I
BO‘LIM
DINAM IK BIOKIMYO ASOSLARI
1-BOB
M ODDALAR ALMASHINUVI
1.1. M oddalar almashinuviga kirish
Termodinamika nuqtayi nazaridan
inson organizmi ochiq tizim,
y a’ni tashqi m uhit bilan materiya va energiya almashuvchi tizimdir.
Shu bilan birga organizm tirik tizimdir. Tirik tizim o ‘z-o‘zini
qayta tiklovchi, o ‘z-o‘zini tashkillovchi, atrof-muhit bilan o ‘zaro
faol aloqa qiluvchi qismlar yig‘
indisi sifatida qaralib, u quyidagi
spetsifik belgilarga ega:
1)
diskretlik (tirik tizim alohida qismlardan iborat)
va yaxlitlik
(tizimning barcha qismlari o ‘zaro ta ’sirlashadi);
2)
strukturalanganlik;
3)
antientropik y o ‘nalish;
4)
ochiqlik (tizim tashqi muhit bilan energiya va modda
almashinadi);
5)
kimyoviy tarkibning birligi (tirik tizimning 98
foizi quyidagi
6 elementga to ‘g ‘ri keladi: kislorod (62 %), uglerod (20 %), vodorod
(10 %), azot (3 %), kalsiy (2,5 %) va fosfor (1,0 %));
6)
o ‘z-o‘zini boshqarish (tizimning fiziologik ko'rsatkichlarini
bir maromda ushlab turish) va o ‘z-o‘zini tashkillashtirish (o‘z
boshqaruv tizimi strukturasining o ‘zgarishi hisobiga tashqi muhitning
o ‘zgarayotgan sharoitiga moslashish);
7)
ko‘payish;
8)
o ‘zgaruvchanlik;
9)
o ‘sish va rivojlanish qobiliyati;
10) qo‘zg‘aluvchanlik.
8
Tirik organizmda moddalar almashinuvi quyidagilami o ‘z
ichiga
oladi:
a)
atrof-muhitdan moddalaming organizmga kirishi (oziqlanish
va nafas olish);
b)
moddalaming organizmda harakatlanishi va o ‘zgarishi
(oraliq almashinuv);
d) almashinuvning oxirgi mahsulotlarini chiqarish.
Organizmga moddalaming kirishi va metabolizmning oxirgi
mahsulotlarini ajratish birgalikda organizm
va atrof-muhit bilan
modda almashinuvini tashkil qiladi. Quyiadgi jadvalda insonda
moddalar
almashinuvini
tavsiflab
beruvchi
ba’zi
kattaliklar
keltirilgan.
Dostları ilə paylaş: