S ь azərbaycan miLLİ elmlər akademiYASI YER elmləRİ BÖLMƏSİ
Yüklə 1,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- История Армении Фавста Бузанла. Гренам, 1053, с. 134. 2 Пахомов Е.А.
- Азербайджан в VII-IX вв. Баку, 1965.
- Серия литературы, языка и искусства". 1987, № 2; Qeybullayev Q.Ə. Azərbaycan türkləri
- История Армении Моисея Хоренского. Перевод с древно-армяиского Н.Омина. M., 1858, с. 68. 2 Favst Buzaml.
8 ki, Şapur oradan 18 min ailə əsir tııtub İrana aparmışdı.' 387-ci ildə İran ilə Roma arasında sülh müqaviləsi bağlanmış və müqavilənin şərtlərinə görə Naxçıvan əyaləti yenə Sasanilər dövlətinə qatılmışdı. Naxçıvanda yenə Sasani canişinliyi bəıpa edilmişdi. Naxçıvan şəhə rində zərbxana da vardı. Naxçıvanda VI əsrdə kəsilmiş metal pul üzərində "Naxç" sözü vardır.* 2 654-cü ildə Naxçıvan bölgəsi ərəb ordusu tərəfindən işğal olundu.3 Ərəb sərkərdəsi Həbib ibn Məsləmə Naxçıvan şəhəri ilə müqavilə bağlamışdı. Bu müqavilədə diqqəti cəlb edən bir cəhət odur ki, naxçıvanlılar maq (məcus) adlandırılır, məbəd və kilsələrin mövcudluğu göstərilir. Buradan aydın olur ki, bölgənin əhalisi o za man həm atəşpərəst, həm də qismən xristian idi. Naxçıvan bölgəsin də atəşpərəstlərin olduğu bir də onunla sübut olunur ki, Babək hərə katı vaxtında (816-836-cı illər) Naxçıvan xürrəmilərin təsir dairəsinə daxil idi. İndi isə Naxçıvan bölgəsində əhalinin etnik tarixinə nəzər salaq. Yuxarıda qeyd etdik ki, Naxçıvan bölgəsi tarixən Cənubi Azərbaycan ərazisində mövcud olmuş dövlətlərin tərkibində olmuş dur. Həmin dövlətlərin türkmənşəli etnosların siyasi qurumları olma sı artıq şübhə doğurmur.4 Şübhəsiz ki, Cənubi Azərbaycan ərazisində yaşamış bu tayfalar həm də Naxçıvan bölgəsində məskun idi. Bu, yalnız məntiqi nəticədir, lakin bu nəticəni təsdiqləyən faktlar vardır. Bu faktlar həm bu bölgədə yaşayanlar barədə məlumatlar, həm də bölgənin qədim toponimləridir.
Yuxanda dedik ki, Naxçıvan bölgəsi erkən orta əsrlərin sonla rında Naxçıvan şəhərinin adı ilə adlanmağa başlanmış və Vaspurakan (Basfurcan) adı unudulmuşdur. Ona görə də Naxçıvan adının aydm- laşdırılmasınm prinsipial əhəmiyyəti vardır.
4
Ранние контакты Месопотамии с северо-восточными странами. (Приур- мийская зона). “Вестник древней истории1'. 1987, № I , yeııə onun: К значении древних топонимов в изучении этнической истории Азербайджана, “Известия АН Азерб. ССР. Серия литературы, языка и искусства". 1987, № 2; Qeybullayev Q.Ə. Azərbaycan türkləri nin təşəkkülü tarixindən. Bakı, 1994; Azərbaycanlıların etnik tarixinə dair. Bakı, 1994. 9
Ptolemeyin "Coğrafi təlimnamə" əsərində çəkilmişdir (Ptolemey, V, 12). Müəllif onu Erməniyyədo şəhər kimi qeyd edir. Bu məlumat erməni tədqiqatçılarının Naxçıvan şəhərinin və Naxçıvan bölgəsinin tarixən ermənilərə monsub olmasını demək üçün əslində yegano fakt dır. Lakin Ptolemeyin bu məlumatı er. əvvəlki II-I əsrlərə aiddir. O zaman həqiqətdə də Ərməniyyo ölkəsinə Bosoropeda (Vaspurakan) da qatılmışdı, lakin dövlət dağıldıqda elə er. əv. I əsrdə bölgə Atro patenaya qaytarılmışdı. Ptolemeyin qeyd etdiyi Naksuana admın yerli tələffüz forması nı müəyyən etmək çətindir. Ona görə ki, yunan dilində "ç" səsi ol madığına görə müəllif onu "s" səsi kimi verməli idi; digər tərəfdən, ehtimal etmək olar ki, onun, yaxud istifadə etdiyi məlumatın vaxtında şəhər həqiqətdə də elə Naksuana adlanırdı, başqa sözlə, "s" səsi köklüdür. Ptolemey bu adın sonuna "a" səsini əlavə etmişdir. Lakin V əsr erməni müəllifi Moisey Xorenski artıq "Naxçıvan" formasını qeyd edir.1 Naxçıvan adını digər V əsr erməni müəllifi Favst Buzand da çəkir.2 Buradan görünür ki, göstərilən əsrlərdə artıq yerli tələffüz forması "Naxçıvan" idi. Diqqəti bu cəlb edir ki, IX-X11I əsr ərəb müəllifləri (oI-Bala- zuri, İbn əl-Fəqih, İbn Xordadbch, İbn Rüstə və b.) "Naxçıvan" adını hər yerdə Naşava kimi qeyd edirlər. Hətta əslən naxçıvanlı olan M ə həmməd ibn Hinduşah Naxçıvani də "Nəşəva" formasını qeyd etmiş dir. Xl-XII əsrlərdən sonra Naşava (yaxud Naşəva) adı ortadan çıxır və Naxçıvan adı onu əvəz edir. XIII əsr müəllifi Yaqut əl-Homəvi yazır: "Naşava Azərbaycanda şəhərdir, yaxud bəzilərinin dediyi kimi, Arrandadır. O, Ərməniyyə ilə həmsərhəddir. Xalq içərisində Nax- cuvan, yaxud Naxçivan kimi məşhurdur.3 Bu melumatda bizim üçün qiymətli bir cəhət vardır: erkən orta əsrlərdə ad məhz Naksuan (yu xarıda deyildiyi kimi, Ptolemey bu adın sonuna "a" sosini əlavə edə rək "Naksuana" kimi yazmışdır) kimi "Nakçuvan" formasında idi, yəni, Ptolemeydə olduğu kimi, "s" səsindən sonra "u" səsi qalırdı. Bu faktın prinsipial əhəmiyyəti vardır, çünki aşağıda deyiləcəyi kimi, bu toponimdə türk dillərindəki "su" və onun fonetik forması olan "çu"
Yüklə 1,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|