Seçilmiş əsərləri, I cild 1
Seçilmiş əsərləri, I CİLD
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Seçilmiş əsərləri, I CİLD
- Firuz Mustafa (yara dıcılığına ümumi bir baxış) .............
- Firuz Mustafa 356 Firuz MUSTAFA (Firuz Qədimalı oğlu Mustafayev)
- Birinci cild (romanlar) Seçilmiş əsərləri, I CİLD
- Qiyməti razılaşma yolu ilə Firuz Mustafa
- Seçilmiş əsərləri, I CİLD 359 Firuz Mustafa
- 1-ci cild. Romanlar: QАPI CƏNNƏT ÇİÇƏYİ
Seçilmiş əsərləri, I CİLD 349 d ə sənin nə işin var”, - deyə ona acıqlanır. H əyatda qadına ilk dəfə zərbə vuran (birincə dəfə onu alda- dıb başqası ilə evləndikdə, ikinci dəfə isə qadının yaşamaq üçün istifad ə etdiyi gözəlliyi və bədənini kişinin evində yandı- randa) kiçinin daxilind ə insani hisslər baş qaldırır. Onun qəl- bind ə gedən “mənəvi katarsiz”i (Aristotel)–bu mənəvi dəyiş- m əni müəllif psixoloji zəmində təsvir etməyə nail olur. Kişini etiraf etm əyə məcbur edir. Əvvəlcə o, qadına “əxlaqsız” yarılı- ğını vuran arvadına “sən özünsən əxlaqsız, bildin... O, sənin övla dını xilas edib. Utanmaz. Bir bax, gör kimdir əxlaqsız, kimdir poz ğun. Öz doğma övladını od-alovun içində qoyub qa- çan, yoxsa... Yox sa başqasının övladı üçün öz canından keçən, - deyir. Sonra is ə qəhrəmanının taleyi ilə maraqlanmaq üçün s əhnəyə daxil olan yazıçının burada nə baş verdiyini, qadını bu hala kim sal dığını soruşarkən kişi qısaca cavab verir: “Mən”. Bu cavab sanki yüzl ərcə, minlərcə ağızdan gəlir. Qadının bu ha la düşməsində cəmiyyətin bütün üzvləri – bizim hər biri- miz günahka rıq. C əmiyyətdəki mənəvi aşınmanın təsviri F.Mustafanın “İl- ğım”, “Ayı təbəssümü”, “Tıxac” dramlarında da davam etdiri- lir. F.Mustafa nın monopyesləri müasir dramaturgiyamız zən- ginl əşdirən əsərlərdəndir. Dramaturqun əsəsləri həm məzmun, h əm də forma, janr baxımından tamamilə yenidir, hətta burada eksperimentçilik d ə axtarmaq olar, hər bir eksperimentçilikdə is ə yaddan çıxarmaq olmaz ki, yaradıcılıq axtarışları əsas yer tutur. Dramaturq F.Mustafa “Musiqili m əktublar”, “Müqəvva”, “Sif ət”, Məruzə”, “İfritə” monopyeslərində yaşadığımız, şahidi oldu ğumuz mənəvi-əxlaqi, siyasi-ictimai problemlərə müasir forma v ə məzmun baxımından nəzər salır. Ümumiyy ətlə, cəmiyyət və həyat hadisələrinə fəlsəfi baxış onun bütün əsərlərini birləşdirən amillərdəndir. F.Mustafa nın dramaturgiya yaradıcılığında komediyaları (l əcə də mənsum komediya, antikomediya və s.) başlıca yer tu- tur. Gü lüş, komizm, satira və yumor tarixin müxtəlif mərhələ- Firuz Mustafa 350 l ərində ədəbi-bədii fikrin janr və növlərində dominant (bəzən az, b əzən çox) rolunda çıxış etmişdir. Ancaq “komediyanın ata- sı” Aristofandan tutmuş bu günümüzə qədər çox az-az hallarda faci ə ilə komediya, gülüşlə ciddiyyət bir sənətkarın bədii təfək- küründ ə müxtəlif janr və formalarda ifadə olunmuşdur. Əlbət- t ə, komik, tragik süjetləri ilə dünyanı dolaşan, həm faciə, həm d ə komediyalar müəllifi V.