S, Qorayevning «Toponimika» qo'llanmasi toponimikaning ilmiy-nazariy asoslariga feamda O'zbekiston toponimiyasiga bag'ishlangan va shubhasiz, ijtimoiy hajitda gujnanitar fanJaming eng dolzarb

jo'ba 

(jo'va)  «bozor,  rasta»  degan  so'z.  Buxoroda 

Jo'bai  baqqolon  

«baqqollar bozori» bo'lgan. Eronda Jo'bai jadid – «yangi bozor» degan toponim bor. 

Yalang'och – Shayxontohur dahasi mavzelaridan biri. Yalang'och laqabli avliyo 

nomidan kelib chiqqan. 

O'rda  –  O'rta  Osiyo  xonliklarida  xonning  qarorgohi.  Toshkentning  Navoiy 

ko'chasi boshidagi O'rda degan joyda XIX asr boshlarida Qo'qon xoni noiblari o'rda 

qurdirgan. 

Qoramurt – Shayxontohur dahasi mavzelaridan birining nomi. 

Qoramurt 

o'zbek 

urug'laridan biri, ma'nosi «qora mo'ylovli» demak. 

Toshkent  shahridagi  tabiiy  va  madaniy,  sun'iy  obyektlar  nihoy-atda  xilma-xil. 

Shahar  ichki  obyektlarining  nomlari 

urbonimlar 

deyiladi.  Bunday  obyektlar  shahar 

tarkib topgan davrdan boshlab paydo bo'lgan. 

Ana shu obyektlaming aksari qismi yo'qolib ketgan bo'lsa ham xalq xotirasida, 

qo'lyozmalar  va  boshqa  yozma  yodgorliklarda  ulaming  nomlari  saqlanib  qolgan. 

Ularning har biri shahar tarixining zarralaridir. 

Shahar  toponimlarining  eng  ko'p  sonlisi  ko'cha-ko'ylar  nomlaridan  iborat. 

Toshkent ko'chalarining soni va nomlari har doim o'zgarib turgan. Poytaxt ko'chalari 

nomi va sonini Toshkent shahar Obodonlashtirish Bosh boshqarmasi tomonidan 1978 

yilda nashr  etilgan  ma'lumotnoma  bilan oradan  chorak  asr  o'tgandan  keyingi  ro'yxat 

materiallarini solishtirsak, katta tafovutni ko'rish mumkin. 

1978  yilgi  nomlarning  ko'pchiligi  kommunistik  mafkura,  ruslashtirish  siyosati 

ruhi bilan sug'orilgan edi. Ma'lumotnomada jami bo'lib 3253 ko'cha soni keltirilgan. 

Lekin  mustaqil  nomlar  soni  1500  dan  oshmaydi.  Buning  sababi  shundaki,  katta 

ko'cha  ham,  tor  ko'cha  ham,  berk  ko'cha  ham  bir  nom  bilan  atalgan;  masalan,  bitta 

ko'cha, 2 ta tor ko'cha, 2 ta berk ko'cha Ashrafiy, nomi bilan atalgan.  

Guliston 

nomi  ko'chalar  bo'yicha  eng  ko'p  takrorlangan.  Bosh  Guliston 

ko'chasining  yonida  1-Guliston,  2-Guliston,  3-Guliston...  10-Guliston  ko'chalari, 

---

shuningdek,  4  ta  Guliston  tor  ko'chalari  va  bitta  Guliston  berk  ko'chasi  mavjud 

bo'lgan. 

1500  nomning  uchdan  bir  qismi  antropotoponimlar  –  kishilarning  ism-

familiyalari,  iaqablari,  taxalluslari  bilan  atalgan  toponimlar  edi.  Shu  500  nomdan 

aksari  qismi  –  280  ga  yaqini  rus  familiyalari  edi,  ular  orasida  partiya  va  davlat 

arbobiari, fan va madaniyat arboblari, qahrarnonlar, chor generallari asosiy o'rin tutar 

edi.  Jumladan,  Aleksandrov,  Babushkin,  Blyuxer,  Budyonniy,  Vereshchagin, 

Vrevskiy,  Vishinskiy,  general  Petrov,  Grishin,  Dobrolyubov,  Jdanov,  Jukovskiy, 

Ilich,  Kadishev,  Kalinin,  Kirov,  Kotovskiy,  Kuropatkin,  Krenkel,  Krupskaya, 

Kuybishev, Kutuzov, Lazo, Lenin,  Malinovskiy, Shumilov va hokazo. 

