S, Qorayevning «Toponimika» qo'llanmasi toponimikaning ilmiy-nazariy asoslariga feamda O'zbekiston toponimiyasiga bag'ishlangan va shubhasiz, ijtimoiy hajitda gujnanitar fanJaming eng dolzarb
Yüklə 0,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
| kom (gom), kam, kern,
eroniy tillarda «daryo», «soy», «kanal» yoki «kiraverish» («og'iz») ekanini aytib o'tish joiz. Chimyon toponimi va umuman Toshkent viloyatining togii qismidagi ko'pgina joy nomlari Farg'ona vodiysidan ko'chib kelgan aholi tomonidan qo'yilgan degan malumot bor. Zarkat (Zarkent), Parkat (Parkent), Nanay, Burchmulla kabi nomlar shular jumlasidan. Farg'ona tumanida Chimyon shaharchasi, Qo'rg'ontepa tumanida Chimyon qishlog'i bor. Farg'onadagi Chimyonni tojikcha talaffuz asosida ruslar Chimion, Bo'stonliqdagi Chimyonni esa o'zbekcha talaffuz asosida Chimgan yozib kelishadi. Chim-chem unsuri o'zbekchada ko'p marta takrorlanadi. Chem (chim) sug'd tilida «g'ov», «to'siq», «ihota», «qo'rg'on» degani. H.Hasanov «Devonu lug'otit turk»dagi «o'tloq» ma'nosidagi
so'ziga nisbat berib, Chimyon toponimini «serchim joy» deb izohlagan. Tyanshan tog'larining viloyat hududidagi qismida Bodeka-tim, Pidsr, Shalsrez, Chodak, Shavvoz, Yaxak, Hovla kabi o'zbeklar uchun tushuniksiz forscha-tojikcha oronimlar ham uchraydi. 1:200 000 masshtabli xaritada viloyat hududida 80 dan ortiq oronimik obyektlar – tog', tizma, dovon nomlari qayd qilingan. Shulardan 1/4 qismi dovonlar, qolganlari tog'lar va tizma tog'lardir. Oronimlarning ko'pchiligi turkiy nomlardan iborat. Shunisi qiziqki, oronimlar orasida asosiy hisoblangan
atamasi bir necha martagina uchraydi: Bobotog', Qoratog, Bukirtov, Toshtov, Charxtov (charx qumi yasaladigan tosh). Tog'da yashaydigan aholi ko'proq tosh so'zini ishlatadi: Odamtosli (shaklan odam gavdasiga o'xshaydigan qoya), Tektosh, Gyuatesh (yaltiroq qoya), Toshtepa, Uchtosh (uchta cho'qqi), Qayirtosh, Qoratosh (Qora qoya), Tosh-tov (qoyali tog') kabi. Yana
- «tor dara» (Oqqapchig'ay), qurum-qurum - «tog'
yonbag'irlaridagi toshlar uyumi» (Qo'rumjo'l) kabi oronimik atamalarni aytib o'tish mumkin.
Yuqorida tilga olingan indikatorlardan tashqari oronimik leksikada o'simlik nomlari ham anchagina uchraydi: Archali, Terakli, Yakkapista s O'rikbel, Qoratutlioshi, Qoraqushxona, Qo'ng'irbuqa va hokazo. Toshkent viloyati respublikada suv resurslariga eng boy viloyatdir. Sirdarayoning o'rta oqimi, uning yirik irmoqlari - Chirchiq (irmoqlari Chotqol, Piskom, Ugom, Ko'ksuv), Ohangaron viloyat hududidan oqib o'tadi. Bu dayolarning har biriga yana qancha soy-jilg'alar qo'shiladi. Umuman olganda viloyat hududida juda ko'plab katta-kichik daryo, soylar, jilg'alar bor. Buloq, chashmalar, quduqlar ham anchagina. Tabiiy geografik obyektlar katta-kichik bo'lsa ham, toponimlarning katta-kichigi bo'lmaydi. Makrotoponim ham, mikrotoponim ham muayyan bir ma'noni anglatadigan so'zlar. Viloyatning eng katta daryosi Chirchiq nomining «Kichik Sir» deb izohlangani ma'lum (lug'atga qarang). Parkent tumanida
degan soy bor. Ma'lumki, harom-zoda yoki
nikohsiz ota-onalardan tug'ilgan bolani bildiradi va bu so'z «yaramas», «iflos», «ablah» ma'nolarini ham anglatadi. Tez-tez toshib tevarak- atroflami vayron qilib turgani sababli, xalq bunday soyni nafrat bilan haromzoda deb atagan bo'lishi mumkin. Respublikamizda Tentaksoy degan bir necha suv obyekti bor. Parkent tumanidagi bir soy ham shunday ataladi. Bunday soylar, oshib-toshib yo'1-ko'priklarni buzib, ekinzorlarni bosib ketishgan. Xuddi shunday Yuguriksoy (Parkent tumani) «shoshib-pishib tez oqadigan», Sargardonsoy (Bo'stonliq tumani) o'zanini tez-tez o'zgartirib turadigan soy ma'nosini anglatadi. Navoiy tumanida Sargardonqum degan qumlik bor, bu yerda qum tepalari – barxaftlar tez-tez o'z o'rnini o'zgartirib turadi, Tovoqsoy (Bo'stonliq tumani). Bu nomning kelib chiqishiga shaklan ulkan tovoqni eslatadigan chuqurlikdagi buloqdan chiqadigan suv sabab Baxmal tumanida Tovoqbuloq degan buloq bor. Bo'stonliq tumanidagi bir soy ruscha xaritalarda Navalisay deb yozilgan. To'g'risi Novalisoy bo'lishi kerak. Yüklə 0,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|