SeçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ

 
maz yolların biri də budur... M arkesin gözəl Remediosu hamının gözü qaba - ğında yerdən 
üzülüb  göyə  uçur,  Anarın  gözəl  Təhm  inəsi  isə  ölüm  ündən  sonra  Zaurun  gözünə  “beşm 
ərtəbəli evin altmcı m ərtəbəsində” görünür... Ə slində, yeni çağ bodii-fəlsəfı düşüncəsi elə 
“beşm ərtəbəli evin altmcı m ərtəbəsin - dəkiləri” ələk -vələk etm əklə m əşğuldur... 
 
Anarın nəsr əsərlərinin əksər m övzuları - göründüyü kimi, m üasirlik, qəhrəmanları - 
müasirlərim izdir. Bu real obrazlar bizdə o fıkri yaradır ki, 
 
deyək: “Bunlar ki bizik! Yaxud: 
“Biz ki elə onlarıq!” Ə bədiyyəti də, çağı da 
yaradıcılığmda  uzlaşm ada  alan 
Anarm 
əsərləri  yazıldığı  vaxtla  bu  günü 
aktuallığı və sönm əzliyi ilə bağlayır. Y azıçınm 
cızdığı bədii dünya daim za - 
manla  tənləşm ə və  dalaşmadadır.  Onun 
ək sər 
qəhrəm anları -  “orbitindən 
çıxmış 
insanlar” , “faktla həqiqət arasında” vum uxan  insanlar (O .Şpenqler) 
 
düşdüklori  və  ya  özlərinin  yaratdıqları  çevrənin  darlığında  can  çəkişdirirlər.  Onlar 
“obıvatel”  mühitinə  sığm  aq  istəmir,  bu  mühitin  içərisində,  yan  -b  ö  -  yüründə  öz 
antidünyalarını yaratm ağa can atırlar. X üsusilə urbanist m ən ə - viyyatın m ağaralarında 
Anar gəzişm ələri çox orijinaldır. M eşşan həyatm m yekrəngliyinə, dözülm əzliyinə etiraz 
-  ötən  əsrin  6  0  -80  -ci  illərinin  m  ən  ə  -  viyyat  axtarışları  palitrasında  tünd  boyaları  da 
ortaya  çıxarır,  o  dövrün  sərt  yasaq  və  tabulanna  əksbasqı  kimi  bir  sıra  sosial-siyasi  m 
ətləblərə  də  toxu-nulurdu.  Anar  qəhrəm  anlarının  çabalayışları,  etiraz  psixologiyası  milli 
şüurun  başqa  qatlarını  da  tərpədir,  vətəndaş  təpkilərinə  impuls  verirdi.  Barışqanlığm, 
güzəştçilliyin, ipə -sapa yatarlığın içərisində bir barışm azlıq, güzəştəget-məzlik, ipə-sapa 
yatmazlıq ruhu çırpınırdı. 
 
Şüuraltı  psixologiyanın  içərilərinə  varm  ada  Anar  əsrdaşları  -  Frans  Kafka,  Jan  Pol 
Sartr, Alber Kamyu, Con Faulz, Çingiz Aytmatovun nəsr poetikası ilə səsləşən, lakin tam 
am ilo orijinal bir poetikanın yaradıcısı olur. 
 
Bu  -  büsbütün  Azərbaycan  psixologiyasınm  dərinliklərinin  poetikasıdır.  Per-sonajlar 
bütün mental biçim lərində A zərbaycan ekzistensiyasmı ifadə edirlər. Şüuraltı proseslərin 
döngələri,  uçurumları,  çırpmtıları  m  iniatür  və  epik  təs-virlərin  kontrastı  ilə  açılır. 
Yazıçınm fikir, söz labirintləri, dolanbacları insan mənəviyyatım n daha çatılmaz qatlarına 
yetm  ək  vasitələridir.  M  ənəviyyatın  əks  dərinliklərində  —okeanında  və  kosm  osunda 
bulunduqca  nəinki  realizmin  və  romantizmin  hüdudları  itir,  həm  də  bu  dərinliklərin 
birindən  o  birinə  əbədi  yollar,  cığırlar,  ünsiyyət  kanalları  olduğu  üzə  çıxır.  T  əbiətin 
okeanı və 
 
kosmosu  birləşdirən  harmoniyası  insaniçi  dünyaların  aranışında  da  tapılır.  Bu  m  ənada 
Anar  qəhrəm anlannın  Q əlb  qalaktikasını, Marian çökokliyini k əşf  etmiş sənətkardır. B 
ir-biri  ilə  inco,  dordolaşıq,  ötəri,  isti,  soyuq,  sevgili,  yağı  m  ünasibətləri  olan  bu  qəhrəm 
anlar —zəngin diinyanın xırda, xırda dünyanın 
 
zəngin  insanları A nar nəsrindo 
bütöv bir cəm iyyət,  “poetik  dövlət” 
təşkil 
edirlər. 
X arakterlərin  açılması 
m əkan  dəyişm ələrini,  m əkan 
dəyişm ələri 
xarakter 
açılmalarını 
şərtləndirir.  “A ğ lim an” -  “Beşm ərtəbəli 
evin  altıncı 
 
