Sakit Oqayyanın meşələri və bataqlıqları arasından keçən furqonda, faytonçunun düz arxasında on dörd

üçün yüzlərlə gənc fəlsəfə doktoruna maaş verir. Universitetin rektoru pul qazanmaq və süfrə başında 
nitq söyləmək üzrə Birləşmiş Ştatlarda ilk mütəxəssis hesab olunur. Və Uinnemak bütün dünya 
universitetləri arasında öz qiyabi kurslarını radio ilə tədris etməyə başlayan ilk universitetdir. 
Bu, gənc aristokratlara  müxtəlif əhəmiyyətsiz şeyləri öyrədən hər hansı bir kollec deyil. Universitet ştatın 
vətəndaşlarının xüsusi mülkiyyəti hesab olunur. Ştatın vətəndaşlarının isə bu cür əxlaqlı həyat tərzi 
keçirən, bric oynayan, yaxşı avtomobillərdə gəzən, işlərdə təşəbbüskarlıq göstərən və yeri gəldikcə bu və 
ya başqa bir kitabdan sitat gətirən – halbuki onların kitab oxumağa vaxtı olmadığı hamıya aydındır  – 
qadın və kişilərin hazırlanmasına ehtiyacı var (ya da belə bir ehtiyaclarının olduğu onlara təlqin edilib). 
Bu, əsl "ford" zavodudur: istehsal etdiyi avtomobillər səs eləsə də, nöqsansız şəkildə standartlaşdırılır; və 
çox asanlıqla hissələrinin birini digərinin yerinə qoymaq olur. Uinnemak universitetinin nüfuzu və onun 
tələbələrinin sayı hər saat artır. Hər halda, 1950-ci ilə qədər onun daha güclü, daha qoçaq və daha təmiz, 
tamamilə yeni bir dünyəvi sivilizasiya yaradacağını gözləmək olar. 
 
2 
 
1904-cü ildə  – Martin Erousmit elm və incəsənət bakalavrı adını alaraq tibb fakültəsinə qəbul olunmağa 
hazırlaşdığı vaxt Uinnemakda beş min tələbə oxuyurdu, amma bu universitet artıq kifayət qədər nüfuzlu 
idi.  
Martinin iyirmi bir yaşı vardı. O, hələ də hamar qara saçları ilə müqayisədə solğun görünürdü – amma 
qaçağan idi, basketbolda yaxşı mərkəzçi və həvəskar xokkeyçi kimi tanınırdı. Tələbə qızlar öz aralarında 
tez-tez onun "romantik xarici görünüşü" haqqında danışırdılar; amma bu, cinsiyyət problemlərinin kəşf 
olunmasına və öpüşlərlə zəngin axşam qonaqlıqlarına qədər baş verdiyindən, onlar Martinlə məsafəli 
davranırdılar; o isə məhəbbət hekayələrinin qəhrəmanına çevrilmək imkanının olduğundan hələ ki, 
xəbərsiz idi. İnadkarlığına baxmayaraq, Martin utancaqdır. Nəvaziş məsələlərində tamamilə təcrübəsiz 
olmasa da, bunu öz məşğuliyyətinə də çevirmirdi. Onun ətrafı tüpürcəklənmiş qarğıdalı çubuğu çəkməyi 
və çirklənmiş sviter geyinməyi kişi üçün fəxr sayan gənclərlə dolu idi.  
Universitet onun dünyasına çevrilmişdi. Artıq Martin üçün Elk-Milz mövcud deyildi. "Dok" Vikerson 
ölmüş, dəfn edilmiş və yaddan çıxmışdı. Martinin valideynləri oğlanlarına yalnız universiteti bitirməyə 
yetəcək qədər vəsait qoyub dünyalarını dəyişmişdilər. Kimya və fizika həyatının mənasına çevrilmişdi, 
gələn ildən isə onların yerini biologiya tutacaqdı.  
Kimya kafedrasının rəhbəri, "Dubl Edvards" ayaması ilə tanınan professor Edvard Edvards Martinin 
səcdəgahı idi. Kimyanın tarixi ilə bağlı Edvardsın bilgilərinin ucu-bucağı yox idi. O, ərəb dilində oxuyur və 
ərəblərin tədqiqatlar sahəsində hamını qabaqladığını söyləməklə həmkarlarını özündən çıxarırdı. Amma 
professor Edvardın özü heç vaxt tədqiqatla məşğul olmamışdı. Adətən, buxarının qarşısında əyləşir, 
ovçarkasını süzə-süzə bığaltı gülümsəyirdi. 