Şekspir yaradıcılığı istisna olmaqla! Onun “Kral Lir” faci əsinin gülüşlə, komizmlə başlaması isə bütün dövrl ərin tədqiqatçılarının diqqətini çəkmişdir. Tragizm v ə komizmin sintezi – müasir ədəbiyyatımızın əsas prinsiplərindən biri – F.Mustafa yaradıcılığında uğurla həll olunur. Komedioqra fın yaradıcılığı bizim diqqətimizi yalnız bu keyfiyy ətinə görə cəlb etmir, onun oxuculara on komediya təq- dim etm əsi bu janrda uğurlarının yalnız statistik göstəricisidir. Mü əllifin komediyaları həm də janr, struktur, ideya-məzmun, dünya ədəbi prosesi ilə uzlaşma baxımından ədəbiyyatımızın ciddi faktla rından biridir. Əlbəttə, komedioqrafın janr yenilik- çiliyi il ə bağlı daha bir neçə sanballı faktorları da bura daxil et- m ək mümkündür. Təkcə bunu demək kifayətdir ki, müəllifin komediyala rından (“Qəfəs”, “Ağıllı adam”, “Qarışqa tələsi”, “Safari”, “Ki şiləri qoruyun”, Oxşarlar”, “Senatda toy”, “Vida mar şı”, “Lampa məsələsi”, “Küsənlər barışanda”) heç biri mövzu, problem, janr v ə struktur baxımından bir-birini təkrar- la mır. F.Mustafa nın komediya arenasında avanqardçılığı bununla da m əhdudlaşmır: bədii materialı daim ictimai məzmunun mü- şayiət etməsi, bədii təfəkkürü və düşüncə tərzinin orijinal özü- nüifad ə formalarının zənginliyi onun komediya yaradıcılığına özün əməxsusluq gətirir. Antikomediya, komik faciə, qratesk, absurd komediya, fars, ekzotik komediya, m ənzum komediya, mini-fars v ə s. janr və formalar yalnız müəllifin deyil, eləcə də Az ərbaycan komediya amalının ilk daimi sakinləri hüququnu m əhz F.Mustafa yaradıcılığında qazanmışdır. Bütün bu keyfiy- y ətlər komedioqrafın komizm, gülüş üsullarının çoxçalarlılığı, Seçilmiş əsərləri, I CİLD 351 ifad ə vasitələrinin orijinallığı ilə paralellik təşkil edir. Ən əsası is ə bu komediyalarda boy verən sənətkarlıq, yenilikçilik gülü- şün bu formada yeni mərhələdə olduğunu deməyə əsas verir. Gü lüş, komizm, satira, hər şeydən əvvəl, həyata, cəmiyyətə ba xış olmaqla yanaşı idrak və mənəviyyat problemlərilə bağlı- dır. Bu cəhətdən F.Mustafa komediyalarında cəmiyyət hadisə- l ərinin ən dərin qatlarına nüfuz edilir, gülüşündə mənəviyyat probleml əri, idrak, mühakimə, fəlsəfi düşüncə tərzi başlıca yer tutur. Onun komediyala rında hadisələrin cərəyanında məkan və zaman koordinatla rı dəyişə bilir, peşəkarlıqla verilmiş müəllif dekorasiyala rı, mizanlar xüsusi status qazanır, remarkalar isə ideya nın açılmasında xüsusi rol oynayır. Müasir həyat hadisə- l ərindəki ictimai, siyasi, mənəvi, əxlaqi ziddiyyətlər komik mü- bariz ənin əsasını təşkil edir. Burada ənənəvi komik mübarizə üsulla rı, istehlakçılıq, qondarma süjet xətti, obrazların bir-biri- n ə qarşı zahiri cəbhə təşkil etməsi və s. yoxdur. Müsbət-mənfi qütbl ərinə də rast gəlmək çətindir, bunun müqabilində müasir h əyat və “əxlaq qanunlarının təntənəsi”ni (V.Q.Belinski) seyr etm ək mümkündür. “Qəfəs” komik faciəsi