Toshkentda  kishi  nomlari  bilan  atalgan  500  ko'chada  o'zbekcha  antroponimlar 

soni 130 dan oshmagan. O'zbek tarixi, madaniyati va adabiyotida  ulkan rol o'ynagan 

shaxslardan  anchagina  qismining  nomlari  poytaxt  ko'chalarida  o'z  aksini  topgan. 

Lekin  o'sha  vaqtdagi  hukmron  mafkura  va  siyosat  nuqtayi  nazaridan  o'nlab  buyuk 

namoyandalarning nomlari Toshkent ko'chalaridan o'rin olmagan. 

O'zbekiston  poytaxti  ko'chalaridan  250  tasi  ruscha  so'zlar  bilan  atalgan  edi: 

Abrikosoviy,  Agroshkola,  Bogarnaya,  Vishnevaya,  Vostochnaya,  Golubaya, 

Gornaya, 

Groznaya, 

Dalnaya, 

Duboviy, 

Jarkiy, 

Zapadnaya, 

Zimnyaya, 

Industrialnaya,  Kalinovoy, Kishechniy kabi. 

Bu kabi toponimik nomuvofiqlikka mustaqillik yillarida chek qo'yildi. 

Ilmiy poydevori chuqur bo'lmagan har qanday ustqurma bir kun barbod bo'ladi. 

Sovet  davlati  parchalanib  ketgandan  keyin  joy  nomlari  milliy  qadriyat 

qatlamlaridan  bin  sifatida  qaralib,  mustaqil  toponimik  siyosat  yurgizila  boshlandi, 

xalq,  tarixi,  madaniyati, tiliga  aloqador  bolmagan  shahar  va  qishloqlar,  ko'chalar  va 

boshqa geografik obyektlaratag nomlari o'zgartirila boshlandi, tarixiy nomlar tiklandi, 

qayta norafandi. 

1989  yilda  o'zbek  tiliga  davlat  tili  maqomi  berilishi  geografik  obyektlarni 

nomlash  va  qayta  nomlash  siyosatida  ham  burilish  nuqtasi  boldi,  toponimlarni 

milliylashtirish  harakati  boshlandi.  1990  yilda  «Moskva»  mehmonxonasining  shu 

joyning tarixiy  nomi  bilan  «Chorsu»,  Kalinin deb  atalib  kelingan  ko'chaning  azaliy 

nomi Eski Jo'va deb nomlanish bu borada qo'yilgan dastlabki qadam bo'ldi. 

Toshkent shahar hokimligi qoshida Toponimiya komissiyasining tuzilishi, unga 

taniqli  olimlar  –  toponimshunoslar,  tarixchilar,  tilshunoslar,  shuningdek,  yozuvchi-

shoirlar  va  boshqa  jonkuyar  mutaxassislarning  jalb  qilinishi  (1992)  komissiya 

ishining jonlanishiga imkon berdi. 

1989  yildan  2003  yil  oktabr  oyigacha  Toshkentdagi  mustaqil  nomlarga  ega 

bo'lgan ko'chalardan 1000 ga yaqin ko'cha qayta nomlandi. 

Nomi o'zgartirilgan ko'chalarnmg qariyb uchdan bir qismiga Ahmad Yassaviy, 

Bahouddin Naqshband, Imom at-Termiziy, Mahmud Torobiy, Jaloliddin Manguberdi, 

Amir  Temur,  Bobur,  Husayn  Boyqaro,  Teimur  Malik  kabi  buyuk  shaxslarning 

nomlari  berilib  poytaxt  toponimiyasida  abadiylashtirildi.  Shu  bilan  birga  Maxtor 

Avezov, Betxoven, Maxatma Garni, Neru, Lev Tolstoy, Chiexov kabi klassiklarining 

nomlari Toshkent ko'chalarini bezab turibdi 

Fikrimizcha,  ko'chalarga  mashhur  kishilarning  nomlarini  qo'yish  tomoyiliga 

katta o'rin berilmaslik kerak. Toshkent ko'chalarida Afrosiyob, Belariq, Beshqo'rg'on, 

---

Boyqo'rg'on,  Bo’zbozor

s

  Jarariq,  Taxtapal,  tepamasjid,  Tikariq,  Tuyatortar, 

Xirmontepa,  Childituron,  Chuqursoy,  Shohidontepa,  Sho'rtepa,  Yakkachinor, 

Yalang'och,  Qo'shqo'rg'on  kabi  150  dan  ortiq  tarixiy  nomlarning  tiklanishi  shahar 

Toponimiya komissiyasining nom qo'yish sohasidagi katta amaliy yutug'idir. 

