Saçmalıklar Çağı
Yüklə 1,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
Aurelius– fazlasıyla dünyadaydılar. Aurelius imparator, Seneca varlıklı bir banker (muhtemelen felsefe yazmış tek banker), Epiktetos azat edilmiş bir köleydi. Ve yaşadıkları ortam geç döneme ait, bizimkine birçok benzerlik taşıyan, varlıklı bir uygarlıktı. Yazıları şaşırtıcı ölçüde canlıydı ve kelimenin zorluktan somurtarak kaçmayı ifade eden çağdaş anlamına göre hiç mi hiç "stoacı" değildi. Bu üç yazar ne somurtkan (Seneca: "Yaşamla dalga geçmek, yaşama hayıflanmaktan daha uygardır" [54]
) ne kaçaktı (Marcus Aurelius: "Yaşam sanatı danstan çok güreşmek gibidir" [55] )
ilgilenirlerdi (Senaca: "Tüm aşırılıklar zararlıdır ama en tehlikelisi sınırsız talihtir" [56] ). Varsıllığın kendi içinde kötü olmadığını ama kibir, küçümseme, hüsran, sabırsızlık, huzursuzluk ve hepsinden beteri, daha fazla varsıllık arzusu gibi karakter kusurlarını teşvik ettiğini öne sürüyorlardı. Çok fazlanın asla yetmemesini sağlayan çılgınlığı üçü de çok iyi anlamıştı. Epiktetos bu çılgınlığı hiçbir miktarda suyun dindiremeyeceği bir susuzluk yaratan bir hararete benzetmişti. Seneca Büyük İskender'in doymak bilmeyen fetih arzusundan dem vurmuştu: "Hâlâ Okyanus ve Güneş'in ötesine geçmeyi arzuluyordu." [57]
O zamanki sorun da şimdiki gibi varsıl toplumdaki potansiyel büyüsüydü. Şöyle diyordu Seneca: "Yaşamın en büyük engeli, yarına bel bağlayıp bugünü çöpe atan beklentidir." [58] 58 Kısacası, Stoacı eserler, sanki özellikle 21. yüzyıl için yazılmışlarcasına dikkat aramanın, alışverişin, öfkenin, saldırganlığın ve sırf yolculuk hayrına yolculuk etmenin beyhudeliğine dair uyarılarla doludur ("Buradaki hiçbir şey, tepenin ardında veya denizin ötesinde olacağından farklı değil" [59]
). Stoacı erdemin anahtarı kopuştur. Dünyayı etkilemek, düzeltmek mümkün değilse de en azından dünyanın kişiyi etkilemesini hafifletmek mümkündür. Ama bu kopuşun amacı küçümsemekten çok anlamaktır. Ve bu anlama içe kapanma veya kaderci kayıtsızlığı kastetmez. Stoacı strateji yaşamsal deneyimlerden kaçınmak veya bu deneyimleri pasif kabullenmek değil, aynı
deneyimlerden bir şeyler çıkarmaktır: "İçsel gücümüz Doğa'ya sadıksa şartların sunduğu olasılıklara daima kendisini uyduracaktır. İçsel gücümüz önceden belirlenmiş hiçbir şey gerektirmez ve ödün vermeye açıktır; engeller sadece kullanılacak malzemelere dönüştürülürler. İçsel güç bir döküntü tepesine egemenlik kuran bir şenlik ateşi gibidir." [60]
Yakınmak elbette hiç söz konusu değildir. Epiktetos: "Eylemlerimizin uygun amacı hayatlarımızdan kederleri, yakınmaları ve 'Heyhat' ile 'Vah bana' türü sızlanmaları çıkarmaktır." [61] Ama kahve kupasına yazılacak sloganı Aurelius patlatmıştır: "Taklitten kaçınmak intikamların en iyisidir." [62] Dünyada nasıl yaşamak gerektiğine dair bu verimli görüşler ne yazık ki bin yılı aşkın süre boyunca Hıristiyanlığın dünyevi mutluluk olasılığını reddi yüzünden silinip atıldı. Oysa sıklıkla en uhrevi insan görülen İsa aslında dünyayla fazlasıyla ilgiliydi ve dünyayla başa çıkmaya yönelik gayet faydalı öğütler vermişti. İsa öncelikle, epey irkiltici tutarlılıkta bir coşkuyla aile ve kabileye sadakati reddetmişti: "İnsanın düşmanları kendi halkından olacaktır." [63]
Ardından Ferisilerle, din bilginleriyle, fakihlerle uğraşmıştı. Bu kimseler iktidara sahip ama otoriteden yoksun (çok önemli bir ayrım) insanlardı. Otorite saygıyı kazanır, iktidarsa talep eder; otoritenin tuzağa ihtiyacı yokken iktidar, ürkütücü, ağırlık sunan giysiler gereksinir; otorite açık yürek, iktidarsa sıkılı yumruktur. Bu yüzden Matta, İsa'dan şöyle söz etmişti: "Çünkü onlara kendi din bilginleri gibi değil, otorite sahibi biri gibi ders veriyordu." [64]
Fakihler ilkelerden çok kurallara, başarıdan çok statüye, erdemden çok ikiyüzlülüğe inanıyordu. O yüzden İsa'yı sürekli içtihat hukukuna sürüklemeye ve ona yasakları çiğnetmeye uğraştılar. Ve İsa her daim kuralları reddetti ve her davanın ilk ilkelere göre karara bağlanmasında ısrar etti. "Hanginizin bir koyunu olur da Sept günü çukura düşerse onu tutup çıkarmaz?" [65]
Ve İsa ikiyüzlülüğü, Yeni Ahit'in ana temalarından olmasına rağmen Hıristiyanlarca nadiren dillendirilen ikiyüzlülüğü sürekli lanetledi. Hz. İsa'nın Ferisilerle çatışması kalıcı öneme sahiptir çünkü her çağ ve kültürde Ferisiler mevcuttur. Ferisiler, tıpkı yoksullar gibi hep var olacaklardır. İktidarı nadiren ele geçirir ya da iktidarı destekleyen ideolojiyi nadiren belirlerler ama her türlü rejime hizmet eder ve her türlü planı uygularlar. Yahudi vatandaşlarını Nazilere teslim eden Fransız kamu görevlileri, komşularını gizli polise ihbar eden komünist aparatçikleri, 20. yüzyılın sonunda politik doğruculuğu toplumun tepesine bindiren sağduyu fanatikleri ve her toplantıda upuzun, eleştirel bağımsızlık iması yaratan özgüvenli yüksek tonlarla konuşup resmi çizgiden aslında hiç sapmayan insanlar, hepsi birer Ferisidir. Ferisiler kültürel ölçütlerin en önemli aktarıcılarındandır ve yeni değerlere, geçişlerini fark etmeden dahi, çaba harcamadan geçiverirler. Yüzyıllar boyu asık suratlı, ciddi kalmış Ferisiler, espriden aslında hiç anlamamalarına rağmen bugün Mesleki Neşeli'dirler. Ve Hz. İsa'nın anladığı üzere, iktidarı ellerinde tuttuklarından, resmi görüşü pompaladıklarından ve resmi prosedürü izlediklerinden asla yenilmezler. Hz. İsa'nın öğüdü
Yüklə 1,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|