və “Ağıllı adam” qroteskind ə bu təntənə daha qabarıq hiss olunur. Birinci kome- diyada insanla heyva nın təbiətən yaxınlaşması prosesi simvoli- ka il ə çatdırılırsa, ikinci komediyada qroteskin gücü ilə cəmiy- y ət hadisələrinin dərinliklərinə nüfuz edilir. Ağıllılıq və dəlilik cəmiyyətin ən aktual problemi olaraq daim ədəbiyyatın tədqiqat obyekti olmuşdur. Ağılın insani cə- miyy ətdə problemlər girdabına sürüklənməsi, ağıllılıqlı dəlili- yin s ərhədlərinin qarışdığı məqamların təsviri F.Mustafanın “Ağıllı adam” komediyasının məğzini təşkil edir. Dramaturq klassik dünya dramaturgiya sının əsas mövzularından biri "dəli- lik- ağıllılıq" psixologiyasını əsas mövzuya çevirib. C.Məm- m ədquluzadənin "Dəli yığıncağı" tragikomediyasında da eyni problem s əhnələşdirilib. Dramaturq yeni dövrün "ağıllılıq-dəli- lik" problemini v ə cəmiyyətdəki xəstəliyi orijinal şəkildə dra- maturji fabula nın əsasına qoyur. Hadisələr xəstəxanada cərəyan Firuz Mustafa 352 edir; bel ə ki, buraya gələn jurnalist kimin ağıllı, kimin dəli ol- ma sını müəyyənləşdirə bilmir. Məsələ burasındadır ki, bu "xəs- t ə"lərin çoxu əslində burda olmamalı idi. Lakin nazirliyin xəs- t əxanadan tələb etdiyi hesabatında son zamanlar xəstələrin azalma sı ilə bağlı irad bildirilmişdi. Belə çıxır ki, nazirlik xəs- t əxanada xəstələrin ("dəli"lərin) olmasında maraqlıdır. Jurna- list, h əkim, müstəntiq məsələnin kökünə endikcə cəmiyyətdəki problemin m ənəvi-əxlaqi, ictimai-siyasi tərəflərini ortaya çıxa- rırlar. "Xəstələr" içində müxtəlif adamlar var; hakimiyyətdə olan lar, "qırmızı generallar", həqiqət aşiqləri, namuslu adamlar v ə s. əsərdəki kəskin qrotesk dövrün, cəmiyyətin reallıqlarını üz ə çıxarır. Həqiqəti deyən "xəstə"nin monoloqundakı fikirlər, əslində cəmiyyəti içindən yeyən, lakin heç kimin onu görmədi- yi real lıqlardır: "...Onların heç biri gördüyünü olduğu kimi da- nışa bilmir. Onların heç biri olduğu kimi görünmür. Onların heç biri ür əyindən keçəni səmimiyyətlə deyə bilmir...Taxta başlar! Sizin hamınızın içi ilan-çayanla doludur. Namusumuza toxunulur-susursunuz, üzünüz ə tüpürürlər-gülürsünüz, var-döv- l ətinizi talayırlar-yalmanırsınız, kürəyinizi tapdalayırlar-ağna- yırsınız, qeyrətinizə sataşırlar-hırıldayırsınız...Axmaq siz özü- nüzsünüz, ...siz, siz, siz...V əzifə sahilərinin qarşısında alçalırsı- nız, yalançı natiqlərə əl çalırsınız! Bəlkə yalan deyirəm?! Xeyr! M ən həqiqəti deyirəm..." Mü əllif psixoloji təsvir və detallarla müasir cəmiyyətdə ən ağıllı adamın belə potensial olaraq fırıldaqçı psixiatrların pasi- enti ola bil əcəyi ehtimalını komizm obyekti etmişdir. Jurnalist, h əkim, müstəntiq obrazları ilə müasir cəmiyyətin reallıqlarının tragizmi s ənətkarlıqla ifadə olunmuşdur. Qonşuları, iş yoldaşla- rı arasında tərbiyəli, ağıllı bir ziyalı kimi tanınan jurnalistin psi- xiatri ya şöbəsi və müstəntiqin birgə fəaliyyətinin qurbanı olma- sı zamanın reallığını əks