Samarqand iqtisodiyot va servis instituti hudayberdiev umar

to‘plam birligi
deyiladi. To‘plamning umumiy belgi, 
xususiyatlariga ega bo‘lib, lekin ular har bir birlikda o‘ziga xosdir, har xil miqdor 
va sifat belgilarga egadir. Statistik to‘plam elementlarining har xilligi, 
o‘zgaruvchanligi variatsiyani bildiradi. Statistik to‘plam birliklarining bunday 
o‘zgarishlari - o‘zgaruvchi belgilar deyiladi. Statistika ommaviy hodisalarning 
o‘zgaruvchan belgilariga asosan ularning rivojlanish qonuniyatlarini yechib 
beradi. Statistika nazariy mavjud bo‘lgan va nazariy jihatdan aniqlab 
bo‘lmaydigan qonuniyatlarni aniqlab beradi. Masalan, tovar narxining oshishi 
natijasida talab kamayishi nazariy jihatdan aniq, lekin qanchalik kamayishni 
statistika aniqlab berishi mumkin. Aholi byudjeti daromad qismining ko‘payishi 
bilan, oziq - ovqat mahsulotlarining hissasi kamayishi qonuniyati - ikkinchisiga 
misol bo‘la oladi. 
Statistik qonuniyatlar - katta sonlar qonuni amal qilishi sababli, juda ko‘p 
ommaviy hodisalarni kuzatishda (o‘rganishda) aniqlanadi. Katta sonlar 
qonunining (Bu qonun “Ehtimollar nazariyasi” fanida kengroq o‘qitiladi) 
mohiyati shundaki, statistik to‘plam qanchalik ko‘proq birliklardan, 
elementlardan tashkil topsa, tasodifiy belgilar o‘zgaruvchanligi bilinmasdan, 
hodisalarning barchasiga umumiy bo‘lgan, zaruriy bog‘lanishlar namoyon bo‘lib, 
o‘zgarish qonuniyatlari ochiladi. 
Barcha statistik amaliy tadqiqot ishlarini shartli ravishda uch bosqichga: 
kuzatish, ma’lumotlarni umumlashtirish va tahlil bosqichlariga ajratish mumkin. 
Bu bosqichlarda har bir fan kabi, statistika fani ham o‘z predmetini (ob’ektini) 
o‘ziga xos usul va uslublar bilan o‘rganadi. Fanning predmeti nimani o‘rganadi 
degan savolga javob bersa, fanning usuli qanday, qanday qilib degan savolga 
javob berishi kerak. Statistika boshqa ijtimoiy - iqtisodiy fanlar kabi - dialektikaga 
asoslanadi. Chunki dialektika ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni bir-biri bilan bog‘liq 
holda doimo o‘zgarishda, rivojlanishda deb biladi. Statistika ham bunga asoslanib 
barcha ijtimoiy - iqtisodiy hodisalar bir-biri bilan bog‘liq, o‘zaro ta’sirda deb 
o‘rganadi. Statistika fanining o‘ziga xos, xususiy usullari qo‘llaniladi. Ular 
statistik kuzatish., kuzatish ma’lumotlarini jamlash va guruhlash, turli 
umumlashtiruvchi ko‘rsatkichlarni hisoblash, dinamika qatorlari tuzish usuli, 
indekslar, tanlama kuzatish usuli, korrelyatsiya - regressiya usuli, grafik usul 
singari usullardir.