4.

  Toshkent  viloyati  respublikaning  shimoli-sharqida.  Shimoldan  va  shimoli-

g'arbdan  Qozog'iston  Respublikasi,  shimoli-sharqdan  Qirg'iziston  respublikasi, 

sharqdan  Namangan  viloyati,  janubdan  Tojikiston  respublikasi,  janubi-g'arbdan 

Sirdaryo  viloyati  bilan  chegaradosh.  Tarkibida  15  tuman  (Bekobod,  Bo'ka, 

Bo'stonliq,  Zangiota,  Oqqo'rg'on,  Ohangaron,  Parkent,  Piskent,  Toshkent,  Chinoz, 

Yuqori  Chirchiq,  Yangiyo'l,  O'rta  Chirchiq,  Qibray,  Quyi  Chirchiq),  15  shahar,  20 

shaharcha bor. Uzoq tarixiy taraqqiyot davomida vohaning tekislik va tog'li yerlarida 

yashagan o'troq aholi ko'chmanchi va yarim o'troq chorvador qabilalar bilan yonma-

yon  va  aralash  yashagan.  Tub  aholisi  asosan  o'zbeklar  bo'lib, shuningdek, qozoqlar, 

quramalar, tojiklar va qirg'izlar ham ko'pchilikni tashkil etadi. 

Toshkent  viloyati  hududi  qadimgi  madaniyat  o'chog'i  bo'lgani  bois  qadimgi 

tarixiy nomlar ko'p uchraydi. 

Toshkent deganda qadimdan katta shahargina emas, balki shu nomdagi tarixiy-

madaniy mintaqa ham tushunilgan. Shu bilan birga shahar hamda uning tevarak-atrofi 

tarix davomida turlicha nomlar bilan atalgan. Toshkent vohasining eng qadimiy nomi 

Choch  (Chochiston)  ilk  bor  262  yilda  Eron  podshosi  Shopur  I  ning  «Zardushtiy 

Ka'basi»  toshida  qayd  qilingan.  Ayni  vaqtda  Toshkent  vohasini  o'rab  turgan  tog'lar 

ham 

Choch 

deb  atalgan  (Choch  arab  manbalarda  Shosh  shaklini  olgan).  Shahar  va 

mintaqaning Toshkand deb atala boshlaganiga 10 asrdan oshdi. 

Choch  milodning  dastlabki  asrlarida  Qang'  (Qanguy)  davlati  tarkibiga  kirgan, 

bir  necha  asr  davomida  esa  haytallar  (eftalitlar)  davlati  tarkibi  bo'lgan.  VI  asr 

oxirlarida  Turk  xoqonligi  haytallami  tor-mor  qilib,  Movarounnahr  qatorida  Chochni 

ham o'z tasarrufiga oladi. 

Xilma-xil  xalqlar  yashagan  uzoq  o'tmishli  o'lkaning  toponimlari  lisoniy  va 

xronologik  jihatdan  turlicha  bo'lishi  tabiiy.  O'lkada  eroniy,  so'g'diy  nomlar  eng 

qadimiy sanaladi. 

Hozirgi  Toshkent  shahri  va  viloyati  toponimlarining  aksari  qismi  turkiy  

(o'zbekcha)  nomlardir. 

Mintaqadagi  turkiy  toponimlarning  bir  qismi  bundan  10  asr  oldingi  yozma 

manbalarda  tilga  olingan:  Toshkand,  Obliq  (Abrlig'),  Iloq  (Ay-loq),  Itlox,  Jadg'ol 

(Chatqol), Sobliq (Soyliq), Jabg'ukat (Jabg'ukas), Xotunkat (Xotunkas) va boshqalar 

shular jumlasidandir. 

Toshkent  viloyati  toponimiyasining  xarakterli  xususiyati  shundaki,  bu 

mintaqada  etnotoponimlar  anchagina  uchraydi.  Bu  mintaqada  yashagan  etnik 

guruhlarning  aksariyati  vaqt  o'tishi  bilan  turg'unlashib,  etnik  nomlarini  unutganlar, 

lekin ularning nomlari joy nomlari etnotoponimlar shaklida bizgacha saqlanib qolgan. 

Toshkent viloyati hududida