etdirir. “Ki şiləri qoruyun”, “Qarışqa tələsi”, “Safari” komediyala- rında yeni ictimai-siyasi, mənəvi-əxlaqi münasibətlər sistemi komik, sati rik araşdırma mənbəyi kimi diqqəti çəkir. “Oxşar- Seçilmiş əsərləri, I CİLD 353 lar”, “Vida mar şı” komediyalarını da milli dramaturgiya təsər- rüfa tımızın ən yaxşı məhsullarından biri hesab etmək olar. Şüb- h əsiz, bu komediyalar içərisində “Senatla toy” əsərini xüsusi f ərqləndirmək lazım gəlir. Həcminə görə kifayət qədər böyük olan bu komediya Az ərbaycan ədəbiyyatında ilk mənzum ko- mediya olma sına görə də bizdə maraq doğurdu. Əlbəttə, ayrı- ay rılıqda bu əsərləri təhlil etmək imkanımız olmadığından yal- nız bir neçəsinə nəzər yetirə bildik. Buna baxmayaraq, bu komediyala rın özünəməxsus xüsu- siyy ərlərini qeyd etmək yerinə düşərdi. Belə ki, komedioqrafın yara dıcılığında gülüş atmosferi hər hansı bir obrazın, xarakterin gülm əli hərəkətlərindən qaynaqlanmır, təbii şəkildə doğur, ha- dis ənin məzmunundan irəli gəlir. Əsərin süjet xəttinə daxil olan ən xırda detallar belə ideyanın açılmasına, komizmin, gülüşün yaranma sına xidmət edir. Komedioqra fın obrazların ad yaradıcılığında da orijinal üsullardan istifad ə etməsi onun sənətkarlığının bir hissəsini təş- kil edir. Bu obrazla rın çoxunun adları gülüş ustasının bədii tə- f əkkürünün məhsulu olub, bütövlükdə komiklik atmosferinin yara dılmasında pozitiv rola malik olur. Amirə, Delfinə (“Qarış- qa t ələsi”), Fıstıqov, Aşıq Şabaş, Şokolad, Dərəbəy, Dərəxan, İvanverdi, Kişmiş, Maymaq, Quymaq (“Senatla toy”), Ninel (Leni nin adının əksi), Marlen, Qəmli (“Vida marşı”), Vahid- Valid ə, Səid-Səidə, Həmid-Həmidə, Şahid-Şahidə (“Küsənlər ba rışanda”) və s. obrazların hərəkət və stixiyası onun adında da t əzahür edir. Əslində bu adlar F.Mustafa yaradıcılığında “ko- mik maska” rolunu oyna yır ki, bu da komizm nəzəriyyəsinin kanalla rına tamamilə uyğun gəlir. F.Mustafa nın dramaturgiya yaradıcılığında diqqəti cəlb ed ən səciyyəvi xüsusiyyətlərdən biri də onun gülüşünün, ko- mizmin ictimai m əzmunu, sosial dərinliyi, habelə həyatı zid- diyy ətlərin, komik vəziyyətlərin reallığı oldu. Bu komediyalar- da h əyat həqiqətləri ilə yanaşı bədii həqiqətlər də mövcuddur. Ola bil sin ki, baş verən hadisələr müasir həyat həqiqətlərinə Firuz Mustafa 354 uy ğun gəlməsin, ancaq məkanından, zamanında asılı olmaya- raq h ər hansı bir cəmiyyətin, həyat hadisələrinin bir parçası ol- sun. F.Mustafa az bir zaman iç ərisində ədəbi prosesdə “kome- diya bumu” yaratmaqla gü lüş, komizm arenasında yeni bir m ərhələnin əsasını qoymuş olur. Firuz Mustafa orijinal dü şüncə tərzinə və hadisələrin özü- n əməxsus fəlsəfi, romantik yozum çalarlarına malik bir drama- turqdur. Onun əsərlərində milli dramaturgiyamızın ən yaxşı ənənələri yeni rakursda təzahür edir. Firuz Mustafa yara dıcılığının sirrini, əsasən, onun əsərləri- nin orijinal lığında, qəhrəmanlarının müasirliyində və müəllifin