Şahlar Əsgərov Təhsilimiz: Dünən, bu gün, sabah
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Sosial strukturlaşma Cəmiyyətin strukturlaşması
- Keçid dövrü cəmiyyətin strukturlaşma prosesinin başa çatdığı dövürdür .
- Şəkildə
- «Qurani Kərim»
272 2. Sosial strukturlaşma Cəmiyyətin strukturlaşması Müxtəlif dövlətlərin dövlət təsisatları, dövlət maşınları təqribən bir – birinə bənzəyir. Praktiki olaraq butün dövlətlərdə prezident, parlament, nazirlər kabineti və məhkəmə institutları vardır. Ancaq dövlətlər həyat səviyyəsinə və iqtisadi qüdrətinə görə bir-birindən xeyli fərqlənirlər. O dövlətlər qüdrətlidir ki, orada cəmiyyətin özünütəşkili sağlam düşünjə əsasında formalaşır. Fəlsəfədən də, fizikadan da məlumdur ki, struktura xassəni təyin edir. Dövlət elə qurulur və elə qanunlar qəbul edilir ki, hər kəs cəmiyyətdə özünə layiq yeri tuta bilir. Liberal- demokratik quruluşlu dövlətlər müasir dünyada daha öncül mövqe tuturlar. Strukturlaşmış və strukturlaşmamış cəmiyyət, cəmiyyətin təşkilinin müxtlif aqreqat hallarıdır. Obrazlı desək, buz sudan nə qədər fərqlidirsə, strukturlaşmış cəmiyyət də, strukturlaşmamış cəmiyyətdən bir o qədər fərqlidir. Cəmiyyətin strukturlaşmasını maddələrin amorf haldan kristal hala keçidinə bənzətmək olar. Keçid dövrü cəmiyyətin strukturlaşma prosesinin başa çatdığı dövürdür. Strukturlaşmış cəmiyyətdə iqtidar öz vəzifəsini, müxalifət öz vəzifəsini, qeyri- hökumət təşkilatları öz vəzifələrini, cəmiyyətin sıravi üzvüləri də öz vəzifələrini yerinə yetirirlər. Cəmiyyət müəyyən ideya ətrafında strukturlaşanda dövlətə çevrilir. Məlumdur ki, cəmiyyətin özünütəşkil formasının ən uğurlu modeli pramidal strukturadır. Bu struktura zamanın sınağından çıxmışdır. Bütün ijtimai quruluşlar üçün doğrudur. Pramidal quruluş cəmiyyətin strukturlaşmasının təbii formasıdır. Bu struktura qədim zamanlarda ən çox zora, çağdaş dövrümüzdə isə ən çox ağıla söykənir və intellekt, potensial, bilik, bajarıq və informasiya oxu ətrafında formalaşır. Bu formanı transformasiya etdirək 273 hansısa bir nəzəriyyəyə uyğunlaşdırmağa cəhd edən dövlət gec-tez dağılır. İnsanlar intellektual və fiziki qabiliyyətlərinə görə müxtəlif olduqlarından sinifsiz, təbəqəsiz cəmiyyət xəyaldır. Cəmiyyətin stratlaşması təbiidir. Sovet cəmiyyətində anti stratlaşma siyasəti aparılırdı və süni strukturaya malik idi. Bu səbəbdən də dağıldı. Bunu çağdaş Kommunist Partiyasının üzvüləri nəzərə alsalar yaxşıdır. s b a Şəkildə cəmiyyətin pramidal strukturunun en kəsiyi göstərilmişdir. Göründüyü kimi şərti olaraq pramidanı üç hissəyə – alt, orta və üst - təbəqəyə bölmək olar. Şübhəsiz, bu təbəqələrin hər biri də injə quruluşa malikdir. Hər təbəqə özü çoxlu sayda subtəbəqələrdən (a, v, s) səviyyələrdən ibarətdir Pramidal strukturada səviyyələrin sayının yüzlərlə, minlərlə olduğunu fərz etmək olar. Səviyyələrin sayı toplumun sayına və mentalitetinə uyğun müəyyənləşir. Hər yuxarı səviyyənin təmsilçiləri özündən aşağı səviyyələrin adamlarını idarə etmək və onlara intellektual-mədəni qulluq etmək imkanı, şansı qazanırlar. Səviyyələrarası fərq bərabər deyildir. Səviyyələrarası fərq, səlahiyyətlər arasındakı fərq tərtibindədir. Pramidanın zirvəsinə qalxdıqca iki qonşu səviyyə arasındakı fərq artır, yəni səviyyələrin sıxlığı azalır, aşağı endikcə isə azalır yəni səviyyələrin sıxlığı artır. Prezidentlə Baş Nazirin tutduğu səviyyələr arasında fərq onların qulluq səlahiyyətləri arasındakı 1 2 3 274 fərq qədərdir. Baş həkimlə həkimin tutduqları səviyyələr arasındakı fərq onların səlahiyyətləri arasındakı fərq tərtibindədir. Hər səviyyədə bir və birdən çox şəxslər üçün yer vardır. Beləliklə, cəmiyyət elə strukturlaşır ki, hər bir fərd səviyyələrin birində hökmən öz potensialına uyğun və ya ondan aşağı yer tuta bilir. Səviyyədən səviyyəyə keçid iki yolla baş verə bilər: təbii və süni. Şaquli istiqamətdə yerdəyişmə təbii yolla baş verərsə, bu, jəmiyyət tərəfindən razılıqla qarşılanır. Yerdəyişmə süni yolla baş verərsə, bu, sosial gərginliyin törənməsi ilə müşayət olunar. Süni keçidin masştabı, yəni səviyyələrarası fərq böyük olduqja hadisənin masştabı da böyük olur. Aşağı səviyyələrlə müqayisədə yuxarı səviyyələrdə keçidlər böyük sosial hadisələrin törəməsi ilə müşahidə olunur. Pramidal quruluşun digər vacib səciyyəvi cəhəti bundan ibarətdir ki, pramidanın yuxarısına və ya aşağısına doğru hərəkət etdikjə təbəqələrarası kəmiyyət və keyfiyyətlər fərqi dəyişir. Belə ki, yuxarı qalxdıqca səviyyələrdə yerlərin sayı azalır. Misal üçün, zirvə səviyyədə bir şəxs üçün yer vardır. Ona görə bu yer ali yer hesab edilir. Aşağı endikjə səviyyələrin sıxlığı və hər səviyyədəki yerlərin sayı artır. Alt səviyyədə minlərlə, on minlərlə sadə əmək adamları üçün üçün yer vardır. Yuxarı qalxdıja fərdlərin fərqlilik dərəjəsi artır, aşağı endikcə isə azalır. Aşağı səviyyələrdən yuxarı səviyyələrə qalxmağın koordinal yolu təhsildir. İnsanlar təhsilləndikcə aşağı səviyyələrdən yuxarı səviyyələrə qalxırlar. Başqa sözlə, yuxarı qalxdıca intellektual fərqlilik (inviduallıq), aşağı endiyjə isə seçilməməzlik prinsipi əsas rol oynayır. Başqa bir səjiyyəvi jəhət də bundan ibarətdir ki, yuxarı qalxdıqja məsuliyyət hissi artır, aşağı endiyjə isə azalır. Bu səbəbdən də yuxarı səviyyələrin təmsilçilərinin çoxunu xalq seçir. Xalq isə öz talelərini məsuliyyətsiz insanlara ümüd etməzlər. «Qurani Kərim» - də deyildiyi kimi, «alimlə cahilin məsuliyyəti eyni ola bilməz» (surə 45, ayə 23). Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|