13
Statistikaning keyingi bosqichi kuzatish natijasida kuzatish birliklaridan
olingan ma’lumotlarni jamlash va guruhlashdir.
Jamlash - bu kuzatishdan olingan ma’lumotlarni reja asosida ayrim belgilari
bo‘yicha yig‘ishdir (to‘plashdir).
Guruhlash - ma’lumotlarni bir yoki bir necha belgilari bo‘yicha guruhlarga
ajratib to‘plashdir.
Guruhlash natijasida kuzatishdan olingan juda ko‘p xodisa
va jarayonlar
ma’lum tizimga (sistemaga) keltiriladi. Ulardan statistik tahlil va xulosa
qilinuvchi axborotlar olinadi.
Statistikaning tub mohiyatidan kelib chiqadigan vazifalaridan biri - bu
o‘rganilayotgan xodisa va jarayonlarning umumlashgan tasvirini berishdan iborat.
Umumlashtiruvchi ko‘rsatkichlarga:
- mutloq ko‘rsatkichlar;
- nisbiy ko‘rsatkichlar;
- o‘rtacha ko‘rsatkichlar kiradi.
Statistikada umumlashtiruvchi ko‘rsatkichlar
muhim ahamiyatga ega
bo‘lib, ularning mohiyati keyingi mavzularda alohida yoritiladi. .
1.2. Statistika fanining boshqa fanlar bilan
o‘zaro bog‘liqligi
Ijtimoiy - iqtisodiy xodisalarni juda ko‘p fanlar o‘rganadi. Statistika bu
fanlar bilan o‘zaro aloqada. Statistika falsafa fanining kategoriyalariga
asoslanadi.
Falsafaning makon va zamon, sabab va oqibat, miqdor va sifat va
boshqa kategoriyalari statistika uchun metodologik asos hisoblanadi.
Shuning
uchun ham statistika barcha xodisa va jarayonlarni ma’lum makon va zamonda
o‘rganadi, ulardagi miqdor, miqdoriy o‘zgarishlar natijasida sifat o‘zgarishlar
kelib chiqadi, ushbu o‘zgarishlar sababli, oqibat, yakuniy natija paydo bo‘ladi deb
o‘rgatadi.
Statistika matematika fani bilan uzviy bog‘liq. Xodisa va jarayonlar
to‘g‘risidagi statistik to‘plamdagi birliklar qancha ko‘p bo‘lsa, umumiy belgilar
shunchalik aniq ko‘rinadi. Shuning uchun ham statistika katta sonlar qonuniga
asoslanadi, kuzatish ma’lumotlarini guruhlashda
matematik usullardan keng
foydalanadi.
Statistika - ayniqsa iqtisodiy fanlar bilan chambarchas bog‘liqdir. Iqtisodiy
nazariyadan: ijtimoiy mahsulot, milliy daromad, qiymat, foyda, mehnat, ish haqi,
mehnat unumdorligi va shu kabi iqtisodiy kategoriyalar mohiyatini va iqtisodiy
qonunlarni bilib oladi, ularni ommaviy xodisa va jarayonlarni o‘rganishda
qo‘llaydi.
Statistika - buxgalteriya hisobi va operativ - texnik hisob bilan yagona xalq
xo‘jaligi hisobi tizimini tashkil etadi. Operativ - texnik hisob ayrim olingan xodisa
va jarayonlar to‘g‘risida ma’lumotlar oladi.
14
Buxgalteriya hisobi esa korxonalar (tashkilotlar) mablag‘lari, ularni tashkil
etuvchi manbalar va faoliyat natijalarini hujjatlar asosida uzluksiz ravishda
hisobga olib boradi.
Xalq xo‘jaligining bu hisob turlari ma’lumotlari bir- birini to‘ldiradi,
natijada mamlakatni va hududlarni boshqarish uchun yetarli darajada axborotlar
ta’minlanadi.
Statistika iqtisodiy tahlil fani bilan ham bog‘liq. Iqtisodiy tahlilda statistika
ma’lumotlaridan, uning usullaridan foydalanib, kerakli ko‘rsatkichlar aniqlanadi
va ulardan tegishli xulosalar qilinadi.
Menejment uchun statistika axborotlar ta’minoti manbai hisoblanadi.
Statistik ma’lumotlar asosida tegishli boshqaruv qarorlari qabul qilinadi.
Menejment ham o‘z navbatida statistikaga qaysi yo‘nalishlarga e’tibor
berish
zarurligini, qaysi ko‘rsatkichlarni o‘rganish zarurligini ko‘rsatadi.
Statistika fani biznes - reja fani bilan uzviy bog‘lanishda. Biznes - reja
tuzishda statistika ma’lumotlaridan keng foydalaniladi. Ayniqsa ommaviy
xodisalarning o‘zgarishlarini statistik tahlil qilish ma’lumotlari, reja
ko‘rsatkichlari o‘sish darajalarini belgilashda foydalaniladi.
Statistika moliya va kredit fani bilan ham uzviy aloqada. Moliya fanining
asosiy vositalar, aylanma mablag‘lar, foyda kabi asosiy tushunchalari iqtisodiy
statistikada o‘rganiladi. Bu ko‘rsatkichlarning
makon va zamonda qanday
o‘zgarayotganligini statistika ko‘rsatib beradi.
Shunday qilib, statistika fani falsafa va barcha iqtisodiy fanlar bilan
chambarchas, uzviy bog‘lanishda. Ular bir - birlarini to‘ldiradi, ijtimoiy - iqtisodiy
xodisa va jarayonlarni yanada chuqurroq o‘rganishga xizmat qiladi.
Dostları ilə paylaş: