SeçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ

ənonovi-standart baxışlardan yan keçərək, dövrlər kataloqu,  zaman ardıcıllığı montiqinə 
sığmayan  olumlar  düzüm  ündə  substansial  gerçəkliyin  mahiyyətini  arayır,  göstorir  ki, 
tarix - yuvarlaq rəqəm lərlə tamam lanm ır, epoxal hadisə-lərin bir-birino təkanvericiliyi, 
şəbəkələnm əsi, harmoniya qatlarını yaratması onun məntiqini şərtlondirir. V axtilə Hegel 
də  “Tarixin  fəlsəfəsi”  əsərində  ta-rixin  öz  məntiqini  yaratm  asm  dakı  təşnə  cəhdində 
“ümumdünya  ruhunun  iradosini”,  “substansial  pafosu”  önə  çəkmiş,  tarixin  ən  böyük 
mənasını  m  ə-noviyyat  dəyərlorinin  üzə  çıxarılmasmda,  ruhi  harmoniyaya  çatılmasında 
görmüşdü.  Anar  da  iyirminci  və  iyirm  ibirinci  yüzillikləri,  ikinci  və  üçüncü  minillikləri 
ayırıb  qovuşduran  eyni  rəqəm  lərin  sə  f-  sə  f  düzülüşü  ilə  deyil,  bəşoriyyətin,  eyni 
zamanda  A  zərbaycan  xalqının  tarixi  yaddaş  və  həyatının  doğurduğu  epoxal  dönüşlorlə 
tarix yarandığı qənaətinə gəlir. Bu mənada tarix - milli varlığm, milli ruhun zam an-zam 
an,  fəsil-fəsil  çiçəkləm  əsidir.  Dünən  bugünə  çatmırsa,  dem  ək,  bu  gün  də  sabaha 
çatmayacaq.  Dünənin  bu  günə,  bugünün  sabaha  yetm  əsi,  qovuşması  ilə  zam  an 
bütövlənir, tarix pillələnir. Bu pillolərlə düşmək do, qalxmaq asandır. Ən m əğrur yeriş - 
tarix  pillələrindəki  gedişdir.  Tarix  -  pillələşm  əyəndə,  cəngəlliyə,  yaxud  da  səhraya 
çevrilir.  “Zamanların  rabitəsi  qırılır”  (Şekspir).  Bu  monada  Anarın  “ənənə”  yerinə 
“golonək”  işlətm  əsi,  m  ədəniyyətin  davamlı  milli  ruh  sütununa  gələnək  prin-sipləri  ilə 
yanaşması tam am ilə qanunauyğundur. 
 
 
M edoniyyətin 
inkişafı -  yalm z bütün cinahlardakı hərəkatla təm in olu- 
nur.  Ona görə də  klassik  m ədəniyyət qurucuları milləti 
silkələmək, 
milli 
düşüncəyo  topər verm ək  üçün  onun bütün  cəbhəsində 
fədakarlıqla 
çalış- 
 
mışlar.  Bu  onənə,  göründüyü  kimi,  Anar  üçün  də  məram  və  ömək  olub.  Yeni  çağın 
klassik əsərlərini yaradan Anar ötəni - itən saymayan, keç- 
 
mişlo  bugünün  (ötənlə  bitənin)  ulu  doğmalığına  söykənc  verən,  tarixin  arxi-tekturasına 
öz  naxışlarını,  oymalarım  yapan,  sərt  doğruları  ilə  ürəyimizdən  ti-kan  çıxardan  bütün 
yaxşı  sənətkarlar  kimi  həqiqi  mənada  adamı  xoşbəxt  edən  yazıçıdır.  Yazıçı  A  nann 
yaradıcılığı sanki bu hikmətli  fıkri bir daha təsdiq  edir:  “Öz nöqsanlarmı duyan, göron, 
düşünon,  yazan  xalq  yetkin  xalqdır!”  “Aşağılıq  kom  pleksi”ndon  sıyrılıban  öz 
üstünlüklərini  pasdan  təmizləyib,  bü-lövloyib,  itiloyib,  parıldadıb  kəsərli,  gərəkli  edən 
xalq da eləcə. 
 
Anarın  nosri,  şübhosiz,  onun  çoxşaxoli  yaradıcılığımn  nüvəsini  təşkil  edir. 
Yazıçının nəsri 60-cı  illordon ta günümüzodok özünəməxsus zəngin-loşmo, dorinloşmo 
yolu  keçmiş,  gəlişm  osində  yeni  çalarlar,  özəl  keyfiyyətlər  qazanmışdır.  Onun  nəsr 
yaradıcılığındakı poetik təkamülün ritmlərini sanki bir-birindon doğulan, fəqət ayrı-ayrı 
dünyalardan  keçən  əsərlərin  ümumi  arxitektonikasmda  aydınca  bolirlom  ək  olur. 
Yazıçının  daim  gərilən  üslubu,  analitik  təhkiyəsi,  öz  daxili  enerjisino  güvəncli  süjet-
obrazyaratma  çəm  ləri,  yorulmaz  ideya  axtarışları  onun  nosr  poetikasmın  dinamikasını 
təmin edir. 
Anarın  bir  osərindən  o  birinə  qapı  açılır.  Hər  bir  əsərin  mövzu,  üslub  vo  forma 
bitkinliyi olduğu üçün bu “poetik m əkana” sığdırılan hər bir detal in- 
 
coliklorinə qədər işlənildiyindon homin "poetik mokana” sığmayanlar da ye-ni bir əsorin 
obraz  potensiyasına  çevrilir.  Dorinlik  genişlonmo,  budaqlanma,  dürləşm  ə  situasiyası 
yaradır.  Bir  osərin  ötəri  cizgisi,  epizodik  obrazı  yeni  bir  əsərdə  fokuslaşdırılır,  m 
ayalanmış bodii hüceyronin orqanizmə çevrilmosi, doğuluşu, həyat qazanması kimi tobii 
bir proses baş verir. Bu mənada Anarın bütün nəsr əsorlori bütöv, siırokli bir romandır. 
Dünya  ehramımn  şüuraltı  la-birintlərindo  hörümçək  torlarım  yırta-yırta  gedən,  əlindəki 
lampa  ilo  qaran-lıqları  işıqladan  kahin  bilib-bilm  odiklərim  izi  bizə  sirr  gözəlliyi  ilə 
açır... 
 
Anarın  antik  fəhmi  onun  bodii  dünyagörüşü  vo  düşüncə  texnologiyasını  klassik 
nəsrdon  (m  əsələn,  Lukian,  Rable,  Servantes  satirasından,  “Kəlilə  və  Dim  nə” 
müdrikliyindən)  çağdaş  nəsrin  modem  axtarışlarınadək  dünya  bədii  mədəniyyotinin 
bütün  buğum  nöqtolərino  qaynaqlayır.  Çağdaş  nəsr  prosesi  XX  əsrin  ikinci  yarısından 
günüm üzədək olan dövrü əhatə edir ki, bu dövrün bədii atlasmda Azərbaycan nəsri həm 
də  Anar  yaradıcılığı  ilə  doyorinco  təmsil  olunmaqdadır.  Çağdaş  nəsr  axtarışlarında 
Anarın  yeri  seçkinco  görü-niir.  Bu  fıkri  ayrı  variasiyasında  belo  də  demək  olar:  Anar 
çağı ilo bütöv, dol-ğun, ahongdar görüniir. Anar nosrindo Zaman - saat kimi çıqqıldayır, 
hor Amn - obodiyyət qodor zongin vo lozzotli olduğu duyğusu yaradılır. Altm ı-şıncılar 
sırasında  Anar  dövrünün  yazarları  ilo  bənzəyişlərindon  daha  çox  bon-zomozliklorino 
göro  nosildaşdır.  Yazıçı  özü  do  “Nəsrin  fozası”  adlı  doyorli  araşdırmasında  “yeni 
Azorbaycan  nosrinin”  yaradıcılarını  ortaq  bir  müstoviyo  gotirmoyo  çalışsa  da,  yeno 
mohz  onların  bənzorsizliklərindo,  problenıə  ayrı  torzdo  yanaşınalarında  “ycni  nosrin” 
odobi ruhunu görürdü. 
 
İnsanın daxili alomino enmoyin Balzak, Tolstoy, Dostoyevski, Unamuno bodii 
üsulundan ayrı bir sopkido, ancaq golənokli bir bağlantıda tozahiirii ycni çağ dünya 
nosrinin estetikasını miioyyon etdi. Buradakı realizm mistika vo sürrealizmo varmasında 
da, sosial problemlori insamn içorisino ötürmosindo, onları şiiuraltında oynatmasında, 
xırdalıqları qurdalamasında da daha inadlı idi. Dostoyevski vo F.ynşteyn “atomik 
başlanğıca” , Markes vo Priqojin iso materiya vo ruhun “özünütoşkil stixiyasına”, 
“xaosdan nizam ” yaranmasına istinad etmoklo çağlarının bodii vo elmi tofokküriinün 
konsentrasiya birloşik nöqtolorini tapmış olurlar. Azorbaycan nosrindo Anar şüuraltı 
psixo-logiyanm dorinliklorini belo inadla araması ilo milli bodii düşüncomizi çağdaş 
sorğulara urcah edir. Markesin Melkiadcsi (“Yüz ilin tonhalığı” ) isti Makondo 
şohorciyino qaraçının gotirdiyi buz külçosino olini vurub hcyrotlo “Bu bizim osrimizin 
on böyük koşfidir!" deyirso, Anarın Feyzulla Kobirlinskisi Dan-tenin yubileyino dovoti 
ilo aldadılıb çox port, yöndomsiz voziyyoto düşdük-dən sonra arvadı Hocori yalnız metro 
möcüzosi ilə tooccüblondirmoyo gücü çataraq söyloyir: “Boli, görürson, bu da yeriyon 
pillokon...” . Assosiasiya doğuran situasiyalar forqli poetik açım a gedir. Markes bütöv 
bir noslin aram - sız süqutunu, Anar iso sayğısızlıq gerçoyindo monoviyyatın ölümü 
tohdidindo belo onun diriliyino işartıları göstərir. “Xaosdan nizam a” doğru gedon sanıl- 

---