Səlahəddin Xəlilov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- 7 - etmir. Ona görə ki, cismani kütlə sıfır olduğundan hasil də sıfır olur. Milli əhval və milli məfkurə də buna bənzər inkişaf yolu keçir. Lakin burada xarici amillər, beynəlxalq vəziyyət və s. bu kimi əlavə cəhətlər də olduğundan millətin aşağı pillələrə eniş «şansı» daha böyükdür. Və bir millət olaraq mədəni-mənəvi yüksəlişin növbəti qatına qalxmaq daha bö- yük əzm və milli təşkilatlanma deyilən əlavə şərt tələb edir. Milli ruhun daşıyıcıları olan ayrı-ayrı şəxslərin düşüncə, hə- yat tərzi və fəaliyyət prinsiplərini bütün millətin malı edə bilmək üçün, milli-ictimai şüurun seçilmişlərin örnəyi, nü- munəsi ilə formalaşdırılması üçün milli-siyasi iradənin də bu istiqamətə yönəldilməsi tələb olunur. Siyasi iradə (dövlətin yeritdiyi ideoloji xətt) milli zi- yalı məfkurəsi ilə üst-üstə düşdükdə milli inkişaf təşkilat- lanmış surətdə həyata keçir və milli-ictimai şüurun intibahı təbəddülatlarsız ötüşür. Əks təqdirdə, yəni siyasi iradə milli ruhu ifadə etmirsə və onunla müəyyən bucaq altında kəsi- şirsə ziddiyyətlər və onların pozitiv həlli üçün mübarizə qa- çılmazdır. Siyasi iradə milli ruhun və milli maraqların əley- hinə işləyirsə, onda sosial-mədəni mübarizədən daha çox, siyasi mübarizəyə ehtiyac yaranır. İstənilən halda bütün bu ziddiyyətlər milli intibahın, inkişafın ziyanınadır və ictimai şüurun yüksəlişinə mane olur. Dövlət siyasətinin düzgün qurulmaması və nəticə eti- barı ilə dövlət maşınının milli ruha qarşı işləməsi isə elə bir xüsusi haldır ki, bu zaman millət tədricən ruhsuzlaşır və - 8 - amorf kütləyə çevrilir. Milli ruhun inkişafı sahəsində neçə illər, əsrlər ərzində əldə olunmuş uğurlar, fəlsəfi təməl və mədəni-mənəvi meyarlar sistemi isə «oyundankənar vəziy- yət»ə düşür, tarixdə qalır, kitablarda, mahnılarda yaşayır. Millətin virtual varlığı... Ruhun bədəndən ayrılması. Hətta tarixdə qalmış virtual varlığın özü də sıxışdırılır və bu za- man ən aktiv düşüncə də ruhsuzlaşmış bədən, kütlə olur. Belə ki, kütləni manipulyasiya edənlər onu (millətin surro- qatını) millət əvəzinə təqdim edə bilmək üçün milli ruhu (millətin əslini) tarixi fakt və mədəni hadisə kimi də giz- lətmək zorunda qalırlar. Kütlə isə modern qiyafətə salınır və özündən müştəbeh bir hala gətirilir. Yeri gəlmişkən Ç.Aytmatovun «manqurtluq» konsepsiyası da analoji situ- asiyanı ifadə edir. Bu cür siyasət əsasən imperiyalara xas olur. «Milli dövlət» qiyafətində antimilli siyasət aparılması isə tarixdə çox az rast gəlinən, əsasən Şərq ölkələrində tə- sadüf olunan xüsusi, spesifik bir haldır. Belə hallarda kütlə- ləşmiş xalqın simasında millət təsəvvürü yaratmaq üçün kütləyə milli ruhun görüntülərini və rəngini xatırladan libas geyindirirlər. Azərbaycan xalqının da tarixində milli-mənəvi yük- səliş və eniş məqamları çox olub. Millətsizləşmə dövrünə ən bariz misal repressiya illəri (30-cu illər) və bütövlükdə stalinizm hesab oluna bilər. XX