m ərtəbəsi ’ - “Otel otağı” yalnız ayrılıqda m övcud olan fıziki məkanlar deyil, 
həm də sıralanmış düşüncə, tale məkanlarıdır. Nem ətin qapalı dünyadan qurtuluşuna heç 
olmasa  bir  ümid  yeri  var:  ağ  liman.  Zaur  isə  hələ  sağlığında  əldən  verdiyi  ölmüş  Təhm 
inəni “beşm ərtəbəli evin altıncı m ərtəbəsindo ’ tapıb da itirir. Bütün üm idlərin qırıldığı 
y  e  r  -  otel  otağı  isə  Kərim  in  ölüm  m  ə  -  kanı  olur...  Tragik  sonluğa  doğru  bu  çapışı 
Anarm başqa əsərlərindo əks 
 
tərəfe və  ayrı tərəflərə  yönəlm əlor 
şəklində də  “düzm ək” olar. M osələn, 
“Otel otağı”ndan “D ədə Qorqud”a - 
dağ zirvosində alovlanan, insanlan bir- 
 
birinə hay verm əyə çağıran üç tonqala doğru... 
 
Burası da önəm lidir ki, yazıçımn əsərlori süjet xəttinin düyün m əqam la- 
 
rı, unudulm az epizodları və bitkin 
insan 
obrazları ilə daha çox yadda qalır. 
60 -80 -ci  illərdə  yazılm ış  əsərlor 
m əhz 
belə  səciyyəvi -  seçənəkli xüsu - 
 
siyyətlərinə görə indinin və gələcoyin də diri əsərləridir. Bütün səviyyələrin və zövqlərin 
yazarı  Anarın  qəhromanları  elə  real  və  tükənm  əzdir  ki,  onlara  bütün  səviyyə  və 
zövqlərdən yanaşmaq olar. Heç şübhəsiz, bu qəhrəm anların “yaşadığı” əsərlərdən başqa, 
m inlərlə oxucunun yaddaşında da onların bən - zərsiz obrazı var. Həmin qohrəm anlar və 
onlarm yaddaşım ızdakı obrazları bizim m onəvi-intellektual hoyatımızm sinirlərindədir. 
 
“A sılqanda işləyən qadın”ı xatırlayaq. Sən dem ə, heç nəyi ilə diqqəti cəlb etm 
oyən, comiyyəti kənardan izləyən bu qadm insan münasibətlərinin kardioqram m asını 
ham ıdan yaxşı çıxarırmış. “Ağzında bir dənə də sağ dişi olm ayan adi bir idarə işçisi M 
əmm əd Nəsir sən demo, əsl insan sərrafı imiş... 
Buna  görə  do  Anarın  bodii  yaradıcılığında  tamdeyilməzliyin  estetikası  xü-susilə 
önəmlidir.  Anar  heç  vaxt  hazır  dəyərlər  kompleksini  təqdim  etmir.  Ə  k-sino,  Anarm 
təqdim etdiyi dünya öz dəyərlər kompleksini təbii şokildo doğurur. 
 
A narın m üxtəlif dövrdə yazılm ış üç osəri - “Ağ lim an” , “ Beş mortoboli evin altm 
cı m ortobosi” vo “Ağ qoç, qara qoç” buna klassik nümunodir. İlk iki əsərdə fordi insan 
xarakterlorindən,  talelərindən,  üçüncü  osərdo  iso  kökübir  xalqların  taleyindon  dünya 
problem  lərinə  çıxılır.  Anarın  “Ağ  lim  an”  vo  “Beş-m  ərtoboli  evin  altıncı  m  ərtəbosi” 
Azərbaycan  ədəbiyyatşünaslığı  və  tonqi-dində  geniş  şokildo  araşdırılmış,  bu  osərlərin 
dərin  poetikasına  varılmışdır.  Anarın  “Ağ  qoç,  qara  qoç”  osəri  janrına,  üslubuna, 
problematikasına göro  Azorbaycan ədobiyyatında tamamilo yeni,  orijinal bir osərdir. Bu 
əsor üçüncii m inillikdə dünya türk xalqlarının vohdəti ideyasını ortaya qoyan bir m ono-
viyyat proqram ıdır ki, onun da əsasm da çox doğma duyğular, tarixin qaçılmaz 
 
montiqi dayanır. 
 
A  nar  konardan  gətirilən,  yad  nəzəriyyələrdən  diktə  edilən  qondarma  azadlıq 
ülgülərinin  deyil,  milli  (ümumtürk)  monəviyyatın  doğurduğu,  türk  (o  cüm  lədon 
Azorbaycan) insanının  içindən baş alıb golən azadlıq duyğularımn  fərdin  və  cəm  iyyətin 
həyatında  dönüş  yarada  biləcəyino  inam  vo  güvonc  verən  bir  sənətkar  kimi  Yeni  Çağın 
yönəldici istiqam ətlərini düzgün sezir vo seçib göstərə bilir. Yazıçının nəsr yaradıcılığı bu 
təkam ül prosesini izloyib oks etdirən çox güclü və dəyərli sənət öm əklərindəndir. 

---