkcə onu əlavə etmək olar ki, eyni ilə belə faktlar Naxçıvan bölgə sində üzə çıxarılmışdır1. Aşağıda bu barədə deyiləcəkdir. Naxçıvan bölgəsi Manna (eramızdan əvvəl IX-V1I əsrlər), Ma- day (eramızdan əvvəl VII-VI əsrlər) və Atropatena (eramızdan əvvəl IV əsr - bizim eranın III əsrinə qədər) dövlətlərinin tərkib hissəsi olmuşdur. Manna və Maday dövlətləri vaxtlarında Naxçıvan bölgəsi nin necə adlandığı müəyyən edilməmişdir. Yalnız Strabon (I əsr) bu bölgənin Basoropeda adlandığını yazmışdır ki,* 2 bu da qədim erməni mənbələrindəki Vaspurakan və ərəb mənbələrindəki Basfurcan’ adlarının qədim yunan dilində yazılış formasıdır. Vaspurakan topo nimi farscadır ki, bu da "Şahzadə Ölkəsi" mənasındadır.4 Bu ad, de yildiyi kimi, yalnız I əsrdən məlumdur və görünür, Əhəmənilər dövründə yaranmışdır. O dövrdə indiki Naxçıvan bölgəsi də bu döv lətə daxil idi. Naxçıvan adı, aşağıda deyiləcəyi kimi, Klavdi Ptole meyin əsərində eramızın II əsrindən məlumdur və yalnız şəhər adı kimi qeyd olunmuşdur. Bölgənin bu şəhərin adı ilə Naxçıvan adlan- ması XII-XIII əsrlərə aiddir.
4 7 Yuxarıda biz Vaspurakanın Atropatenaya (ondan əvvəl Man naya və Madaya) mənsub ərazi olduğunu qeyd etmişdik. İndi bu ba rədə bəzi faktları göstərmək olar. Strabon Basoropedanın ermənilər tərəfindən işğalı haqqında yazır ki, "ermənilər midiyalılardan Baso- ropedi" qopardılar.1 V əsr erməni müəllifi yazır ki, erməni çarı Arta vazd Midiyadan (burada şübhəsiz, Midiya ənənəvi addır, Artavazd vaxtında Midiya Atropatena adlanırdı) Vaspurakanı qopardı. Digər erməni tarixçisi Sebeos (VII əsr) qeyd edir ki, Naxçıvan Atropate naya aiddir (Sebeos, 16-cı kitab, 27-ci fəsil). VIII əsr müəllifi Qe- vond yazır ki, ərəblər Naxçıvanda midiyalı kəndlərini dağıtdılar.2 Əgər o vaxt Naxçıvanda ermənilər yaşasaydı, onda müəllif midiyalı əvəzinə elə erməni yazardı. Burada iki nəticəyə gəlmək olar: birinci, bu bölgə eramızdan əvvəl II əsrdən əvvəl Ərməniyyəyə daxil deyil di; ikinci, Böyük «Ermənistan dağıldıqda», bölgə yenə Atropatenaya qaytarılmışdır. Bununla da Naxçıvan bölgəsinin tarixən erməni əya ləti olması fikri inkar olunur. Eranın 111 əsrində Sasanilər sülaləsi İranda hakimiyyətə gəl dikdən sonra Atropatenanın müstəqilliyinə (daha doğrusu, canişinli yinə) son qoyulmuş və Sasanilər dövlətinə qatılmışdır.3 Lakin bölgə hələ də Vaspurakan adını saxlayırdı. Ərəb coğrafiyaçısı İbn əl-Fəqih də yazır: "Xosrov Ənuşirevan (531-579) Nəşəva (Naxçıvan - Q.B.) şəhərini bina etdirdi. Bu, (yəni şəhər) Basfurcan vilayətinin mühüm şəhəridir".4 Eyni ilə bu fikri XIII əsr müəllifi Yaqut əl-Həməvi do vermişdir: "Басфурджан - округ в Арране, главный город которого Нашава; он же Нахджуван, построенный Ануширваном одновре менно с Баб ал Абвабом".5 Sasanilər bu əyaləti tabe etdikdən sonra oranı canişinlər idarə edirdi. Sasanilərin hakimiyyəti illərində bu bölgə İran-Roma toq quşmalarının meydanına çevrilmişdi. Sasani şahı II Şapur 364-367-ci illərdə Romanın təsir dairəsinə düşmüş əyalətə hərbi səfər təşkil edərək oranı talan etmişdi.6 V əsr erməni müəllifi Favst Buzand yazır
Yüklə 1,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|