---

Həmin axşam dubl Edvards hamının məmnuniyyətlə gəldiyi adi  qonaqlıqlardan birini təşkil etmişdi. O,  
məxmər üzlü kreslosunun qəhvəyi rəngli söykənəcəyinə yayxanaraq  Martinin, bir də beş-altı gənc 
kimyaçı fanatın sevincinə rəğmən ingilis ədəbiyyatı müəllimi, doktor Normann Bramfitlə zarafatlaşırdı. 
Otaq ağzınacan şənlik, pivə və "Bramfitlə" dolu idi.       
Adətən hər təhsil müəssisəsində auditoriyanı həyəcana və lərzəyə gətirməyi bacaran qiyamçılar olur.  
Hətta Uinnemak universiteti kimi yaxşı bir universitetdə də belə biri vardı – bu, Norman Bramfit idi. 
Bramfitə özü haqqında əxlaqsız insan, aqnostik , sosialist kimi danışmağa qeyd-şərtsiz icazə verilmişdi, 
çünki hamıya məlum idi ki, o, öz əxlaqını qoruyub saxlayır, presviterian kilsəsinə sədaqətlidir və 
Respublika Partiyasının üzvüdür.  
Bu gün Bramfitin kefi kök idi. Hamını inandırmağa çalışırdı ki, hər dahi insanda yəhudi qanı var və bunu 
sübut etmək olar.  
Uinnemakda hər dəfə olduğu kimi, iudaizmdən söz düşəndə yenə də söhbət tibb fakültəsinin 
bakteriologiya professoru Maks Qotlibin üzərinə gəldi. 
Professor Qotlib universitetin müəmması idi. Hamı bilirdi  ki, o, yəhudidir, Almaniyada anadan olub, 
orada təhsil alıb, immunologiya üzrə apardığı tədqiqatlar ona Şərqdə və Avropada şöhrət qazandırıb.  
O, öz qəhvəyi rəngli köhnə-kürüş evindən nadir hallarda çıxardı; təbii ki, axşam laboratoriyaya qayıtmaq 
üçün oranı tərk etməsi nəzərə alınmazsa… Və bu şöhrət sahibinin mühazirələrində olmayan tələbələrin 
çox az hissəsi onu üzdən tanıyırdı. Amma hamı hündürboylu, arıq və qarabuğdayı tərkidünya barədə 
nəsə eşitmişdi. Onun haqqında minlərlə əfsanə gəzirdi.  
Danışırdılar ki, guya, o alman şahzadəsinin oğludur, çox varlıdır, amma digər professorlar kimi ona görə 
kasıb yaşayır ki, hətta insanların belə qurban verildiyi  gizli və bahalı təcrübələr aparır.  Deyirdilər ki, o, 
laboratoriya yolu ilə həyat yarada bilir, meymunları peyvənd edərək onlarla meymun dilində danışmağı 
bacarır, guya, iblisin pərəstişkarı və anarxist  kimi Almaniyadan qovulub. Bir də deyirdilər ki, o, hər axşam 
yeməyində gizli-gizli şampan şərabı içir. 
Ənənəyə görə, professor və müəllimlər tələbələrin yanında öz həmkarlarını təhlil edə bilməzdilər, amma 
heç kimin cəsarəti çatmırdı ki, Maks Qotlibi öz həmkarı hesab etsin. O, soyuq şimal-şərq küləyi kimi bir 
şey idi.  
…Doktor Bramfit natiqlik edirdi: 
– Cəsarətlə deyə bilərəm ki, elmin hüquqları məsələsində kifayət qədər liberalam, amma Qotlib kimi 
insanla… Əminəm ki, o, material qüvvə haqqında hər şeyi bilir, amma belə bir insanın digər qüvvələrin 
yaradıcısı olan həyati qüvvənin varlığına kor-koranə göz yummasına təəccüb edirəm. O, iddia edir ki, elm 
rəqəmlərə istinad etmirsə, deməli, dəyərli deyil! Çox yaxşı! Sizlərdən, gənc alimlərdən biri Ben Consonun 
elmini dərzi santimetri ilə ölçə bilsə, mən biz zavallı filoloqların gözəlliyə mənasız inamı və ideallara, 
röyalar dünyasına sədaqəti ilə yanlış yolda olduğunu etiraf edərəm. 

---