Sakit Oqayyanın meşələri və bataqlıqları arasından keçən furqonda, faytonçunun düz arxasında on dörd

O, arada nə barədə danışdığını yaddan çıxararaq yenidən ciddi və sərt şəkildə sözünə davam etdi: 
– Qoca Qreyi oxuyursan? Yaxşı işdir… Həkimin kitabxanası əsasən üç kitabdan ibarət olmalıdır. Qreyin 
"Anatomiya"sı, Bibliya, bir də Şekspir. Öyrən! Səndən yaxşı həkim çıxa bilər. Zenitdə yaşamağa 
başlayarsan, öz senatorun kimi ildə beş min dollar qazanarsan. Çalış uğurunu göydə tut! Öz üzərində işlə. 
Əvvəlcə kolleci bitirərsən, sonra tibb fakültəsinə girərsən. Kimyanı öyrən. Latını. Elmləri! Mən pis 
həkiməm. Bir həsirəm, bir məmmədnəsir. Qoca sərsərinin biriyəm, əyyaşam. Sən isə…  Sən isə məşhur 
həkim olacaqsan. İldə beş min qazanacaqsan! 
Marreyin arvadının endokarditi  var. Onun üçün heç nə edə bilmirəm. Yanında oturmağa, əlindən 
tutmağa belə heç kimi yoxdur. Yollar isə, elə bil, lənətlənib. Meşənin arxasındakı drenaj borusu dağılıb. 
Lənət şeytana! Endokardit və… 
Sənə təhsil lazımdır, təhsil!  
Hər şeyi bünövrədən bilmək! Kimyanı. Biologiyanı. Mən isə onları 
öyrənməmişəm. Rahib Consun arvadı missis Cons elə bilir ki, mədəsində xora var. İstəyir əməliyyat 
olunmaq üçün şəhərə getsin. Xora, bəs necə?! Hər ikisi – həm rahib, həm də arvadı həddindən artıq çox 
yeyirlər. Niyə drenajı düzəltmirlər… Hə… Bir də… mənim kimi əyyaş olmaq lazım deyil. Oxumaq lazımdır – 
bilik yığmaq. Nəyi başa düşməsən, izah edərəm. 
Oğlan pişiklərin dalınca daş atmağa və topaldıqaç oynamağa həmişə hazır olan adi kənd uşağı olsa da, 
"dok" hər dəfə dili dolaşa-dolaşa elmin böyüklüyünü ona başa salmağa çalışanda, biologiyanın 
universallığı, kimyanın qalib çıxan dəqiqliyindən söz salanda lap xəzinə axtaranlar kimi həyəcanlanırdı. 
"Dok" qoca, şişman adam idi  – pinti və tənha… Qrammatikanı yaxşı bilmirdi,  ona görə də danışığı ilə 
istənilən adamı çaşdıra bilərdi; rəqibi həkim Nidhem haqqında söylədiyi fikirlər isə dava-dalaş salmaq 
üçün əməlli-başlı işə yarayırdı. Bununla belə, o, Martinin ürəyində əsl partlayış ola biləcək üfunətli 
kimyəvi təcrübələrə həvəs, bir də Elk-Milzdə hələ heç bir oğlanın görə bilmədiyi mikroskopik cücülərə 
diqqətlə baxmaq arzusu oyatmışdı.  
Doktorun səsi getdikcə daha boğuq çıxırdı. Qoca kresloya yıxıldı, onun baxışları dumanlı idi, alt dodağı 
sallanırdı. Martin yerinə uzanması üçün dil tökməyə başladı, amma "dok" təslim olmadı: 
– Yatmaq istəmirəm! Yox! Qulaq as. Sən başa düşmürsən, axı mən… Mən yaşlıyam. Qazandığım bütün 
bilikləri səninlə paylaşıram. Kolleksiyamı sənə göstərirəm. Bütün məmləkətdə yeganə olan muzeyi. Mən 
maarif pioneriyəm. 
Martin tünd rəngli cilası tutqunlaşmış  kitab şkafındakı əşyalara, bəlkə, yüzüncü dəfə idi ki nəzər salırdı: 
böcəklərə, slyuda tikələrinə, ikibaşlı buzov embrionuna, "dok"un hər müştəriyə həyəcanla  adını dediyi 
möhtərəm bir xanımın ciyərindən çıxarılmış daşlara… "Dok" şkafın qarşısında dayanmışdı, çox nəhəng, 
amma titrəyən şəhadət barmağını havada oynadırdı: 
– Bu kəpənəyə bax. Bu porthesia chrysorrhoea-dır. Dok Nidhem ömründə onun adını sənə deyə 
bilməzdi. Çünki  hansı kəpənəyin necə adlandırıldığını bilmir. Onun üçün sənin bilik alıb-almayacağın da 
vacib deyil. Bu adı yadında saxladın? – O, üzünü Martinə tərəf çevirdi – Qulaq asırsan? Sənin üçün 