əsrdə Azərbaycanda millət- ləşmə və millətsizləşmə istiqamətindəki proseslər ya za- manca bir-birini əvəz etmiş, ya da eyni vaxtda baş verməklə sosial interferensiyaya səbəb olmuşdur. - 9 - Biz Cavid irsinin taleyini araşdırarkən yalnız onun öz yaradıcılıq illərində ideya-siyasi durumun təhlili ilə kifayət- lənə bilmərik. Baxmayaraq ki, həmin dövrün səciyyəsi qis- mən şairin özü tərəfindən verilmişdir, bizcə bu, yetərli de- yildir. H.Cavidin məqalələrinin birində Cavad əfəndinin adı ilə təqdim edilən şeirdə deyilir: Göylər bizə işıq deyil, yıldırımlar saçırdı, Günəş, yağmur, sular bizdən qaçırdı. 1 Bu şeir bizim milli faciələrimizi ifadə etmək baxımın- dan çox əlamətdardır: Quran nədir, anlamazdıq, vətən nədir, bilməzdik, Qarşımızda yetimlərin göz yaşını silməzdik, Ağlanacaq bir hal idi, özümüzdə görürdük, Dilimizin, dinimizin getməsinə gülürdük. 2 Bu şeir nəinki bolşevik inqilabından əvvəl, Rusiya imperiyasının əsarəti altında, savadsızlıq dövründə, həm də inqilabdan sonrakı illər üçün çox aktual idi. Təəssüflər ol- sun ki, «dilimizin, dinimizin getməsinə» gülənlər sonrakı dövrlərdə də üstünlük təşkil etmişlər. H.Cavid məhz bu şə- raitdə yazıb-yaradır və faciələrimizə gülməyi və ya ağla- mağı deyil, düşünməyi və çıxış yolu aramağı, hərəkətə gəl- məyi tərənnüm edirdi. 1 Щ. Жавид. Мягаляляр // Ясярляри 4 жилддя, ЫВ жилд, Бакы, Йазычы, 1985, с. 222. 2 Йеня орада. - 10 - Cavid yaradıcılığının caviddənsonrakı taleyi yenə də həmin dövrlərdə siyasi-ideoloji vəziyyətlə şərtlənir. Yönü birmənalı şəkildə dəyərləndirilə bilməyən belə mürəkkəb, ziddiyyətli dövrlərdən biri də «müharibədən sonrakı dövr» idi. Bu mərhələdə, bir tərəfdən, iqtisadiyyatın bərpası və sosial-mədəni inkişaf getsə də, digər tərəfdən, antimilli si- yasət və milli məfkurənin itirilməsi prosesi davam edirdi. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində böyük mədəni-mənə- vi yüksəliş keçən və milli yetkinlik mərtəbəsinə qədəm qo- yan xalqımız, bolşevik inqilabından sonra, qalxmış olduğu milli-fəlsəfi fikir və məfkurə səviyyəsindən kosmopolit sin- kretizm qatına endirilməyə başladı. Bir tərəfdən kütləvi savadlanma, elm, təhsil və incəsənətin inkişaf etdirilməsi, digər tərəfdən milli müəyyənliyin hər hansı təzahürünün aradan qaldırılması və bunun üçün təbii ki, milli-fəlsəfi fikrin də qarşısının alınması – bu dövrü səciyyələndirən əsas hadisələr idi. Düzdür, bu dövrdə aşkar repressiyalar yox idi, çünki artıq məfkurələr kifayət qədər qəlibə salınmışdı və yeni nəsil elmi metodlar, «elmilik» tələbləri ilə sərbəst düşüncə, yaradıcı təfəkkür imkanlarından məhrum edilmişdi. İdeoloji və metodoloji normativlər beyinlərdə o dərəcədə dərin iz salmışdı ki, bu normalardan, standartlardan kənara çıxan hər hansı sərbəst düşüncə və mühakimə qeyri-elmi hesab edilirdi. Sosializm realizmi artıq ədəbiyyatda da romantizmi sıxışdırmış, ədəbi-bədii yaradıcılıq özü də xeyli dərəcədə Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|