intellektual t əfəkküründə axtarmaq lazım gəlir. B ədirxan Əhmədov filologiya elml əri doktoru, professor Seçilmiş əsərləri, I CİLD 355 MÜN DƏRİCAT QАPI .................................................................. CƏNNƏT ÇİÇƏYİ .................................................... İsalilar (şəcərə) ......................................... Firuz Mustafanın əsərlərinin siyahısı.......... Firuz Mustafa (yara dıcılığına ümumi bir baxış) ............. Firuz Mustafa 356 Firuz MUSTAFA (Firuz Qədimalı oğlu Mustafayev) SE ÇİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ 1 (OTUZ CİLDDƏ) BAKI – “ECOPRİNT” - 2016 Birinci cild (romanlar) Seçilmiş əsərləri, I CİLD 357 Naşir: Ceyhun Əliyev Korrektor: Güntəkin Texniki redaktor: Ülvi Arif Dizayner: Emil Camalov Operator: Asim Səfərov __________________________________ ____________________________________________ Yığılmağa verilib: 09.08.2016 Çapa imzalanıb: 20.10.2016 Ş.ç.v. 22, tiraj 200 “Ecoprint” nəşriyyatının mətbəəsində çap olunub. Tel.: +994 55 216 09 91 Qiyməti razılaşma yolu ilə Firuz Mustafa 358 Seçilmiş əsərləri, I CİLD 359 Firuz Mustafa 360 Kita bın arxa üzü FOTO- ŞƏKİL (FM) (SOL TƏRƏFDƏ) Şəklin altında mətn: Ta nınmış filosof, nasir, dramaturq Firuz Mustafanın otuz cildlik seçil miş əsərlərinin birinci cildi oxuculara təqdim olu- nur. İlk cildə müəllifin iki romanı daxil edilib. “...Qa pı...” əsəri (каntаtа- rоmаn) ötən əsrin 80-ci illərinin ortala rında qələmə alınıb. (Əsərin bütöv adı belədir: “zülmətə аçılаn QАPI sаnкi həmin аnlаrdа tanrının göz yаşlаrı ilə islаn- mış qurbаnlаrı qəbul еtməкdən yоrulmuşdu”) “Cənnət çiçəyi” adlı roman-pritça isə otuz il sonra, bu əs- rin 10-cu il lərinin ortalarında yazılıb. Hər iki əsər “qalın” jurnallarda- “Azərbaycan” və “Litera- tu nıy Azerbaydjan” dərgilərində nəşr olunub. 30 cildliyin mün də rica tı: (SAĞ TƏRƏFDƏ) 1-ci cild. Romanlar: QАPI CƏNNƏT ÇİÇƏYİ 2-ci cild. Povest lər: 3-cü cild. Heka yələr: 4-cü cild. Heka yələr: 5-ci cild. Teatr meyda nı (De tektiv roman) 6- cı cild. Te atr meyda nı (De tektiv roman) Seçilmiş əsərləri, I CİLD 361 7-ci cild. Dramlar 8-ci cild. Dramlar 9-cu cild. Dramlar 10-cu cild. Dramlar 11-ci cild. Dramlar 12-ci cild. Komediyalar 13-cü cild. Komediyalar: 14-cü cild. Komediyalar 15-ci cild. Mono pyes lər: 16- cı cild: Perso na (Şəx siy yətlər haq da) 17-ci cild. Müsahi bələr. 18-ci cild: Gün də lik lər 19-cu cild: Fəlsəfi mə qa lələr 20-ci cild:Filosoflar 21- ci cild:Fəlsə fi monoqrafiya: MƏNƏVİ TƏLƏ BATIN İNKİŞAF DİA LEK Tİ KASI 22-ci cild.Publisistika 23-cü cild.Publisistika 24-cü cild.Poetik dü şüncələr 25-ci cild. Poeziya 26- cı cild. Prit ça və de yim lər 27-ci cild. Tər cü mələr 28-ci cild.Tama şa lar haqda 29-cu cild: Dramaturgi ya və ədə biyyat şü nas lıq haqda 30-cu cild: Firuz Mustafa nın ya ra dıcılığına həsr olunmuş ya zı lar Document Outline
Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|