---

maraqlıdır? Hə? Tfu, lənətə gələsən! Heç kim mənim muzeyim haqqında eşitmək istəmir – heç bir adam! 
Bütün məmləkətdə yeganə olan muzey haqqında! Mən qoca talesizəm! 
– Hə, əlbəttə ki, – Martin inandırmağa çalışdı, – muzeyiniz qəşəngdir. 
– Bura bax! Bax! Görürsən? Bax, bunu, şüşədəkini deyirəm! Bu appendiksdir!  Bizim mahalda kəsilmiş ilk 
appendiks. Onu mən kəsib çıxarmışam. Bəli! Bəs sən nə fikirləşirdin?! Qoca "dok" Vikerson mərkəzdən 
uzaq bir yerdə appendisiti əməliyyat edib. O, burada ilk muzey yaradıb. Düzdür, böyük deyil, amma bu, 
hələ başlanğıcdır. Mən "dok" Nidhem kimi pul yığmamışam, əvəzində ilk kolleksiyanın əsasını 
qoymuşam, ilk! 
O, yenidən kresloya yıxıldı və inildədi: 
– Sən haqlısan! Gedim yatım! Nəfəsim kəsildi! – Amma Martin ayağa qalxmaq üçün ona kömək edəndə, 
"dok" birdən-birə kənara sıçradı, stolun üstündə nəsə axtarmağa başladı, şübhə ilə ətrafa boylandı, – 
sənə nəsə vermək istəyirəm. Təhsilə başlamağın üçün... Qocanı unutma. Axı qoca Vikersonu xatırlayan 
kimsə olmalıdır, ya yox?  
"Dok" irəliyə uzanmış əlində botanika məşğələlərində istifadə etdiyi sevimli lupasını tutmuşdu. O, 
Martinin lupanı necə cibinə qoyduğuna tamaşa etdi, köksünü ötürdü, sonra yenə nəsə demək istədi, 
amma səssiz-səmirsiz yataq otağına keçdi. 
 
II FƏSİL 
 
1 
 
Uinnemak  ştatı İndiana, İllinoyys, Oqayyo və Miçiqanla həmsərhəddir və onlar kimi Şərqlə Mərkəzi Qərbi 
özündə əks etdirir. Onun kərpicdən tikilmiş və çinarlarla kölgələnmiş kəndləri, müstəqillik uğrunda 
müharibəyə aparan dini əqidəsi və ənənələri Yeni İngiltərə ilə nəfəs alır. Ştatın ən böyük şəhəri olan 
Zenitin əsası 1792-ci ildə qoyub. Lakin Uinnemak buğda və qarğıdalı zəmiləri ilə, qırmızı anbarları və silos  
qalaqları ilə Mərkəzi Qərbə aiddir. Zenitin qədimliyinə baxmayaraq, əhali onun bir çox mahallarına ancaq 
1860-cı ildən yerləşməyə başlayıb. 
Uinnemak universiteti Moqalisdə, Zenitdən on beş mil aralıda yerləşir. Orada on iki min tələbə oxuyur. 
Oksford bu möcüzənin lap yaxınlığındadır. Bu universitet bapbalaca bir ilahiyyat məktəbidir, Harvard isə 
gənc centlmenlər üçün gözəl kollec hesab edilə bilər. Universitet yaxınlığında şüşə örtüklü beysbol 
meydançası var, onun binası bir neçə mil boyunca uzanır. Bu təhsil ocağı tələbələrə sürətli sanskrit, 
naviqasiya , hesabdarlıq, eynək çeşidləyiciliyi, sanitariya texnikası, provoslav poeziyası, gömrük qaydaları, 
şalğam yetişdirilməsi üsulları, avtomobillərin düzəldilməsi, Voronej şəhərinin tarixi, Arnold Metyunun  
üslubu, kimoparalitik miohipertrofiya diaqnostikası və univermaqların reklam olunması işinin öyrədilməsi 

---