Materiklar va okeanlar tabiiy geografiyasi
Yüklə 195,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “MATERIKLAR VA OKEANLAR TABIIY GEOGRAFIYASI” o‘quv kursining “JANUBIY AMERIKA MATERIGIGA UMUMGEOGRAFIK TAVSIF”
| A.AVLONIY NOMIDAGI XALQ TA’LIMI MUAMMOLARINI O‘RGANISH VA ISTIQBOLLARINI BELGILASH ILMIY-TADQIQOT INSTITUTI “UZLUKSIZ KASBIY RIVOJLANTIRISH – 2022” loyihasi “FANDAGI YANGILIKLAR, FANNI O‘QITISHNING DOLZARB MASALALARI” moduli bo‘yicha “MATERIKLAR VA OKEANLAR TABIIY GEOGRAFIYASI” o‘quv kursining “JANUBIY AMERIKA MATERIGIGA UMUMGEOGRAFIK TAVSIF” mavzusidan ma’ruza matni Toshkent 2022 Mavzu: Janubiy Amerika materigiga umumgeografik tavsif Reja: 1. Janubiy Amerika materigini o‘rganilishi tarixi 2. Geologik tuzilishi va foydali qazilmalari 3. Iqlimi va ichki suvlari Yangi Dunyoni dastlabki kashf etilgan vaqti hozirga qadar ham uncha aniq emas. Olimlarning fikricha Amerika qirg‘oqlariga Yevropaliklar ham Afrikaliklar ham suzib borishgan va yangi yerlar bilan tanishishgan. Skandinaviyada yashagan vikinglar ming yillar ilgari dengizlarda suzib yurganlarida okean ortidagi notanish qirg‘oqlarga borib qolganliklari ma’lum. Lekin vikinglar Yangi Dunyoni kashf etganliklarini o‘zlari ham bilishmagan va bundan buyuk kashfiyotlar to‘g‘risidagi tushunchalar keyinchalik butunlay unutib yuborilgan. Vikinglarning suzishlaridan besh yuz yil keyin yevropalik dengizchilar okean ortidagi materikni qaytadan kashf etishga muvaffaq bo‘ldilar. XV asr oxiri va XVI asr boshida fanning hamda dengizda suzishning rivojlanishi Buyuk geografik kashfiyotlarga olib keldi. Amerikaning qayta kashf qilinishi Hindistonga, ya’ni Janubiy va Sharqiy Osiyoga g‘arbdan suv yo‘li orqali borishni maqsad qilgan Xristofor Kolumb ekspeditsiyasidan boshlandi. U Yerning shar shaklida ekanligini hisobga olib, 1492-yilda g‘arbga tomon suzishni boshlaydi. X.Kolumb Atlantika okeanidan suzib o‘tayotgan vaqtda Shimoliy Passat oqimlarini, Sargasso dengizini, bir qancha orollarni kashf etadi, materikka chiqadi. 1498-yilda X.Kolumb Trinidad orolini va Janubiy Amerikaning Orinoko deltasi atrofidagi yerlarni tekshiradi. 1499-1501-yillarda uyushtirilgan ispan ekspeditsiyalarida ishtirok etgan Amerigo Vespuchchi, A.Nino, A.Oxeda va R.Bastidaslar materikning shimoliy sohillarida ilmiy tekshirish ishlarini amalga oshirdilar. Tabiatga qiziquvchan va ilmiy kuzatishlarni olib borgan A.Vespuchchi yangi kashf etilgan yerlarni dastlabki geografik tafsilotini yozdi. 1500-yilda ispanlardan V.Pinson va D.Lepe boshchilik qilgan ekspeditsiyalar hamda portugallik P.A.Kobral rahbarlik qilgan ekspeditsiya Janubiy Amerikaning sharqiy sohillarini kashf etishdi. 1507-yilda lotaringiyalik kartograf M.Valdzemyuller janubiy materikni florensiyalik Amerigo Vespuchchi sharafiga Amerika deb atashni taklif qildi. 1541-yildan keyin bu nom Shimoliy Amerika uchun ham rasm bo‘ldi. 1516-yilda ispaniyalik dengizchi sayyoh H.D.Solis Urugvay va Parana daryolarining quyi oqimidagi yerlarni tekshirdi va geografiyaga oid materiallarni to‘pladi. 1520-yilda F.Magellan boshliq ispan ekspeditsiyasi materikning janubiy qirg‘oqlarigacha suzib bordi va Patagoniya (hozirgi Magellan) bo‘g‘ozi orqali Tinch okeanga chiqdi. Bo‘g‘ozning janubidagi joylarni Magellan Olovli Yer deb atadi. Janubiy Amerika tabiatini kompleks tekshirgan dastlabki olimlardan biri nemis geografi va sayyohi Aleksandr Gumboldtdir. U fransuz botanigi E.Bonplan bilan birga 1801-yilda Janubiy Amerika tabiatini har tomonlama mukammal o‘rganish uchun ekspeditsiya tashkil etdi. A.Gumboldt materikning dastlabki geologiya kartasini tuzdi, g‘arbiy qirg‘oqlar tabiatini tasvirlab yozdi, qirg‘oq yaqinidagi dengiz oqimini o‘rgandi va bu oqimning sohil bo‘yi iqlimiga ta’sirini izohlab berdi. U And tog‘lari tabiatini o‘rganib, balandlik mintaqalik g‘oyasini ilgari surdi. Janubiy Amerika tabiatini tadqiq etishda rus sayyohlari ham o‘z hissalarini qo‘shdilar. XIX asrning boshida N.G.Rubsov va G.I.Langsdorf boshchiligidagi ilmiy safar xodimlari Braziliya tog‘ligida ilmiy tekshirish ishlari olib bordi. Ilmiy safar ishtirokchilarining asosiy maqsadi Braziliya tog‘ligining ichki rayonlari tabiiy sharoitini hamda tubjoy aholisining etnografik xususiyatlarini o‘rganish edi. Bu maqsad ular tomonidan to‘liq amalga oshirildi. Botanik olimlardan N.I.Vavilov 1932-1933 yillarda materikka ilmiy safar uyushtirib, u yerda dehqonchilikning qadimgi o‘choqlarining geografik markazlarini va vatani Janubiy Amerika bo‘lgan bir necha tur madaniy o‘simliklarning kelib chiqishini aniqladi. Yüklə 195,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|